Menejmentning modellari. Menejmentning evolyutsiya nazariyasi va amaliyoti ko’plab

Menejmentning modellari.


Menejmentning evolyutsiya nazariyasi va amaliyoti ko’plab
ko’rinishlardagi yo’nalishlarda yuzaga chiqdi. «Tinch boshqaruv inqilobi» ning boshlanishi
davridayoq jamiyat rivojlanishi- ning axborotlar bosqichi davriga duch keldi.
Menejmentda o’zining aksini topgan, Amerika modeli deb ataluvchi eski an’anaviy
yo’nalishlar o’rnini nisbatan yangi, xulq-atvorli, yangilangan, emprik yoki marketingli,
individualligi, axborot- liligi bilan tavsiflanuvchi Yaponiya modeli egalladi.Menejmentni
rivojlantirayotgan ko’plab davlatlarning tajribalari O’zbekiston uchun ham foydali bo’lishi mumkin.
Menejmentning boshqaruv modellarini ko’rib chiqishda asosan Amerika va Yaponiya modellariga e’tibor berishadi. Menejmentda eng ko’p tan olingan bu ikki modelning
tavsiflarini keltiramiz.
Menejmentning Yaponiya modeli. Menejmentning Yaponiya modeli ikki omilning ta’siri natijasida shakllandi:
1. Boshqaruv va tashkillashtirish bo’yicha xorijiy tajribalarni ijodiy o’zlashtirish.
2. Milliy an’analarni saqlab qolishdagi ketma-ketlik. Yaponlarga xos bo’lgan xususiyatlar, belgilar va mezonlarga ko’plab xalqlar va millatlar juda qiziqishadi. Bularning eng muhimlari: mehnatsevarlik (biz-mehnatga ta’zim qilamiz-deyishadi yaponlar), o’zini tuta bilish, vazminlik, diplomatlilik, yangilikka qiziqishi va unga intilishi, ehtiyotkorlik.
Yaponlar uchun ishni jamoaviy (guruhli) tashkil qilish shakli juda muhim hisoblanadi. Mehnatning jamoaviy mezonlari menejerdan odamlar bilan kelishib ishlash qobiliyatiga ega
bo’lishni talab qiladi. Shuningdek, ularda hayotiy tajriba juda qadrlanadi, shaxsning ma’naviy-ruhiy, e’tiqodiy rivojlanganligini birinchi o’rinda turadi.
Bugun menejmentning yapon modeli dunyoda eng samarali boshqaruv modeli deb tan olingan. Buning siri nimaga asoslangan? Javob oddiy – odamlar bilan to’g’ri, savodli, mada-
niyatli ishlash qobiliyatiga ega bo’lish. Yaponiya modelidagi bu mazmun va mohiyatni iqtisodiyot bilan shug’ullanuvchi mutaxassislar qayd qilishgan. Bu modelning bu darajada yutuqlarga erishishining bosh sababi shundaki, modelning markaziga inson
qo’yilib, modeldagi bosh resurs ham inson hisoblanadi. Aynan ana shu usul bilan dunyoda birinchi bo’lib ishchilarni o’z tashkilotlariga jalb qilishni boshladi.
Bu davlatda modelning yaratilishidan oldin ham ishda modeldagi madaniy tamoyillar qo’llanilib kelgan.
Inson omilidan foydalanishda qulay shart-sharoitlar va muhit
samaradorlikning keskin oshishini ta’minlashi tezlikda tashkillashtirish va boshqarishda bu modeldan foydalanish kuchayib bormoqda. Yaponiya iqtisodiyoti juda tez va shiddat bilan rivojlanmoqda.
Bu esa mahsulotlar va xizmatlarni yaratishda uning modellariga qiziqishni kuchaytiradi.
Bu davlat yengil avtomobillar, mikrosxemalar va boshqa ko’plab turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish bo’yicha lider davlatlar ro’yxatida turishi hammaga ma’lum. Shuningdek, Yaponiya jahon iqtisodiyotida kuchli raqobatbardosh mamlakat ham hisoblanadi. Bunday maqomni Yaponiyaga butun jahonda qo’llanilayotgan menejmentning “Yaponiya modeli” olib berdi.
Yapon menejmentidagi dastlabki xususiyatlar va mezonlar mahalliy an’analarni
e’tiborga olgan holda biznesni boshqarishda Amerika belgilariga, ko’rsatmalariga
asoslangan edi. Bu birikishga tarixiy jarayonlar sabab bo’lgandi: urush, amerika
bosqini, vayronagarchilik va qashshoqlik bilan kurashish natijalari.
