Menejmentning tadqiqot usullari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
pragmatik
baholash, ya’ni retsipient, dalil keltiruvchi yoki uchinchi shaxslarning manfaatini aniqlash ham mumkin. Evolyusion baholashga retsipientning fikr yuritishlari natijasida erishiladiki, ularni argumentatsiya uning o‘zida yoki boshqa shaxslarda keltirib chiqaradi. 57 Ahloqiy baholash – bu argumentatsiyani yaxlit yoki uning komponentini ahloqiy jihatdan maqbul yoki maqbul emas sifatida baholash, xususan ushbu argumentatsiyaning ma’naviy oqibatlarini baholash. Estetik baholash – nutqning go‘zalligini va matnning mantiqiy izchilligini baholash ham mavjud. Argumentatsiyani barcha keltirilgan nuqtai nazarlardan baholash mumkin emas. Tadqiqotchilik faoliyatining bosqichi sifatida argumentatsiyaning tuzilishi to‘g‘risida gapirar ekanmiz, ob’ekt va sub’ektdan tashqari unda dalilli tuzilish – muayyan sxema va uni amalga oshirish vositalari bilan tavsiflanadigan bog‘lovchi bo‘g‘in mavjudligini yodda tutish zarur. Argumentatsiya matni uchun ikkita mantiqiy konglomeratning: asosiy fikr (tezis) va asoslarning mavjudligi xosdir. Tezis mantiqan dalil bo‘la oladigan hukmlardan kelib chiqadi. Retsipient tomonidan dalil bo‘la oladigan hukmlarning qabul qilinishi tezisni faqat birorta ehtimollik bilan qabul qilinishiga umid bildirishga sabab bo‘ladi. Tezis ham, asoslar ham yolg‘on bo‘lib chiqishi mumkin, demak, halol va nohalol, ta’sirli va ta’sirsiz argumentatsiyani farqlash zarur. Tezis va dalil bo‘la oladigan hukmlardan tashqari argumentatsiya matnida tavsiflar, tushuntirishlar, masala tarixiga kirish, chekinishlar bo‘lishi mumkin. Shu sababli, argumentatsiyaning jamlanma mantiqiy-lingvistik tuzilishini belgilash uchun, dalil keltiruvchi tomonidan yozilgan va retsipient uchun mo‘ljallangan ko‘p gaplarni ifodalovchi «dalilli tuzilish» atamasi qo‘llanadi. Aniq va to‘liq argumentatsiya samarali qarorlar qabul qilish uchun hali etarli emas, lekin buning uchun ko‘proq imkoniyatlar beradi. Eng umumiy ma’noda argumentatsiyaning muvaffaqiyati, retsipient ushbu qoidalarni qabul qiladimi, u ham vaziyatni sizdek ko‘radimi, undan o‘xshash xulosalarni chiqaradimi yoki yo‘qmi degan savollar bilan aniqlanadi. Biroq, ko‘pincha mazkur qoidalarni qisman qabul qilmaslik muammosi vujudga keladi. 58 Argumentatsiyaning samaradorligi to‘g‘risida gapirar ekanmiz, tezisni qabul qilishning dalil keltiruvchi istagiga mos darajasini haqiqatda erishilgan uni qabul qilish darajasiga mutanosibligini hisobga olish zarur. Argumentatsiya muvaffaqiyati quyidagilarga bog‘liq: birinchidan, retsipientning uni qabul qilishga moyilligiga; ikkinchidan, X.Perelman ko‘rsatganidek, “har qanday argumentatsiya auditoriyaga yo‘llangan, auditoriya tomonidan qabul qilinayotgan qarashlarga asoslanishi kerak”; uchinchidan, argumentatsiyaning muvaffaqiyati uning ichki qabul qilinishi bilan belgilanadi. Sanab o‘tilgan omillar – samarali argumentatsiyaga erishish uchun zaruriy shart-sharoitlar. Mantiq (grekcha logike so‘zidan olingan) – tafakkur to‘g‘risidagi fan, fikr yuritish qonunlari, shakllari va vositalari to‘g‘risidagi ta’limot. Mantiqiy tadqiqotlarning asosiy maqsadi – fikr yuritish to‘g‘riligini tahlil qilish, qonunlar va prinsiplarni ta’riflash bo‘lib, ularga amal qilish – xulosalash jarayonida haqiqiy xulosalarni olishning zaruriy shartidir. Boshqaruv tizimlarini tadqiq etishda o‘rganilayotgan tizimlar, ular komponentlarining mantiqiy tuzilishi o‘rganiladi, ushbu komponentlar o‘rtasidagi mantiqiy aloqalar o‘rnatiladi. Turli tushunchalarni aynan bir xil deb qarash – tadqiq qilishda eng ko‘p tarqalgan mantiqiy xatolardan biri. Fikrlashning zid bo‘lmaslik talabi Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|