MergedFile

Cədvəl 6.1. Nitqin hazırlanmasının 5 klassik mərhələsi [28]. 
Fazalar 
Adları (latn dilində) 
Məzmunu 
1 
İ
nventio 
Fərziyyələrin tapılması 
2 
Dispositio 
Fərziyyələrin strukturlaşdırılması 
3 
Elocutio 
Fərziyyələrin şifahi  təsviri 
4 
Memoria 
Nitqin yaddaşa köçürülməsi 
5 
Actio 
Nitqin söylənməsi, təqdim 
olunması 
 
İ
lahiyyatçı  filosof  Avrelius  Avqustinə  qədər  tədqiqatçılar  üçün  ritorika 
vacib  və  inandırıcı  çıxış  sayılırdı.  Yalnız  feodalizmin  başlanması  ilə 
ritorikanın funksionallığı genişləndirilərək şifahidən yazılı kommunikaisya 
üsuluna  keçid  baş  verir.  Orta  əsrlərdə  ritorika  orta  məktəb  və  uni-
versitetlərin  tədris  predmetinə  çevrilmişdir.  1350‒1700-ci  illər  arasında 
hökm  sürən  Renessans  və  Barok  dövründə  ritorika  bütün  elmlərə,  o 
cümlədən incəsənətə əhəmiyyətli təsirə malik olur. Ədəbiyyat qəhrəmanları 
natiqlik  sənətinin  bariz  nümunələridir.  Renessans  dövrünün  real 
personajlarından  məlum  olan  natiqlər  azdır,  bu  dövrdə  əsl  çılğın  nitqləri 
yalnız  teatrda  eşitmək  olardı.    Həmin  dövrdə  poeziya  sahəsində  ritorika 
poetik  yazıya  keçir.  Maarifçilik  dövründə  də  ritorika  idrakın  inkişafına 
xidmət edirdi. 
Ritorika bu şəkildə humanitar təhsilin tərkibi kimi XIX əsrə qədər bütün 
Avropa ölkələrində qalır. Siyasi və digər növ natiqliyin inkişafı və romantik 

---

İş
in prezentasiyası 
 
 
  127 
ə
dəbiyyat natiqlik sənətinin qayda və şərtlərinin sadələşdirilməsinə gətirib 
çıxarır.  Sözlə  ifadə  haqqında  elmin  ənənəvi  önəmli  olan  hissəsi  stilistika 
ə
dəbiyyat  nəzəriyyəsinin  bir  hissəsinə  çevrilir,  qalan  hissəsi  isə  praktiki 
ə
həmiyyətini itirir.   
Yalnız  sonralar,  XX  əsrdə  ritorika  Avropada  yenidən  gündəmə  gəlir. 
Ritorikanın  Avropada  baş  verən  inkişafı  Amerika  Birləşmiş  Ştatlarından 
yan keçir. Amerika ritorikası XVIII əsrdə amerika məktəblərinə böyük təsir 
göstərir.  XIX  əsrdə  amerika  Universitetlərində  ritorika  üzrə  təhsil  böyük 
dəyişikliyə məruz qalır.  
Çağdaş dövrdə sosial kommunikasiyanın müxtəlif sferaları arasında elə 
də  böyük  fərq  qalmayıb.  Ənənəvi  ritorikanın  tərkib  hissəsi  olan  siyasi, 
hüquqi,  bayram  və  dini  çıxışlara  yeniləri–akademik,  iş  və  publisistik 
ritoriklar  da  daxil  olur.  Hal  hazırda  nə  qədər  kommunikasiya  növləri 
mövcuddursa,  bir  o  qədər  də  ritorika  növləri  hökm  sürür.  Hər  bir  dövrdə 
ictimai şüura təsir edənlər arasında nitq kommunikasiyası dominantlıq edir. 
Ona  görə  də,  onları  öyrənən  fənlərə  maraq  artır.  Hal-hazırda  bu  kütləvi 
informasiya vasitələri, siyasi və işçi ritorikalardan ibarətdir. 
Ritorika  nəzəri,  tətbiqi  və  tematik  olaraq  fərqlənir.  Nəzəri  ritorika 
keyfiyyətli nitqin təşkilinin elmi araşdırılması, tətbiqi ritorika isə qayda və 
qanunauyğunluqların,  həmçinin  ən  uğurlu  çıxış  nümunələrinin  axtarışı  ilə 
məşğuldur.  Tematik  ritorika  bir  vacib  mövzu  ətrafında  müxtəlif  yazılı  və 
ş
ifahi  ədəbiyyatların  toplanmasından  ibarətdir.  Misal  üçün  ABŞ-da  geniş 
yayılmış, prezident seçkisində istifadə olunan ritorikanı göstərmək olar.