“Menejment” fanining predmeti, mazmuni va vazifalari

“Menejment” fanining predmeti, mazmuni va vazifalari

Menejment - bu moddiy, mehnat, moliyaviy, axborot va tashkiliy resurslardan oqilona foydalanish, iqtisodiy rag'batlantirishning turli tamoyillari, funktsiyalari va usullarini qo'llash asosida tashkilotning iqtisodiy hayotida maqbul natijalarga erishishga qaratilgan kasbiy faoliyatning maxsus turi.
"Menejment" va "menejer" atamalari nimani anglatadi?
Menejment odatda inglizchadan boshqaruv deb tarjima qilinadi. "Boshqarish" fe'l lotincha "manus" (qo'l) dan olingan. Dastlab, bu atama otlarni aylanib o'tish yoki ularni haydash qobiliyatini anglatardi. Keyin bu atama aravalarni boshqarish qobiliyatini anglata boshladi. Bugun biz odamlarni boshqarish haqida gaplashamiz. Bu o'zlarining ishi va xulq-atvor motivlaridan foydalangan holda, belgilangan maqsadlarga erishish qobiliyati sifatida tushuniladi. Shuning uchun menejmentning eng muhim vazifasi motivatsiya hisoblanadi.
Menejment - bu murakkab ijtimoiy-iqtisodiy, axborot va tashkiliy-texnik hodisa, shu bilan birga faoliyat jarayoni va ob'ektning holatlari, sifatlari o'zgarishi bilan bog'liq. Uning boshqa ilmlar singari ma'lum qonuniyatlari va tamoyillari mavjud.
Menejment uning rivojlanishiga to'sqinlik qiladigan yoki tezlashtiradigan ma'lum tendentsiyalar va tegishli dinamikaga ega bo'lgan potentsial bilan tavsiflanadi. Shuning uchun paydo bo'layotgan tendentsiyalar va dinamikani o'z vaqtida aniqlash va ulardan boshqarish jarayonida mohirlik bilan foydalanish zarur. Menejmentni madaniyat, qadriyatlar tizimi va e'tiqodlarining elementi sifatida qarash mumkin.
Менежер – бу махсус тайёргарлик курган, бошкаришнинг сир-асрорлари, конун -коидаларини пухта эгаллаган малакали мутахассисдир. Менежер бу ёлланма бошкарувчи булиб, алохида ижтимоий катламга мансуб булади.
Компания, фирма, корхона, банк, молия муассасаларининг ижория хокимиятига эга булган бошкарувчи, директор, рахбар, мудир, маъмурий бошкарувчилари менежерлар деб юритилади.
Менежерлар бошкарув поғанасига биноан уч тойифага булинади:
- Юкори поғона менежерлари.
- Урта поғона менежерлари.
- Куйи поғона менежерлари.
Юкори поғона менежерлари фирма истикболини белгилаш, унинг келажаги учун ахамиятли чора-тадбирларни ишлаб чикариш билан шуғулланади. Бир суз билан айтганда фирма режасини ишлаб чикади ва уни амалга оширади.
Урта поғона менежерлари фирма фаолиятининг айрим томонларини, чунончи, ишлаб чикариш, товарларни сотиш, нарх белгилаш, молия фаолияти, янги товорларни узлаштириш, технологияни куллаш, мехнатни ташкил этиш кабиларни бошкариш билан шуғулланади.
Куйи поғона менежерлари куйи буғинда, масалан, цех, булим, бригада доирасида ишни ташкил этиш, кунлик, хафталик, ойлик иш топширикларининг бажарилишини бошкариб боради.
Menejment predmeti xo’jalik yuritishning barcha darajalarida boshqarishning qonunlari (qonuniyatlari), tamoyillari va munosabatlarini o’rganishdan iboratdir. Boshqaruv munosabatlari ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning ajralmas qismi bo’lib turli iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy, mehnat, psixologik va boshqa ko’rinishlarda bo’ladi. Boshqaruv munosabatlari boshqaruv qo’l ostidagi xodimlar o’rtasidagi aloqa va o’zaro ta’sirning murakkab majmuini ifodalaydi, demak, menejment, bu eng avvalo kishilarni boshqarishdir.


Iqtisodiyotni boshqarishda bevosita boshqaruv ob’ekti mehnat jamoalari va alohida xodimlardan iboratdir. Faqat ularning mehnat faoliyati vositasida ishlab chiqarishning moddiy unsurlari, ya’ni mehnat qurollari va predmetlariga ta’sir etiladi.


Boshqaruvning eng asosiy bilish uslubi - dialektik uslub bo’lib, u menejmentga o’rganilayotgan ijtimoiy hodisalarning mohiyatini ochishga yordam beradi
Menjmentga quyidagi boshqa uslublar ham xos: voqe’lik hodisalarini o’rganishga aniq tarixiy yondoshuv; xo’jalik mexanizmi barcha unsurlarini bir vaqtning o’zida tahlil qilish va to’liq boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish imkonini beruvchi tarkibiy yondoshuv, tarkibiy tahlil, iqtisodiy tajriba va boshqalar.
Menejmentning bosh maqsadi – ishlab chiqarish samara- dorligini oshirish va foydani ko‘paytirishdan iborat. Menejmentda ikkita maqsadni ajratadilar:
1. Umumiy (strategik) maqsadlar.
2. Maxsus maqsadlar.
Umumiy (strategik) maqsadlar tashkilotni rivojlantirish konseptsiyasini aniqlaydi. Bu maqsadlar oldindagi istiqbollarga(bashoratlash, korxona faoliyatini reja- lashtirish) mo‘ljallangan bo‘ladi.
Maxsus maqsadlar umumiy maqsadlarning tarkibida korxonaning asosiy faoliyat turlari, yo‘nalishlari bo‘yicha ishlab chiqiladi. Menejmentning bosh maqsadi har bir tashkilotning va bu tashkilotdagi har bir ishchining muvaffaqiyatli faoliyatini ta’minlashga yo‘naltirilgan boshqaruvni tashkil qilishdan iborat hisoblanadi. Menejmentning maqsadi uzoq muddatlarda korxonaning bozordagi o‘rnini saqlash, mustahkamlash va yashab qolishini, faoliyatini davom ettirishini ta’minlovchi boshqaruvni ishlab chiqish va qo‘llash hisoblanadi.
Menejment asoslarini o‘rganishning dolzarbligi. Menejment konsepsiyalari va ularning asoschilari. Boshqaruv ilmining o‘ziga xos xususiyatlari. Boshqaruvning kelajakka yo‘naltirilganligi.
Menejmentning vazifasi fan sifatida boshqaruv nazariyasini rivojlantirishdan iborat. Fan sifatida menejmentning vazifalariga quyidagilar kiradi:
– tashkilotning, korxonaning muvaffaqiyatli
ishlashini ta’minlovchi raqobatbardosh mahsulotlar
ishlab chiqaruvchi ishlanmalar yaratish;
– bu ishlanmalardagi tajribaviy nazoratni va
amaliyotga ilmiy natijalarni va yondoshuvlarni, Menejmentning asosiy vazifalari haqida ham menejment fanining tadqiqotchilari ko‘plab xulosalarni bildirishgan. Bu tadqiqotchilarning natijalari tahlil qilinganda ma’lum bo‘ladiki, har bir tadqiqotchi yoki menejment nazariyotchisi menejmentning vazifalarini o‘z davlatidagi boshqaruv mezonlari bo‘yicha belgilaydilar. Bu xildagi ta’riflarni menejmentning mazmuni va mohiyatini aniqroq belgilovchi Menejmentning belgilangan vazifalarini asosan “Menejment” atamasini ta’lim va ishlab chiqarish tizimiga kiritayotgan MDH davlatlaridagi menejment tadqiqotchilari belgilashadi.
Boshqarishda sifat o‘zgarishining ob’ektiv zarurati. Menejmentning boshqa fan sohalari bilan aloqadorligi.
O‘zbekistonda iqtisodiyot tarkibini tubdan o‘zgartirish, uni diversifikatsiyalash va modernizatsiya qilish sharoitlarida menejment rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlari.