Menejment va statistika

4.2. Sug‘urta shakllari va turlari. Sug‘urta statistikasining asosiy ko‘rsatkichlari

5. Turizm va servis faoliyat yurituvchi sub’ektlar statistik ko‘rsatkichlari

5.1. Turizm xizmatini ko‘rsatuvchi sub’ektlar statistik ko‘rsatkichlari

5.2. O‘zbekistonda turizmni rivojlanishi
1. Xizmat ko‘rsatish turlari
O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishida xizmat ko‘rsatish sohasi muhim o‘rin tutadi. SHuning uchun ham O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirish bo‘yicha 2006 yil 17 aprel «O‘zbekiston Respublikasida 2006-2010 yillarda xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirishni jadallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» va 2007 yil 21 mayda «O‘zbekiston Respublikasida 2010 yilgacha bo‘lgan davrda xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirishni jadallashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» qarorlar qabul qildi. Bu qarorlarning ijrosini ta’minlash maqsadida Respublika Vazirlar Mahkamasi maxsus Dastur ishlab chiqdi. Natijada xizmat ko‘rsatish va servis sohasi yuqori sur’atlar bilan rivojlanmoqda. Mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning 2012 yilgi yakunlari bo‘yicha YAIM o‘sish sur’ati 8,2 % ni tashkil qilgan bo‘lsa, xizmat ko‘rsatish hajmi 14,3 % ga o‘sgan. Xizmat ko‘rsatish sohasini yanada jadakroq rivojlantirish kelgusida ustuvor vazifa qilib belgilangan.
Bozor munosabatlari sharoitida xizmat ko‘rsatish iqtisodiyotning asosiy tarmoqlaridan bo‘lib, iqtisodiyotni yanada rivojlantirishda vositachi rolini o‘ynamoqda.
SHu bilan bir vaqtda, xizmat turlari ko‘payib, uning mamlakat yalpi ichki mahsulotida hissasi ortib bormoqda, xizmat sohasida yangi ish o‘rinlari ochilib, xizmat ko‘rsatish sifati yaxshilanib, aholi turmush faravonligi yaxshilanmoqda.
O‘zbekiston mustaqil bo‘lib, BMTga a’zo (1992 yil 2 mart) bo‘lib, xalqaro iqtisodiy aloqalarni yo‘lga qo‘ygach, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni hisoblash va statistika ishlarini xalqaro hisob va statistikada qo‘llanayotgan uslubiyotga moslashtirdi. Xalq xo‘jaligi tarmoqlari umumdavlat tasniflagichi (XXTUT), korxona-tashkilotlarning umumdavlat tasniflagichi (KTUT); iqtisodiy faoliyat turlarining umumdavlat tasniflagichi (IFTUT) va faoliyat turlari bo‘yicha xizmatlarning umumdavlat tasniflagichi (FTBXUT) ishlab chiqildi.
Xizmat turlari juda ko‘p va turli-tuman bo‘lib, iqtisodiy adabiyotlarda ular turli belgilari (moddiyligi, ishlab chiqarishga yondoshishi, taqdim etish shakllari va shu kabilar) bo‘yicha tasniflangan. SHuning uchun ham O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqilgan va «O‘zstandart» agentligining 2006 yil 12 maydagi 05-15-sonli qaroriga asosan tasdiqlanib, amaliyotga joriy etilgan, FTBXUT muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. FTBXUT tuzilishiga ko‘ra faoliyat turlari bo‘yicha xizmatlar tasniflagichi identifikatsiyasi (kodi) va nomlanishidan iborat. Identifikatsiyalash bloki tasniflashning bosqichma-bosqich tizimiga va harfli-raqamli koddan foydalanilgan izchil kodlashtirish tizimiga ega. Eng avvalo harflar bilan seksiyalar va qo‘shimcha seksiyalar guruhlangan. Seksiyalar (qo‘shimcha seksiyalar) bo‘limlarga guruhlanib ikki xonali son bilan kodlangan. Bo‘limlar esa o‘z navbatida uch xonali raqamlar bilan kodlangan guruhlarga bo‘lingan. Guruhlar to‘rt xonali raqamli kodda sinflarga, sinflar turkumlarga (besh xonali raqamli kod), ular esa tiplarga (etti xonali raqamli kod), tiplar sakkiz xonali raqam bilan kodlangan turlarga guruhlangan. Misol tariqasida transport xizmatlari tasnifini ko‘rsak.

I-seksiya.	Transport, omborxona xo‘jaligi va aloqa xizmatlari.
60-bo‘lim.	Quruqlikdagi transport xizmatlari va quvurlar orqali mahsulotni etkazib berish.
60.1-guruh.	Temiryo‘l transporti xizmatlari.
60.10-sinf.	Temiryo‘l transporti xizmatlari.
60.10 II turkum.	SHaharlararo yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha temiryo‘l transporti xizmatlari
60.10. II.20 tur.	SHaharlararo yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha temiryo‘l transportining tezyurar poezdlari xizmatlari va shu kabi.

SHunday qilib, faoliyat turlari bo‘yicha xizmatlar FTBXUTda 17 seksiya, 99 ta bo‘lim, yuzlab turlarga guruhlangan va ular tegishli ravishda kodlashtirilgan. FTBXUT mamlakat miqiyosida xizmatlarni turlari bo‘yicha to‘g‘ri, bir xilda tasniflashni va ular faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni umumlashtirishga imkoniyat yaratadi.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo‘mitasi 2007 yildan boshlab, xizmatlarning: savdo va ovqatlanish xizmatlari, transport xizmatlari, aloqa va informatizatsiya xizmatlari, moliya xizmatlari, turistik-ekskursiya xizmatlari, mehmonxona xizmatlari, kommunal xizmatlar, maishiy xizmatlar, avtomobil va boshqa texnikalarni ta’mirlash, bolalarni sog‘lomlashtirish va sport muassasalari xizmatlari; turlari bo‘yicha guruhlashtirib ma’lumotlarni bermoqda. Xizmatlarning bu turlari bo‘yicha bajarilgan ishlar hajmi va uning rivojlanish sur’atlari quyidagi jadvalda keltirilgan.