“Металл қуйиш усуллари” мавзусини

 
III.1“AQLIY HUJUM” METODI ASOSIDA “METALL QUYISH 
USULLARI” MAVZUSINI O„QITISH TEXNOLOGIYASI 
 
 
O„quv jarayoniga ta‟lim texnologiyalarini joriy etishning dolzarbligi. «Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturida» ta‟lim tizimiga ilg„or pedagogik texnologiyalarni joriy 
qilish va o„zlashtirish zarurligi ko„p karra takrorlanadi. Pedagogik texnologiyalarni 
o„zi nima va u an‟anaviy ta‟limdan nimasi bilan farq qiladi? 
Hozirgi kunda pedagogik adabiyotlar, ta‟lim muammolariga oid ma‟ruzalar, 
rasmiy hujjatlarda «Yangi pedagogik texnologiya», «Ilg„or pedagogik 
texnologiya», «Progressiv pedagogik texnologiya», «Zamonaviy ta‟lim 
texnologiyasi» iboralari keng qo„llanilmoqda. Ammo «Pedagogik texnologiya» 
tushunchasi hali ham bir qolipga tushurilmagan, ensiklopediyalarda izohlanganicha 
yo„k, uning mazmunini yagona talqini ishlab chiqilmagan va shuning uchun 
iboraning bir-biridan farqlanuchi ko„pgina ta‟riflari mavjud. 
Respublikamizning pedagogik olim va amaliyotchilari ilmiy asoslangan hamda 
O„zbekistonning ijtimoiy-pedagogik sharoitiga moslashgan umumiy o„rta
ta‟lim muassasalari uchun maxsus ta‟lim texnologiyalarnini yaratish va ularni
kasb-hunar kollejlarida qo„llashga intilmoqdalar. Bu yerda, nima uchun bugungi 
kunda pedagogik texnologiyalarning milliy nazariy asosini yaratish va amaliyotga 
tadbiq etish zarurati tug„ildi, degan savol paydo bo„lishi mumkin. Jamiyatimizga 
qanchadan-qancha bilimli kadrlarni va yuqori malakali olimlarni yetishtirib kelgan
pedagogika uslublari mavjudku, ularning eskirib, talabga javob bermay qolgan va 
mafkuralashtirilgan joylarini o„zgartirib, milliy tus berib, foydalansa bo„lmaydimi? 
– degan mulohazalar ham yo„q emas. O„zbekistonning shu kundagi pedagogik 
jamoatchiligining aksariyati, aynan mana shu yo„ldan bormoqda. Bu yo„l 
ilojsizlikdan izlab topilgan bo„lib, qisqa muddat xizmat qilishi mumkin. 
Mustaqillikni qo„lga kiritgan va buyuk kelajak sari intilayotgan jamiyatga bu yo„l 
uzoq xizmat qilolmaydi. Chunki: 

---

43 
birinchidan, ma‟lum sabablarga ko„ra jahon hamjamiyati taraqqiyotiga mos 
ravishda taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan o„rin olishimiz uchun, umumiy 
o„rta maxsus ta‟limni jadallashtirish va samaradorligini oshirish maqsadida eng 
ilg„or pedagogik tadbirlardan foydalanish zarurligi; 
ikkinchidan, an‟anaviy o„qitish tizimi yozma va og„zaki so„zlarga tayanib ish 
ko„rishi tufayli «axborotli o„qitish» sifatida tavsiflanib, o„qituvchi faoliyati birgina 
o„quv jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki nufuzli bilimlar manbaiga 
aylanib qolganligi; 
uchinchidan, fan-texnika taraqqiyotining o„ta rivojlanganligini natijasida 
axborotlarning keskin ko„payib borayotganligi va ularni yoshlarga bildirish uchun 
vaqtning chegaralanganligi; 
to„rtinchidan, kishilik jamiyati o„z taraqqiyotining shu kundagi bosqichida nazariy 
va empirik bilimlarga asoslangan tafakkurdan tobora foydali natijaga ega bo„lgan, 
aniq yakunga asoslangan texnik tafakkurga o„tib borayotganligi; 
beshinchidan, yoshlarni hayotga mukammal tayyorlash talabi ularga eng ilg„or 
bilim berish usuli hisoblangan obyektiv borliqqa tizimli yondashuv tamoyilidan 
foydalanishni talab qilishidadir. 
Kasb-hunar kollejlarida mutaxassislik fanlarini o„qitish jarayonida ta‟lim
texnologiyasining yuqorida sanab o„tilgan beshta sababiy shartlarini mavjud 
bo„lishi muhim ahamiyat kasb etadi. 
Bu zaruriyat, shu vaqtgacha tahsil oluvchilar yopiq tafakkur paradigma (namuna, 
misol) lari asosida o„qitilganligi, ularda o„zgacha nuqtai nazarni tan olmasliq, faqat 
o„z fikrini to„g„ri deb bilish shakllantirilganligidandir. Bu hol har qanday 
taraqqiyotga g„ov bo„lib, shu paradigmada yurgan kishilarni inqiroz sari 
yetaklaydi. 
Jamiyatimiz jadallik bilan taraqqiy etib, iqtisodiy va siyosiy mavqei kundan-kunga 
ortib bormoqda. Ammo ijtimoiy sohada va ayniqsa, ta‟lim-tarbiyada depsinish va 
umumiy taraqqiyotdan orqada qolish sezilmoqda. Bunday noxush vaziyatdan 
chiqib ketish yo„llaridan biri ta‟lim-tarbiya jarayonini qabul qilingan davlat 
standartlari asosida texnologiyalashtirishdir. 

---

44 
Ta‟lim jarayonini, unga mukammallik, aniqlik, yo„lga solinganlik, tartiblilik, 
ravonlik, vazminlik alomatlarini berish orqali samaradorligini oshirish va 
muqobillashtirish yo„llarini izlash pedagogika sohasida doimo tadqiqot olib 
borilgan. 
Didaktikaning asoschisi Yan Amos Komenskiy o„n yettinchi asrdayoq ta‟limning 
«vaqt, fanlar va uslublarni mohirona taqsimlashdan» boshqa narsani talab 
qilmaydigan tartibini topishga harakat qilgan edi. Komenskiyning fikricha, idealda 
o„qitishning yagona mukammal uslubi topilsa, «hamma narsa toshlari to„g„ri 
muvozanatlangan soatdek aniq, faqat ana shunday mahorat bilan yaratilgan 
asbobda erishish mumkin bo„lgan bexatolik bilan ilgarilaydi». 
Zamonaviy pedagogikada ham, ta‟limni shunday modellari, unga nisbatan shunday 
yondashuvlar ishlanmoqdaki, ular ta‟limga, ishlab chiqarish-texnologik jarayon, 
ma‟lum sharoitlarda va belgilangan vaqt ichida ko„zlangan ta‟lim maqsadlariga 
erishishni kafolatlaydigan xarakterni berish imkoniyatini yaratadi. 
T.S.Nazarovaning qayd etishicha pedagogik texnologiya 70-yillarning boshlarida 
AQShda yuzaga kelgan bo„lib, uning asoschilari taniqli olimlar B.Blum, 
D.Kratvol, N.Gronlund, J.Keroll, J.Blok, L.Anderson va boshqalardir. 
Pedagogik texnologiya oqimi deyarli barcha rivojlangan mamlakatlarga tez 
tarqaldi, YUNESKO kabi nufuzli tashkilot tomonidan tan olindi va qo„llab-
quvvatlandi va hozirgi kunda ko„pgina mamlakatlarda muvaffaqiyatli 
o„zlashtirilmoqda, qo„llanilmokda. 
Ko„pgina mamlakatlar pedagogik texnologiyadan foydalanib, o„quvchilar 
o„zlashtirishini oshirishda sezilarli muvaffaqiyatlarga erishdilar. Masalan, Janubiy 
Koreyada pedagogik texnologiya bo„yicha tajriba-sinov tarzida o„qiyotgan 50 
ming boladan 75 foizda an‟anaviy o„qitishda faqat eng yaxshi o„quvchilar 
erishadigan natijalar qo„lga kiritilgan. 
Ta‟limni 
texnologiyalashtirishning 
asosini, 
ta‟lim 
jarayonini, 
uning 
samaradorligini oshirish va ta‟lim oluvchilarni, berilgan sharoitlarda va ajratilgan 
vaqt ichida loyihalashtirilayotgan o„quv natijalarga erishishlarini kafolatlash 
maqsadida to„liq boshqarish g„oyasi tashkil etadi. 

---

45 
Bunday yondoshishning mohiyati, ta‟lim jarayonini tizimlashtirishdan –uni, aniq 
rasmiylashtirilgan va detallari bo„yicha aniq elementlarga bo„lib tashlash 
yordamida maksimal shakllashtirishdan iborat. 
Ta‟lim texnologiyasining predmeti ta‟lim tizimini konseptual asoslariga dalil 
keltirishdan, maqsadlarni qo„yishdan, natijalarni shakllantirishdan, o„quv 
materialini tanlash va strukturalashtirishdan, ta‟lim modelini tanlashdan, to ularni 
amalga 
oshirishgacha, 
ularning 
optimallik 
va 
samaradorlik 
darajasini 
baholashgacha loyihalashtirishdan tarkib topgan. 
Bizda ta‟lim nazariyasi va amaliyotida, o„quv jarayoniga texnologik xarakterni 
kiritish 50-yillardan boshlangan. Ular, ana‟anaviy o„qitish uchun texnik vositalar 
majmuasini yaratishda o„z ifodasini topgan. Hozirgi vaqtda, pedagogik 
texnologiyaga oddiygina «o„qitishning texnik vositalaridan yoki kompyuterlardan 
foydalanish sohasidagi tadqiqotlar sifatida qaralmaydi: bu, o„qitish samaradorligini 
oshiruvchi omillarni tahlil qilish va qo„llash yo„li bilan hamda qo„llanilayotgan 
usullarni baholash vositasida ta‟lim jarayonining tamoyillarini aniqlash va 
optimallashtirish usullarini ishlab chiqish maqsadidagi tadqiqotlardir». 
(Mejdunarodniy yejegodnik po texnologii obrazovaniya i obucheniya, 1978-79, 
London, Nyu-York, 1978 S.258. (ingliz tilida). 
V.P.Bespalko bo„yicha, barcha ta‟lim va tarbiya ishlarini pedagogik texnologiya 
yo„liga o„tkazish o„quv amaliyotini, pedagogik jarayonni qurish va amalga 
oshirishda ixtiyoriylikdan, uning har bir elementini va bosqichini tartibli 
asoslashga, obyektiv tashhis qilinadigan yakuniy natijaga intilishiga keskin 
ravishda burilishini ifodalaydi. 
Ma‟rifatli va rivojlangan mamlakatlarda muvaffaqiyat bilan qo„llanilib 
kelinayotgan ta‟lim texnologiyalarini o„rganib, xalqimizning milliy pedagogika 
an‟analaridan hamda ta‟lim sohasining shu kundagi holatidan kelib chiqqan holda 
O„zbekistonning milliy ta‟lim texnologiyasini yaratish lozim va kasb-xunar 
kollejlarida mutaxassislik fanlarini shiitish jarayonida kullash orkali malakali 
kichik mutaxassislar tayyorlash tizimini ishlab chikish maksadga muvofikdir. 

---

46