“Металл қуйиш усуллари” мавзусини

 
 

---

36 
II.2. QUYMA OLISH QOLIPLARI ULARGA QO„YILGAN TALABLAR 
KAMCHILIKLARI VA AFZALLIKLARI 
 
Quymalar olishdagi talablar va afzalliklar haqida gapirganda birinchi 
navbatda shu narsaga e‟tibor berish kerakki мassasi bir necha grammdan bir necha 
yuz tonnagacha bo‟lgan juda ko‟p quymalar cho‟yandan tayyorlanadi. Ularning 
quymakorlik, korroziyabarodshlik va antifiraksion xossalari yuqori, mustahkamligi 
ham yetarli darajada yuqori, tannarxi ham arzon. 
Uglerodli va turli legirlangan po‟latlardan olinadigan massasi 10g dan 20 t 
gacha bo‟lgan turli shakldagi quymalar ham mashinasozlikda keng miqyosda 
qo‟llaniladi. Murakkab shaklli, turli vazndagi muhim detallar, jumladan, 
elektrodvigatellarning korpuslari, yakorlar, tishli g‟ildiraklar, cherviyaklar va 
boshqalar ko‟pincha po‟latdan quyiladi. 
Po‟lat quymalarning mustahkamligi va qovushoqligi cho‟yan quymalarnikiga 
qarganda yuqoriroq. Lekin quymakorlik xosslari bo‟yicha cho‟yandan keyin turadi 
(po‟latning sovib cho‟kishi kattaroq, suyuq holda oquvchanligi past va hokazo). 
Yoyilishga chidamliligi bo‟yicha austenitli yuqori marganesli Г13Л markali po‟lat 
alohida ahamyatga ega. Ular ekskavotorlarning cho‟michlari, temir yo‟l 
krestovinalarini, gusenitsa traklarini, uyurma va sharli tegirmonlarning korpuslarini 
tayyorlashda ishlatiladi.
Po‟lat quymalarning ko‟pincha yirik donali bo‟lishi ularning mexanikaviy 
xossalarini yomonlashtiradi. Bunday quymalarning donalarini maydalashtirib, bir 
tekis strukturaga erishish bilan ichki kuchlanishga barham berib mexanikaviy 
xossalarini oshirish maqsadida ular yumshatiladi. 
Shakldor quymalar tayyorlashda mis qotishmalarning har ikkala turidan –
latundan ham, bronzadan ham foydalaniladi. Korroziyabardosh detallar tayyorlashda
ЛА67-2,5, ЛАЖ60-1,1 va ЛК80-3 markali latunlar ishlatiladi. Armaturalar va 
murakkab quymalar uchun qalayli bronzalardan (masalan, Бр010, Бр0Ф10-1, 
БрОЦС6-6-3) ham, alyuminiy–temirli, kremniyli va marganesli bronzalardan 
(БрАЖ9-4, БрК3, БрМЦС8-20) ham fopydalaniladi.

---

37 
Amalda mis quymalar olishda, ko‟pincha bir stoyakli ko‟p oziqlantirgichlar 
orqali bog‟langan bir necha qolip tayyorlanadi. Metallartning qolipga tekis va ravon 
kirishini ta‟minlash uchun ilonizi ko‟rinishidagi, pog‟onali stoyaklardan 
foydalaniladi. Qolipga metallarning ravon to‟lishini yaxshilash maqsadida 
viporlardan foydalaniladi.
Alyuminiy qotishmalarining nisbatan puxtaligi quyma xossalarining yaxshiligi, 
yaxshi kesib ishlanishi, korraziyabardoshligi, ko‟pchiligi yaxshi termik ishlanishi 
kabi o‟ziga xos xususiyatlarga egaligi uchun ulardan quyma detallar, jumladan, 
dvigatellar golovkalari, shatunlar, porshenlar olinadi. 
Alyuminiy qotishmalarining mexanikaviy xossalari ularning kimyoviy 
tarkibiga va strukturasiga bog‟liq. Quymalar olishda aluminiyning kremniyli, 
magniyli, misli, mis-kremniyli va murakkab tarkibli qotishmalaridan foydalaniladi. 
Quymalar, asosan, bosim ostida doimiy metall qoliplarga qolip materiallardan 
tayyorlangan qoliplarga quyish yo‟li bilan olinadi. 
Yukoridagi operatsiyalar kulda tayyorlanadi. Keng tarkalgani 2 opokli ikki 
kismdan iborat koliplar. Buni asosan yukorida kurib utdik. Bu usul xisoblanmaydi. 
Lekin 1ta maxsulot chikarganda, kuymaning xarakteriga karab, iktisodiy 
kursatgichlarga karab kullanishi mumkin: