Методическое пособие для учителя 6 мет о диче ск ое пособие для учите

N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Dekorativ bitkilər
Mədəni bitkilər
Açar sözl e r
İnsanlar tərəfindən becərilən bitkilər __ adlanır.  
İsanların mənzillərində saxladığı bitkilər__ hesab 
olunur.
Belə güman olunur ki, kaktuslar radioaktiv şüalanmanın qarşı-
sını  alır.  Lakin  südləyənlər,  diffenbaxiya  kimi  bəzi  otaq  bitkiləri 
zəhərli olduqları üçün onlarla ehtiyatlı davranmaq lazımdır.
Otaq bitkilərinə qulluq qaydaları
1. Otaq bitkiləri bir neçə saat otaq temperaturunda qalmış su ilə 
suvarılmalıdır.
2. Bitkinin kökünə havanın daha yaxşı keçməsi üçün vaxtaşırı onun 
torpağını ehtiyatla (kökü zədələməmək şərti ilə) yumşaltmaq lazım-
dır.
3. Bitkinin yarpaqları vaxtaşırı nəm əsgi ilə  təmizlənməlidir.
4. Bitki qurumuş yarpaq və budaqlardan təmizlənməli və dibçəyi təmiz 
saxlanılmalıdır.
5. Hər bir otaq bitkisinə qulluq zamanı onun fərdi xüsusiyyəti nəzərə 
alınmalıdır. Evdə saxlanılan bitki və heyvanlara daim nəzarət 
edilməlidir. Ev heyvanları zəhərli bitkilərdən qorunmalıdır.
daha  yaxşı  təmizləyərək  oksigenlə  zəngin-
ləşdirir.  Mətbəx  havasının  təmizlənməsi 
üçün bir xlorofitum bitkisi kifayət edir. 
Otaq  bitkilərindən  müxtəlif  məqsəd-
lər üçün də istifadə etmək mümkündür. 
Məsələn,  kalanxoe,  hibiskus,  sansevye-
ra, aloe – iltihab əleyhinə dərman kimi is-
tifadə olunur. 
  LAYİHƏ

4
4
149
148
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Dekorativ bitkilər. Bitkilərdən daim zövq almaq üçün insanlar 
dekorativ otaq bitkiləri yetişdirirlər. Otaq bitkilərinin əksəriyyəti 
tropik ölkələrin nümayəndələri olduğundan onlara öz yaşadığı şə-
raitə uyğun olaraq qulluq edilməlidir.
Hibiskus
Kalanxoe
Digər – arum, kalla kimi otaq bitkiləri “canlı barometr ” sayılır. 
Havanın  dəyişməsi  zamanı,  yağışın  yağmasından  əvvəl 
yarpaqlarından su süzülür. Xlorofitum və nefrolepis qıjısı havanı 
*
kallanın 
Sansevyera 
Aloe
Arum
Kalla 
Xlorofitum 
Nefrolepis qıjısı
Diffenbaxiya
*
Barometr – atmosfer 
təzyiqini  ölçən cihaz.
Müalicəvi bitkilər
Dekorativ bitkilər
Sinif otağınızda, evinizdə və məktəbin həyətində hansı dekorativ bitkilər 
əkilmişdir?  Yuxarıda  göstərilmiş  qaydalara  əməl  etməklə  bu  bitkilərə 
qulluq göstərin. 
1. Şəkildə  təsvir olunanların hansıları yalnız bitki mənşəlidir?
2. Düzgün variantı seçin:
· Otaq bitkilərini soyuq/otaq temperaturlu  su ilə sulamaq lazımdır.
· Otaq bitkisini gövdəyə yaxın/gövdədən aralı sulamaq lazımdır.
Otaq bitkilərini yayda/qışda tez-tez sulamaq lazımdır.
Əksər otaq bitkilərini sobaya yaxın/işığa yaxın yerləşdirmək lazımdır.
· 
· 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Dekorativ bitkilər
Mədəni bitkilər
Açar sözl e r
İnsanlar tərəfindən becərilən bitkilər __ adlanır.  
İsanların mənzillərində saxladığı bitkilər__ hesab 
olunur.
Belə güman olunur ki, kaktuslar radioaktiv şüalanmanın qarşı-
sını  alır.  Lakin  südləyənlər,  diffenbaxiya  kimi  bəzi  otaq  bitkiləri 
zəhərli olduqları üçün onlarla ehtiyatlı davranmaq lazımdır.
Otaq bitkilərinə qulluq qaydaları
1. Otaq bitkiləri bir neçə saat otaq temperaturunda qalmış su ilə 
suvarılmalıdır.
2. Bitkinin kökünə havanın daha yaxşı keçməsi üçün vaxtaşırı onun 
torpağını ehtiyatla (kökü zədələməmək şərti ilə) yumşaltmaq lazım-
dır.
3. Bitkinin yarpaqları vaxtaşırı nəm əsgi ilə  təmizlənməlidir.
4. Bitki qurumuş yarpaq və budaqlardan təmizlənməli və dibçəyi təmiz 
saxlanılmalıdır.
5. Hər bir otaq bitkisinə qulluq zamanı onun fərdi xüsusiyyəti nəzərə 
alınmalıdır. Evdə saxlanılan bitki və heyvanlara daim nəzarət 
edilməlidir. Ev heyvanları zəhərli bitkilərdən qorunmalıdır.
daha  yaxşı  təmizləyərək  oksigenlə  zəngin-
ləşdirir.  Mətbəx  havasının  təmizlənməsi 
üçün bir xlorofitum bitkisi kifayət edir. 
Otaq  bitkilərindən  müxtəlif  məqsəd-
lər üçün də istifadə etmək mümkündür. 
Məsələn,  kalanxoe,  hibiskus,  sansevye-
ra, aloe – iltihab əleyhinə dərman kimi is-
tifadə olunur. 
  LAYİHƏ

