Место и роль США в развитии мировой экономики

1. AQShdiń jáhán ekonomikası daǵı roli haqqındaǵı teoriyalıq sorawlar
1.1 AQShdiń global óndiriste rawajlanıp atırǵan sanaat qánigeliklesiwi

Dástúriy, salıstırǵanda eski, texnologiyalıq tárepten jaqsı rawajlanǵan qayta islew islep shıǵarıwları Amerika ushın tekǵana jáhán miynet bólistiriwinde, bálki ishki bazar dúzilisin qáliplestiriwde de zárúrli áhmiyet kásip etiwdi toqtatadı, tuwrısıda, eń rawajlanǵan sanaat mámleketlerinen biri qaysı tarawlarda payda boladı.jáhán bazarına shıǵadı.

AQSh islep shıǵarıw sanaatınıń statistikasın úyreniw sonı kórsetedi, ulıwma alǵanda, ekonomikanıń bul sektorı keminde 10 jıl dawamında turaqlı túrde ósip barıp atır. Sońǵı bes jıl ishinde milliy islep shıǵarıw sanaatında Real YAIM derlik 1, 4 trln. AQSh dolları Ortasha jıllıq ósiw 2, 8% ni quraydı. Ekonomikanıń kórip shıǵılıp atırǵan sektorındaǵı islep shıǵarıw jumısshılarınıń ortasha mıynet haqı (jılına shama menen 3 procentke ósiwi menen) 2015 jılǵa kelip 13, 2 dollarǵa etdi. saatına
Birinshiden, rawajlanıwı jedel rawajlanıp atırǵan hám búgingi kúnde Amerika sanaat ónimleriniń ulıwma kiripinde húkimranlıq qılıp atırǵan sanaat tarmaqları aldıńǵı joqarı texnologiyalı hám oǵada joqarı texnologiyalı islep shıǵarıwlardı óz ishine aladı. Bul texnologiyalıq quramalılıq dárejesi bolıp, olardı AQShda jáne de rawajlandırıw maqsetke muwapıqlıǵın belgileydi.
Amerika kompaniyaları bul islep shıǵarıwdı úshinshi dúnya mámleketlerine jaylastıra almaydı - texnikalıq sebeplerge kóre de, islep shıǵarıw sırların qorǵaw talaplarına kóre hám tek joqarı maman hám joqarı is haqılı Amerika jumısshı kúshinen paydalanǵande ekonomikalıq tárepten nátiyjeli bolıp qaladı.
Aytılıwına qaraǵanda, jáhán sanaatı málim islep shıǵarıwlardı, hátte salıstırǵanda jańa hám joqarı rentabellikga iye sonda da, ózlestirlıgi sebepli, amerikalıq óndiriwshiler olarǵa qızıǵıwshılıqtı joytıp atırlar hám jáhán bazarınıń tiyisli tarawlarında húkimranlıq qılıw ushın kem rawajlanǵan mámleketlerdiń óndiriwshileri menen qanlı báseki alıp barmaydilar.
Usınıń menen birge, AQSh dúnyada zamanagóy qurallardıń joqarı texnologiyalı túrleri bazarınıń derlik 42 procenti, túrli maqsetler ushın kem ushraytuǵın apparatlardı jaratıw, kompyuterler ushın barlıq jańa ózgertiriletuǵın programmalardı islep shıǵarıw, samolyotlar bazarınıń derlik 30 procenti, jáhán sanaatında isletiletuǵın kompozit materiallar hám basqa materiallardıń kópshilik túrleri ushın juwapker bolıp tabıladı. berilgen ayrıqshalıqlarǵa iye materiallar [9, 101-bet].
Bul dizimdi dawam ettiriw múmkin, biraq naǵıs júdá anıq: AQSh ilimiy-texnikalıq rawajlanıwdıń shetsinde bolıwǵa hám ilimiy-izertlew jumıslarında (ilimiy-izertlew hám tájiriybe-konstruktorlıq jumıslarında ), sonıń menen birge, ilgeri ámeldegi bolmaǵan jańa sanaat ónimlerin óndiriste ǵayrattı saqlap qalıwǵa qaratılǵan. ilimiy-izertlew maǵlıwmatları.
AQShda oǵada joqarı talapǵa iye ónimler óndiristiń turaqlı artıwın támiyinlew ushın dúnyadaǵı eń iri, geyde bolsa eń aldıńǵı ilimiy-izertlew hám dizayn bazası jaratıldı hám iskerlik kórsetip atır.
Ilimiy izertlewlerdi mámleket tárepinen qollap-quwatlaw AQShda urıstan keyingi barlıq administraciyalardıń birinshi orınǵa aylandı. Ulıwma alǵanda, qospa Shtatlar jalpı ishki ónim degi ilimiy-izertlew jumıslarınıń ayriqsha salmaǵı boyınsha dúnyada etakchi orındı iyeleydi, birinshi náwbette qorǵaw salasındaǵı ilimiy izertlewlerge sarplanatuǵın úlken aqshalar sebepli (kestege qarang). 2). hám tek quralsız tarawlarda olar Yaponiya hám Germaniya menen saldamlı básekilesedi. Biraq, AQSh hám basqa mámleketlerde puqaralıq temalarında da ilimiy-izertlew jumıslarınıń haqıyqıy ǵárejetleri jaysha salıstırıwlanmaydi. Túrli esap -kitaplarǵa kóre, AQShdiń puqaralıq profilindegi ilimiy-izertlew jumıslarına basqa barlıq " úlken jetilik" mámleketleri birlestirganidek kóp mablag ' sarplanadı (bul halda Rossiya ekonomikalıq tárepten " etti" ga qosılıwı múmkin emes).
Hesh qashan mámleket dáreklerinen byudjet qarjları ajratilmaydigan (bul tek jeke investitsiyalar tarawı ) milliy ekonomikanıń sanaat tarmaqlarınıń kópshilik bóleginen ayrıqsha bolıp esaplanıw, mámleket joqarı ilimiy hám oǵada operativ islep shıǵarıwlardı óndiriske úlken mablag ' sarplaydı : tuwrınan - tuwrı yamasa tikkeley bolmaǵan -ilimiy izertlewlerdi finanslıq támiynlew, salıq jeńilliklerin beriw, sırt elde islep shıǵarılǵan tiyisli ónimlerge embargo qoyıw hám basqalar arqalı.protektsionistik sharalar.

