MəruzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu MÖvzu giRİŞ. Qİda kimyasi fəNNİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
nO
O H nC O nH nCO h xlorofil Bu prosesdə qeyri üzvi maddələrdən üzvi maddələr sintez olunur. İnsanlar və heyvanlar isə enerji mənbəyi kimi yalnız qida vasitəsilə qəbul olunan üzvi maddələrdən istifadə edir, belə orqanizimlər heterotrof orqanizmlər adlanır. Cədvəl. İnsanın mineral komponentlərə təlabatı Kompo- nent Orqanizmdə miqdarı q-la Əsas mənbəi Gündəlik təlabatı q-la Funksyası Su H 2 O 35000-40000 İçkilər; bərk qidanın tərkibində olan su; oksidləşmə prosesində alınan su (300 q) 1200/900 * Həlledici; hüceyrənin tərkib hissəsi, biokimyəvi reaksiyaların iştirakçısı Makroelementlər ** Na 100 Xörək duzu 1,1 - 3,3 Osmotik tənzimləyici; membran potensialcısı K 150 Meyvə, tərəvəz, dənli bitkilər 1,9-5,6 Membran potensialcısı, mineral maddələr mübadiləsi 100 Ca 1300 Süd və süd məhsulları 0,8 Sümük toxumasını formalaşdırmaq; qanın laxtalanması; orqanizmin siqnal maddəsi Mg 20 Yaşıl tərəvəz 0,35 Sümük toxumasını formalaş- dırmaq, fermentlərin koferment tərkibi CI 160 Xörək duzu 1,7-5,1 Mineral maddələr mübadiləsi P 650 Ət, süd, tərəvəz,dənli bitkilər 0,8 Sümük toxumasını forma- laşdırmaq; enerji mübadiləsi, nuklein turşularının mübadiləsi S 200 Kükürdlü aminturşular (sistin, sistein, metio-nin) 0,2 Lipidlərin və karbohidratların mübadiləsi; konyuqatların əmələgətiricisi Mikroelementlər Fe 4 – 5 Ət, qaraciyər, yumurta, tərəvəz, kartof, dənli bitkilər 0,010 Hemoqlobin, mioqlobin, sitoxromlar Zn 2 – 3 Ət, qaraciyər, dənli bitkilər 0,015 Sinktərkibli fermentlər Cu 0,1 – 0,2 Ət, balıq, meyvə, tərəvəz (2 – 3) ∙ 10 -3 Oksidazalar Mn 0,02 Qida məhsullarının əksərində (2 – 5) ∙ 10 -3 Fermentlər Co ˂ 0,01 Balıq ─ B 12 – vitamini Cr ˂ 0,01 ─ (0,5 – 2) ∙ 10 -4 ─ Mo 0,02 Dənli bitkilər, qoz, fındıq, şabalıd (1,5 – 5) ∙ 10 -4 Oksireduktaza Se ─ Ət, tərəvəz (0,5 – 2) ∙ 10 -4 Selentərkibli fermentlər J 0,03 Dəniz balığı, yodlaşdı- rılmış duz, dəniz yosunları, içməli su, qoz 1,5 ∙ 10 -4 Tiroksin F - ─ Dana əti, içməli su, çay, süd (1,5 – 4) ∙ 10 -4 Sümük, dişin emalı * - Bölünəndə kişilər, böləndə qadınlar üçün norma verilmişdir. ** -Göstərilən makroelementlərə gündəlik təlabatı 100 mq-dan çox olanlardır. Canlı orqanizmə daxil olan hər bir üzvi maddə müəyyən miqdarda potensial enerji ehtiyatına malikdir. Buna sərbəst enerji adı verilmişdir. Üzvi maddə yandırıldıqda onun enerjisi bütünlüklə istilik şəklində xaric olunur. Maddənin kalorinetr vasitəsilə təyin edilən yanma istiliyinə ümumi enerji adı verilmişdir. Sabit temperatur və atmosfer təzyiqi şəraitində maddənin yanma istiliyi ilə sərbəst enerjisi arasında olan əlaqə ΔH=ΔG+TΔS tənliyi ilə ifadə edilir (bu tənlikdə ΔH- ümumi enerjinin dəyişməsini, ΔG-sərbəst enerjinin uğradığı dəyişikliyi, T-mühitin mütləq temperaturunu, ΔS isə sistemin entropiyasını göstərir). Hər hansı bir reaksiya zamanı sərbəst enerjinin dəyişməsini isə ΔG=ΔH-TΔS tənliyi ilə ifadə etmək olar. Maddənin sərbəst enerjisinin ayrılması ilə müşayiət olunan reaksiyalar ekzerqonik proseslər, enerjinin sərf olunması ilə baş verən reaksiyalar isə ender- qonik proseslər adlanır. Canlı orqanizmlərdə kimyəvi reaksiyalar sadəcə olaraq istilik enerjisinin xaric olunması ilə nəticələnmir. Bu reaksiyalarda yaranan enerji 101 istilik enerjisinə çevrilmədən bilavasitə bir sıra həyati funksiyaların yerinə yetirilməsinə sərf edilir. Üzvi maddələrin sərbəst enerjisinin maddi əsasını atomlar arasında olan kimyəvi rabitələr təşkil edir. Adətən, üzvi birləşmələrdə olan adi kimyəvi rabitə növlərinin parçalanması və sintezi zamanı ayrılan və ya qəbul edilən enerjinin miqdarı 19,5 kC/mol-dan artıq olmur. Lakin 25 kC/mol və daha artıq sərbəst enerjiyə malik olan kimyəvi rabitə növləri də məlumdur. Belə kimyəvi rabitələrə- makroergik rabitə, birləşmələrə isə makroergik birləşmələr deyilir. Makroergik rabitəyə malik olan birləşmələrdən üzvi aləmdə ən geniş yayılanları-nukleozit- trifosfatlar (ATF, UTF, STF, QTF,TTF), kreatinfosfat, fosfoenolpiroüzüm turşusu, 1,3-difosfoqliserin turşusu, bəzi tioefir birləşmələri (məsələn, asilkoenzim-A) və başqaları aiddir. Bioenergetik proseslərdə ATF-in çox mühüm əhəmiyyəti vardır. Onun bir qram molekulunun hidroliz prosesinə uğrayaraq ADF və fosfat turşusuna çevrilməsi zamanı 30,2 kC enerji ayrılır. Bu maddə orqanizmdə universal enerji mənbəyi vəzifəsi daşıyır. Toxuma- larda digər makrorgik rabitəli birləşmələr çox zaman ATF molekullarında toplanan enerjinin sərf edilməsi hesabına yaranır. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|