Zəfəran
151
150
4
4
saçaqları, heyva 
 
 toxumları) istifadə edir-
lər. Azərbaycanın rəngarəng təbii şəraiti onun ərazi-
sində xüsusi temperatur və rütubət tələb edən dərman 
bitkilərini lazımi miqdarda yetişdirməyə imkan verir. 
Məsələn, Abşeronda uzun illərdir zəfəran yetişdirilir.
Bitkilərin müalicəvi əhəmiyyəti. Zəfərandan ürək-
damar,  sinir,  ifrazat  və  cinsiyyət  sistemi  xəstəliklə-
rində geniş istifadə edilir. Balqabaq toxumundan qurd 
xəstəliklərinə  qarşı,  şəkərli  diabetin,  ürək,  böyrək 
xəstəliklərinin müalicəsi zamanı istifadə edirlər. 
Zəhərli  dərman  bitkiləri.  Murdarça,  dəlibəng,  xa-
və balqabaq
Dərman bitkiləri haqqında ilk məlumatlara hələ eramızdan 6000 il 
əvvəl  qədim  şumerlərin  əlyazmalarında  rast  gəlinir.  Bu  gün  alimlər 
dünya  xalqları  tərəfindən  21  min  növ  bitkinin  müalicə  məqsədilə 
istifadə  edildiyini  müəyyənləşdirmişlər.  Azərbaycan  Respublikası 
dərman bitkiləri ilə zəngindir. 
Mədəni və yabanı dərman bitkiləri. Ağac, kol və ya otşəkilli nü-
mayəndələri olur. Bunlar yabanı və mədəni olmaqla iki qrupa bölünür: 
a) yabanı dərman bitkiləri – çöllərdə, meşələrdə bitir. Bunlara it-
burnu,
  sürvə,  kəklikotu,  andız,  çobanyastığı,  çöl 
qatırquyruğu və bağayarpağı aiddir;
b) mədəni  dərman bitkiləri – zəfəran, nanə, boranı, gülümbahar ki-
mi  bitkilər  insanlar  tərəfindən  becərilir.  Müalicə  məqsədilə  bir  çox 
kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  müəyyən  hissələrindən  (qarğıdalının 
yemişan,  moruq,
Qədim  hind  rəvayətində  deyilir  ki,  qocaman  Loğman  öz  şagirdi 
Çarakiyə  meşədən bir neçə faydasız bitki gətirməyi tapşırır. Şagirdi 
geriyə  qayıdarkən  Loğmana  deyir:  “Mən  üç  gün  meşədə  gəzib-
dolandım və heç bir faydasız bitkiyə rast gəlmədim”. 
· Bitkilərin insan üçün faydası nədir?
51. 
Dərman bitkiləri
Andız
Sürvə
1
Bitkinin adı
Müalicəvi əhəmiyyəti haqqında nə bilirsiniz
Moruq
Kəklikotu
İtburnu
Nanə
Çobanyastığı
Bağayarpağı
 
Şəkildə göstərilən bitkilərə nəzər salın. Onlar barədə məlumatları 
dəftərinizə köcürdüyünüz cədvəldə qeyd edin. 
Dərman bitkiləri 
Cədvəli dəftərinizə çəkərək tamamlayın:
Dərman bitkisinin adı
Hansı formada bitir (ağac, kol, ot)
Bitkinin hansı hissəsi müalicəvidir
Müalicəvi əhəmiyyəti
1. Şifrlənmiş dərman bitkilərinin adını tapın. 
daqarlığı, paybağrağaı, saynıtoçabığ, ubinrut, bədınavəda, şeyamin, vəsür
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Yabanı bitkilər
bitkilər
Dərman bitkiləri
Mədəni 
Müalicə əhəmiyyətinə malik bitkilər __ adlanır. 
Onların __  və__nümayəndələrinə də rast gəlinir.
2. Suallara cavab verin.
1) Hansı bitkilər dərman bitkiləri adlanır?
2) Müalicə məqsədilə bitkilərin hansı orqanlarından istifadə olunur?
3) Dərman bitkilərinin insan həyatında əhəmiyyəti nədir?
4) Hansı dərman bitkilərini tanıyırsınız?
5) Onların oxşar və fərqli cəhətlərini göstərin.
nımotu,  dəmrovotu,  quşüzümü  qiymətli  dərman  bitkiləri  olsa  da, 
onlarla qidalanma insanda ağır zəhərlənmələrə səbəb olur. Məsələn, xa-
nımotu ilə zəhərlənmə zamanı ürəkbulanma, qusma, göz bəbəklərinin 
böyüməsi kimi hallar baş verə bilər. Ona görə də tanımadığınız bitkiləri 
dadmaq olmaz. Belə bitkilərə toxunduqdan sonra əlləri mütləq yumaq 
lazımdır.  Hətta  bəzi  bitkilərin  şirəsi  dəridən  qana  keçərək  zəhərlən-
mələrə də səbəb ola bilir. 
Respublikamızda dərman hazırlamaq məqsədilə itburnu meyvələri, 
birəotu, kəklikotu, qaraqınıq, boymadərən, 
palıd qabığı və s. toplanaraq  müalicə məqsədi üçün  istifadə edilir.
yemişanın çiçək və meyvə-
ləri, 
Gülümbahar
  LAYİHƏ

Zəfəran
151
150
4
4
saçaqları, heyva 
 
 toxumları) istifadə edir-
lər. Azərbaycanın rəngarəng təbii şəraiti onun ərazi-
sində xüsusi temperatur və rütubət tələb edən dərman 
bitkilərini lazımi miqdarda yetişdirməyə imkan verir. 
Məsələn, Abşeronda uzun illərdir zəfəran yetişdirilir.
Bitkilərin müalicəvi əhəmiyyəti. Zəfərandan ürək-
damar,  sinir,  ifrazat  və  cinsiyyət  sistemi  xəstəliklə-
rində geniş istifadə edilir. Balqabaq toxumundan qurd 
xəstəliklərinə  qarşı,  şəkərli  diabetin,  ürək,  böyrək 
xəstəliklərinin müalicəsi zamanı istifadə edirlər. 
Zəhərli  dərman  bitkiləri.  Murdarça,  dəlibəng,  xa-
və balqabaq
Dərman bitkiləri haqqında ilk məlumatlara hələ eramızdan 6000 il 
əvvəl  qədim  şumerlərin  əlyazmalarında  rast  gəlinir.  Bu  gün  alimlər 
dünya  xalqları  tərəfindən  21  min  növ  bitkinin  müalicə  məqsədilə 
istifadə  edildiyini  müəyyənləşdirmişlər.  Azərbaycan  Respublikası 
dərman bitkiləri ilə zəngindir. 
Mədəni və yabanı dərman bitkiləri. Ağac, kol və ya otşəkilli nü-
mayəndələri olur. Bunlar yabanı və mədəni olmaqla iki qrupa bölünür: 
a) yabanı dərman bitkiləri – çöllərdə, meşələrdə bitir. Bunlara it-
burnu,
  sürvə,  kəklikotu,  andız,  çobanyastığı,  çöl 
qatırquyruğu və bağayarpağı aiddir;
b) mədəni  dərman bitkiləri – zəfəran, nanə, boranı, gülümbahar ki-
mi  bitkilər  insanlar  tərəfindən  becərilir.  Müalicə  məqsədilə  bir  çox 
kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  müəyyən  hissələrindən  (qarğıdalının 
yemişan,  moruq,
Qədim  hind  rəvayətində  deyilir  ki,  qocaman  Loğman  öz  şagirdi 
Çarakiyə  meşədən bir neçə faydasız bitki gətirməyi tapşırır. Şagirdi 
geriyə  qayıdarkən  Loğmana  deyir:  “Mən  üç  gün  meşədə  gəzib-
dolandım və heç bir faydasız bitkiyə rast gəlmədim”. 
· Bitkilərin insan üçün faydası nədir?
51. 
Dərman bitkiləri
Andız
Sürvə
1
Bitkinin adı
Müalicəvi əhəmiyyəti haqqında nə bilirsiniz
Moruq
Kəklikotu
İtburnu
Nanə
Çobanyastığı
Bağayarpağı
 
