“Металл қуйиш усуллари” мавзусини

Qobiq qoliplarga quyish. Yirik seriyalab va ko‟plab ishlab chiqarishda yuqori 
aniqlakdagi (12-15 kvalitetlardagi) shakldor mayda va o‟rta muhim quymalar metal 
modellar yordamida tayyorlanadigan qobiq yarim-qoliplrga quyiladi. Bunda qolip 
aralashmasi mayda kvars, magnezit yoki sirkoniy qumidan (92-95%) va 
termoreaktiv fenol-formaldegidli smola (5-8%) dan tashkil topadi. 
Bu usulda olingan quyma yirik donli strukturaga ega bo‟ladi, shu sababli 
kerakli mexanik xossalar olish uchun quymaga qushimcha termik ishlov beriladi. 
Markazdan qochirma usulida quyish. Bu usulda suyuqlantirilgan metall ma‟lum 
tezlik bilan aylanadigan qoliplarga quyiladi: qolip quymaning butun kristallanish 
jarayonida aylanib turadi. Bunda metall markazdan qochirma kuch bilan qolip 
devorlariga siqiladi va mustahkamligi yuqori, zich quymalar olinadi. 
Aylanish gorizontal va vertikal atrofida bo‟lishi mumkin. Ikkala holda ham 
aylanish o‟qi quymaning o‟qiga mos tushadi; quyma devorining qalinligi esa 
quyiladigan metall miqdoriga bo‟g‟liq. 
Bu usul bilan trubalar, silindr shaklidagi vtulkalar, g‟ildiraklar, shkivlar, otish 
qurollarining stvollari va boshqa detallar tayyorlanadi. 
Qolip va sterjen materiallari, ularning turlari-мetall qo‟ymalarini olishda 
qoliplardan foydalaniladi. Qoliplar qo‟yidagi turlarga bo‟linadi: 
a) 
Bir martalik qoliplar, bunday qoliplar, asosan, qum va gilni suv bilan 
qorishtirib tayyorlanadi; 
b) 
Muvaqqat qoliplar. Bunday qoilplar yuqori haroratga chidamli 
materiallarni (shamot, magnezit, qum, asbest va boshqalarni) gil bilan qorishtirib 
tayyorlanadi; 

---

35 
v) Doimiy qoilplar. Bunday qoliplar, asosan, cho‟yan va po‟latdan (bazan mis 
va alyuminiy qotishmalaridan) tayyorlanadi. 
Shuningdek, qoliplar unga metall quyishdagi holatiga ko‟ra nam va quruq 
xillarga bo‟linadi: 
Nam qoliplar. Bu qoliplardan foydalanish quyma olish siklini qisqartirib, 
narxini arzonlashtiradi. Lekin qoilplar nam bo‟lgani tufayli zich va puxtalikka ega 
bo‟lmaydi. 
Quruq qoliplar. Quritilgan qoliplar puxta bo‟lib, quymani g‟ovaklik va boshqa 
nuqsonlardan xoli qiladi. 
Qolip va stejinlarni tayyorlashda quyidagi materiallardan foydalaniladi: 
Qolip qumi. Bu qum tog‟ jinsi bo‟lib, tarkibi tabiiy kvars, gil va boshqa 
birikmalar zarralari aralashmasidan iborat. Qumlar daryo, ko‟l, ariq va tog‟ 
qumlariga bo‟linadi. Qumlar tarkibiga ko‟ra kvarsli va gilli qumlarga ajratiladi. 
Kvars qumi tarkibida gilli moddalar 2% gacha, gilli qumlarda esa gil miqdori 2% 
dan 50% gacha bo‟ladi.
Qolip gili. Gilli moddalar 50% dan ortiq bo‟lib, suvda qorilganda qum 
donalarini bolg‟alash xususiyatiga ega bo‟lgan o‟tga chidamli jins qolip gili deb 
ataladi.
Gilli moddalarning asosi plastik va qovushoq kaolinit (Al
2
O
3

2SiO
3

2H
2
O) bo‟lib, 
undan tashqari Fe
2
O
3
, CaCO
3
, MgCO
3
, K
2
CO
3
, Na
2
CO
3 
moddalar ham bo‟ladi. Gil 
tabiatda juda ko‟p tarqalgan arzon materialdir. 
Maxsus qolip gillari (bentonitlar). Bular vulqon changlarining kimyoviy o‟zgarishi 
natijasida hosil bo‟ladi. Ular suv bilan qorishtirilsa, juda yopishqoq plastik massaga 
aylanadi. Ulardan nam va quruq qolip materialari tayyorlashda bog‟lovchi modda 
sifatida foydalaniladi. 
Qolip va sterjen materiallariga quyiladigan asosiy talablar: plastiklik, puxtalik, gaz 
o‟tkazuvchanlik, o‟tga chidamlilik, siqiluvchanlik, chidamlilik va tannarxning 
arzonligi.