MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Görünən işıq – spektrin bu hissəsi Yer səthinə çatan günəş enerjisinin 40-50%-ni təşkil edir. Heyvanlar 

üçün spektrin görünən hissəsi  ətraf mühitdə istiqamət götürmək (səmtləşmə) ilə bağlıdır. Görmə  səmtləşməsi 

əksəriyyət gündüz heyvanları üçün xasdır. Bununla belə bir sıra gecə növləri də görmə orqanları ilə istiqamət 

götürür, çünki mütləq qaranlıq şəraitində yaşayan heyvanlara çox az rast gəlinir.  

İşığın intensivliyinin zəifləməsi görmə orqanlarının adaptasiya dəyişməsinə səbəb olur (bayquş, keçisağan, 

bəzi gecə məməliləri). Tam qaranlıq şəraitində məskunlaşma bir qayda olaraq görmə orqanlarının reduksiyası ilə 

əlaqədardır. Bu qismən mağaralarda yaşayan, həmçinin torpaq heyvanlarına xasdır. Torpaq orqanizmlərinin işıq 

hissetmə orqanları əksərən reduksiya olunmuş şəkildə olsa da, qalır və işıqlı səthə çıxmaq üçün informasiya al-

maq üçün istifadə olunur.  

Okeanda işıqlanma intensivliyi dərinliyə getdikcə azalır. Buna paralel olaraq işığın spektral tərkibi də 

dəyişir: dərinliyə onun qısadalğalı hissəsi-göy və mavi şüaları keçir.  

Məlum olduğu kimi, 800-950 m dərinlikdə  işığın intensivliyi səthin yarımgünlük işıqlanmasının 1%-ə 

qədərini təşkil edir. Bu işığı hiss etmək üçün kifayət edir. Dərinliyin sonrakı artması  bəzi növlərdə görmə 

orqanlarının reduksiyası, digərlərində isə çox zəif işıqda görmək qabiliyyətinə malik olan hipertrof gözlərin 

inkişafı ilə bağlıdır. Belə gözlərin inkişafı çox dərinliklərdə işıqverən orqanizmlərin mövcudluğu ilə təyin olu-

nur. Mavi işıqlanma (dalğanın uzunluğu 400-500 nm) dərinliklərdə yaşayan heyvanların görmə orqanları ilə 

uyğun gəlir. Bioloji işıqlanmadan balıqlar da istifadə edir. Onlar işıqsaçan mikroorqanizmlərlə simbiotik əlaqə 

yaradaraq xüsusi orqanlar əmələ  gətirir, bunların işığından qəniməti (ovu) aldatmaq, qarşılıqlı tanımaq, cinsi 

seçməkdə və s. istifadə edilir.  

Fotosintez prosesində işıq enerji mənbəyi kimi çıxış edərək ondan piqment sistemində (xlorofil) istifadə olu-

nur. Lakin fotositezdə spektrin bir hissəsindən (380 nm-dən 760 nm-ə qədər) istifadə edilir, buna fizioloji aktiv