1. 2 AQSh korporatsiyalaridiń jáhán ekonomikalıq sistemasındaǵı ornı

Xalıq aralıq Amerika korporatsiyalari jáhán ekonomikalıq sistemasında bólek orın tutadı. Uzaq waqıt dawamında olar tolıq úlkenligi hám jáhán ekonomikalıq processlerine tásir dárejesi boyınsha anıq basshılar edi. Sonıń menen birge, Amerika kompaniyaları dúnyadaǵı eń iri on dana kompaniyada ústinlik qılıwdı. Biraq, sońǵı jıllarda jaǵday júdá tez ózgera basladı. Fortune 4 jurnalı maǵlıwmatlarına kóre dúnyadaǵı 500 dane eń iri transmilliy kompaniyalar arasında 2005 jılda AQShda jaylasqan 176 kompaniya bar edi, bul úshten birinen kóbirekti quradı hám 2012 jılǵa kelip olardıń sanı 132 danege kemeydi.

Fortune jurnalı maǵlıwmatlarına kóre 500 dane eń iri global kompaniyalar reytingine kiritilgen kompaniyalardıń mámleket tiyisliligi

	Kompaniyalar sani
	2012	2010	2008	2007	2006	2005
Buyuk Britaniya	26	29	34	33	38	35
Kanada	11	11	14	16	14	13
Xitoy	73	46	29	24	20	16
Frantsiya	32	39	39	38	38	39
Germaniya	32	37	37	37	35	37
Yaponiya	68	71	64	67	70	81
Niderlandiya	12	13	13	14	14	14
Janubiy Koreya	13	10	15	14	12	11
AQSh	132	139	153	162	170	176
Shveytsariya	15	15	14	13	12	11
Avstraliya	9	8	8	8	8	9
Italiya	9	11	10	10	10	8
Hindiston	8	8	7	6	6	5
Tayvan	6	8	6	6	3	2
Rossiya	7	6	5	4	5	3

2008 jıl Forbes5 jurnalına kóre 2 mıń eń iri kompaniyalar arasında 551 tasi amerikalıq bolıp, 2012 jıldaǵı reytingde AQSh kompaniyaları sanı 524 danege kemeydi. Bul reytingde AQSh ele da kompaniyalardıń tórtdan birinen kóplegenine iye bolsa -de, AQSh kompaniyaları hár jılı tiykarınan Aziya kompaniyaları iyelep turǵan bir neshe pozitsiyalarni joǵatadılar.

Sonday etip, 2007 jıldan beri reytingde Aziya -tınısh okeanı regionindegi kompaniyalar sanı 132 danege, AQSh kompaniyaları sanı bolsa 135 danege kemeydi. Forbes Global 2000 reytinginde AQSh kompaniyaları sanın kemeytiw boyınsha rekord 2008 jıl bolıp, 61 kompaniya reytingden shıǵıp ketti. 2012 jıldaǵı Kitay kompaniyaları sanı 136 taga etdi, bul bolsa bul mámleketti AQSh hám Yaponiyadan keyin kompaniyalar sanı boyınsha úshinshi orınǵa alıp shıqtı [3, 22-bet].
AQSh kompaniyalarınıń global reytinglerdegi úlesiniń muǵdarlıq tómenlewi gúzetilgen bolsa -de, AQSh kompaniyaları ele da birpara kórsetkishler boyınsha etakchi orındı iyelep turıptı. AQSh kompaniyalarınıń jáhán fond bazarları daǵı aktsiyalarına bolǵan talap olardıń global aktsiyalar bazarın kapitallashtirishdagi joqarı úlesi menen tastıyıqlanadi (4-kestege qarang).
AQSh 2003 jılda jáhán fond bazarlarınıń ulıwma kapitallashuvidiń 45 procentinen 2011 jılda 29 procentkeshe tómenlewine qaramay, milliy kompaniyalar aktsiyalarınıń ulıwma bazar kapitallashuvi boyınsha etakchi bolıp qalıp atır. Forbes Global 2000 reytingine kiritilgen AQSh kompaniyalarınıń ulıwma bazar kapitallashuvi ele da barlıq regionlar hám mámleketlerdiń eń úlkeni bolıp, 2012 jılda 13 trillion dollardı quradı., bul bıltırǵı bahadan 6% kóbirek. Bazar kapitallashuvi boyınsha dúnyada etakchi boldı Amerika kompaniyası Apple
AQSh kompaniyaları aktsiyalarına bolǵan talaptıń joqarılıǵı biznes jámiyetshiliginiń jáhán ekonomikası daǵı etakchi rolin qabıllawın ańlatadı. Usınıń menen birge, Kitay kompaniyalarınıń qımbatlı qaǵazlar bazarınıń global kapitallashuvidagi úlesiniń tez ósiwi (2006 jıldaǵı 15-orın hám bazardıń 1, 4% ten 2-orınǵa shekem hám 2011 jılda 7, 9% ge shekem ) global ekonomika daǵı operativ 4 menen baylanıslı jańa processlerdi sáwlelendiredi Fortune Global 500 reytingi korporatsiyalarni jıllıq dáramatları boyınsha tártipleydi. 5 Forbes Global 2000 reytingi korporatsiyalarni tórtew kriterya boyınsha salıstırıwlawǵa tiykarlanǵan : satıw, payda, aktivler hám bazar ma`nisi. 9 globallasıw processleri nátiyjesinde Kitay hám basqa Aziya mámleketleriniń ekonomikalıq rawajlanıwı.
Globallasıw hám kompaniyalar ortasındaǵı xalıq aralıq básekiniń kusheytiwi nátiyjesinde Aziya mámleketleriniń tez pát penen ósip baratırǵan kompaniyalarınıń kusheytiwi global ekonomikalıq sistemada júz bolıp atırǵan ob'ektiv processler sebepli júzege keledi hám oxir-aqıbet jáhán bazarlarında jańa kúshler teń salmaqlılıqına hám bólek kompaniyalar hám pútkil mámleketler hám regionlardıń jańa ekonomikalıq hám siyasiy pozitsiyalariga alıp keliwi kerek. Sońǵı on jıllıqlar daǵı eń saldamlı finanslıq-ekonomikalıq krizis 2008-09 hám kóplegen mámleketler degi keyingi páseńlewler dúnya ekonomikalıq sistemasın strukturalıq qayta qurıwǵa járdem beredi, bul da jańa xalıq aralıq miynet bólistiriwi menen baylanıslı ob'ektiv processler menen baylanıslı.
Sol munasábet menen AQShdiń etakchi global ekonomikalıq kúsh retinde pozitsiyalari hám keleshekleri úlken itibardı tartıwda. Mámlekettiń básekige shıdamlılıǵı reytingleri ámeldegi jaǵday haqqında birpara pikirlerdi beriwi múmkin. IMD (Shveytsariya ) etakchi biznes mektep tárepinen dúzilgen mámleketlerdiń básekige shıdamlılıq reytinginde AQSh uzaq waqıttan berli birinshi orındı iyelep kelip atır, biraq 2012 jılda Gonkongdan ústinlikti qolǵa kirgizdi.
Jáhán ekonomikalıq forumı (WEF) reytinginde AQSh 2009 jılda ekinshi orındı iyelep, Shveytsariyada etakchilikni joǵatdı hám 2012 jılda taǵı bir neshe tekshege túsip, ettinchi orındı iyeledi. Informaciya texnologiyaları hám innovatsiyalar fondı (Itif - Vashingtonda jaylasqan hám Evropa hám AQSh isbilermen dóńgelekleriniń máplerin sáwlelendiriwshi hám úyrenilip atırǵan mámleketlerde texnologiyalıq innovatsiyalarǵa itibar qaratatuǵın shólkem) 2009 jılda AQShni básekige shıdamlılıq reytinginde altınshı orınǵa qoydı, biraq 2011 jılda AQSh 10 tórtinshi orınǵa kóterildi (kestege qarang). 5) [7, 284-bet].
Usınıń menen birge, Aziya mámleketleri (Kitay, Malayziya, Qubla Kareya, Indiya ) barlıq reytinglerde eń tez ósip baratırǵan orınlar qatarına kiredi. Birlesken Evropadiń eski mámleketleriniń pozitsiyalari turaqlı bolıp qalıp atır, olar " jańa ekonomika" dıń tez ósiwine qaramay, AQShdiń tiykarǵı básekishileri bolıp qalıp atır.
Álbette, reytingler ne bolıp atırǵanı haqqında tolıq oyda sawlelendiriw bermeydi, tek ámeldegi máseleler hám tendentsiyalardı kórsetedi. Biraq, xalıq aralıq korporatsiyalar reytingleri hám mámleketlerdiń básekige shıdamlılıq reytingleri analizi sońǵı jıllarda AQSh jáne onıń kompaniyalarınıń pozitsiyalari azmaz zaiflashayotganini tastıyıqlaydı. Belgilengen tendentsiyalar házirgi waqıtta global kúshler teń salmaqlılıqında júz berip atırǵan túpkilikli ózgerislerdi kórsetedi.
Aytiwimız múmkin, mámleketleraro miynet bólistiriwiniń jańa konfiguratsiyasi, birinshi náwbette, Aziya mámleketleri ekonomikasınıń jedel ósiwi sebepli qáliplesip atır.
Sonı atap ótiw kerek, Aziya kompaniyalarınıń bul jedel rawajlanıwı, sonday-aq olardıń AQSh menen kirip hám islep shıǵarıw baylanıslarınıń kusheytiwi sebepli júz berip atır, olardıń tiykarında Amerika hám jergilikli kompaniyalar ortasında serikliktiń jańa formaları payda bolıp atır hám jumısqa túsirilip atır.
Reyting bahalarındaǵı barlıq ámeldegi ózgerisler menen AQSh turaqlı túrde etakchi mámleketler toparında bolıp, bawırlas básekichilaridiń sanı hám sapası asqanına qaramay, global ekonomikalıq maydanda etakchi oyınshılar retinde óz poziciyasin saqlap qaldı.
AQSh uzaq waqıt dawamında tán alınǵan global lider bolıp qalıp atır hám, itimal, AQSh kompaniyaları global ekonomikalıq maydanda etakchi oyınshılar bolıp qalıp atır, eger olardıń úlesi muǵdarlıq tárepten azmaz tómenlep baraversa da. Amerika kompaniyalarınıń bunday perspektivası, birinshi náwbette, global ekonomikalıq processtiń globallasıwında olardıń sapalı roli menen baylanıslı.

Qawıslar reytinglerde bıltırǵı pozitsiyalarni kórsetedi derekler: Jáhán ekonomikalıq forumı, MD, informaciya texnologiyaları hám innovatsiyalar fondı

AQSh korporatsiyalaridiń jáhán ekonomikasına sezilerli tásir kórsetiwge múmkinshilik beretuǵın eń zárúrli qásiyetlerinen biri bul olardıń AQShdan sırtda bar ekenligin kúsheytiw bolıp tabıladı. Globallasıw barlıq mámleketlerde júz beredi hám kópshilik iri kompaniyalarǵa tásir etedi, biraq AQSh bul tarawda global etakchilikka iye. AQSh tuwrıdan-tuwrı shet el investitsiyalardıń dúnyadaǵı eń iri dáregi hám alıwshısı bolıp tabıladı.