Lekin, Amerika iqtisodiyotidagi boshqaruv tamoyillaridan Yaponiya faol
darajalarda foydalandi.
Masalan, odamni butun umri bo’yicha firmada ishlashga majbur qilish g’oyasi
Amerika usuli hisoblanadi. Bu usul o’sha vaqtda to’lig’icha aynan Yaponiyada
qo’llanildi. Natijada bashorat qilingandan ham ortiq yutuqlarga erishildi. Shu bilan
birga, vaqtning o’tishi bilan insonni o’z ixtiyorisiz doimiy va bir yerda ishlatish
jamiyatda siyosiy inqirozlarga olib kelishini o’z vaqtida sezgan, anglagan yaponlar
ertani oldindan ko’ra bildi va insonni ishlatishda birinchilardan bo’lib, uning ijtimoiy-
iqtisodiy ehtiyojlarini, uning ma’naviy-ma’ri- fiy, madaniy va demokratik ehtiyojlarini birinchi o’rinlarga qo’ydi.
Yaponlar boshqaruvning samarali modelini yaratishda g’arb mamlakatlarida yaratilgan
boshqaruv kontseptsiyalarining eng qulay tomonlarini qo’llay boshladilar. Bu kontseptsiyalarni yaponiyaga kiritishda ular mahalliy xususiyatlarga, belgilarga ta’sir
darajalarini ham o’rgandilar hamda G’arb boshqaruvidagi eng ilg’or texnologiyalar va tajribalarni o’zlariga moslashtirdilar. Shuning uchun ham, yapon ishchisi dunyo tan olgan yapon menejeriga hamisha ishonadi.
Menejmentning yapon modelida «biz hammamiz bitta oila hisoblanamiz» qoidasi
ishlaydi.
Masalan, odamni butun umri bo’yicha firmada ishlashga majbur qilish g’oyasi
Amerika usuli hisoblanadi. Bu usul o’sha vaqtda to’lig’icha aynan Yaponiyada
qo’llanildi. Natijada bashorat qilingandan ham ortiq yutuqlarga erishildi. Shu bilan
birga, vaqtning o’tishi bilan insonni o’z ixtiyorisiz doimiy va bir yerda ishlatish
jamiyatda siyosiy inqirozlarga olib kelishini o’z vaqtida sezgan, anglagan yaponlar
ertani oldindan ko’ra bildi va insonni ishlatishda birinchilardan bo’lib, uning ijtimoiy-
iqtisodiy ehtiyojlarini, uning ma’naviy-ma’ri- fiy, madaniy va demokratik ehtiyojlarini birinchi o’rinlarga qo’ydi.
Yaponlar boshqaruvning samarali modelini yaratishda g’arb mamlakatlarida yaratilgan
boshqaruv kontseptsiyalarining eng qulay tomonlarini qo’llay boshladilar. Bu kontseptsiyalarni yaponiyaga kiritishda ular mahalliy xususiyatlarga, belgilarga ta’sir
darajalarini ham o’rgandilar hamda G’arb boshqaruvidagi eng ilg’or texnologiyalar va tajribalarni o’zlariga moslashtirdilar. Shuning uchun ham, yapon ishchisi dunyo tan olgan yapon menejeriga hamisha ishonadi.
Menejmentning yapon modelida «biz hammamiz bitta oila hisoblanamiz» qoidasi
ishlaydi.
Boshqaruvdagi bu modellarni o’rganishdan shunday xulosalar kelib chiqadi:
1. Boshqaruv modellarini yaxshi o’zlashtirishimiz va undagi ko’plab tavsiyalarni mamlakatimiz hayotida qo’llashni boshlash.
2. Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning “Xalq davlatga emas, davlat
xalqga xizmat qilishi kerak” shiori va 2017-yilni “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari
yili”, 2018 yilni “Faol tadbirkorlikni, innovatsion g’oyalarni va texnologiyalarni
qo’llab-quvvatlash yili” 2019 yilni “Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili”
deb belgilashi davlatimizda inson omiliga davlat tomonidan katta e’tibor berilishi kuchayib
borayotganligini bildiradi. Bu voqe’lik va jarayonlardan har qanday boshqaruvlarda
foydalanishimiz lozim.
3. Mamlakatimizda hozirda tashkil qilinayotgan turli- tuman tashkilotlar,
korxonalar, firmalar va boshq.. jahonda tan olingan Yaponiya boshqaruv modelini,
tizimini o’rganishi uchun tashviqot ishlarini boshlash kerak. Menejmentning modellari.