Şəkildə göstərilən bitkilərə nəzər salın. Onlar barədə məlumatları 
dəftərinizə köcürdüyünüz cədvəldə qeyd edin. 
Dərman bitkiləri 
Cədvəli dəftərinizə çəkərək tamamlayın:
Dərman bitkisinin adı
Hansı formada bitir (ağac, kol, ot)
Bitkinin hansı hissəsi müalicəvidir
Müalicəvi əhəmiyyəti
1. Şifrlənmiş dərman bitkilərinin adını tapın. 
daqarlığı, paybağrağaı, saynıtoçabığ, ubinrut, bədınavəda, şeyamin, vəsür
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Yabanı bitkilər
bitkilər
Dərman bitkiləri
Mədəni 
Müalicə əhəmiyyətinə malik bitkilər __ adlanır. 
Onların __  və__nümayəndələrinə də rast gəlinir.
2. Suallara cavab verin.
1) Hansı bitkilər dərman bitkiləri adlanır?
2) Müalicə məqsədilə bitkilərin hansı orqanlarından istifadə olunur?
3) Dərman bitkilərinin insan həyatında əhəmiyyəti nədir?
4) Hansı dərman bitkilərini tanıyırsınız?
5) Onların oxşar və fərqli cəhətlərini göstərin.
nımotu,  dəmrovotu,  quşüzümü  qiymətli  dərman  bitkiləri  olsa  da, 
onlarla qidalanma insanda ağır zəhərlənmələrə səbəb olur. Məsələn, xa-
nımotu ilə zəhərlənmə zamanı ürəkbulanma, qusma, göz bəbəklərinin 
böyüməsi kimi hallar baş verə bilər. Ona görə də tanımadığınız bitkiləri 
dadmaq olmaz. Belə bitkilərə toxunduqdan sonra əlləri mütləq yumaq 
lazımdır.  Hətta  bəzi  bitkilərin  şirəsi  dəridən  qana  keçərək  zəhərlən-
mələrə də səbəb ola bilir. 
Respublikamızda dərman hazırlamaq məqsədilə itburnu meyvələri, 
birəotu, kəklikotu, qaraqınıq, boymadərən, 
palıd qabığı və s. toplanaraq  müalicə məqsədi üçün  istifadə edilir.
yemişanın çiçək və meyvə-
ləri, 
Gülümbahar
  LAYİHƏ

4
4
153
152
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
52. 
 
Heyvanların əhliləşdirilməsı və insan həyatında rolu
Heyvanların əhliləşdirilməsı. Məməlilərin əhliləşdirilməsi hələ 
qədimdən başlasa da, müasir dövrdə də davam edir. İnsanlar 10 min 
il bundan əvvəl vəhşi turları əhliləşdirərək müasir iribuynuzlu mal-
qara cinsləri yaratmışlar. Belə güman olunur ki, müasir qaramal 
cinsləri olan inək və camışlarin əcdadı o dövrlərdə yaşamış Avropa 
və  Asiya  turu  olmuşdur.  İribuynuzlu  qaramalı  ətlik,  südlük  və 
qoşqu heyvanı kimi saxlayırlar.
Azərbaycanda  heyvandarlığın  mühüm  sahələrindən  birini  qo-
yunçuluq  təşkil  edir.  Qoyunları  ətinə,  yununa,  südünə,    dərisinə 
görə artırırlar. 
 İnsan həyatında atlar da müəyyən rol oynayır. Güman edilir ki,  
onların  əcdadları əvvəllər təbiətdə vəhşi halda yaşamış Prjevalski 
atları və tarpanlardır. Azərbaycanda əsasən minik atları – Qarabağ, 
Qazax diliboz və Quba atları kimi at cinsləri yetişdirilir. 
İnsanın əhliləşdirdiyi həşəratlar bal arıları və tut ipəkqurdudur. 
Bal  arılarından  bal,  arı  zəhəri,  vərəmum,  arı  südü  və  mum, 
ipəkqurdunun hazırladığı sapdan  isə  təbii ipək parça alınır.
Ev heyvanlarını 
saxlayarkən onlara daim qulluq göstərmək, onlar üçün yem təda-
rük etmək, saxlandıqları yerləri daim təmizləmək lazım gəlir.
Ev heyvanlarına qulluq və gigiyena qaydaları. 
·  Müasir  dövrdə  əhliləşdirilmiş  itlərdən  hansı  məqsədlər  üçün  istifadə 
edirlər?
· İnsanlar ev heyvanlarını nə üçün  saxlayırlar?
Qədim insanlar qida əldə etmək məqsədilə vəhşi heyvanları ovlayır, bəzən 
isə ovlanmış heyvanların kiçik balalarını götürərək böyüdürdülər. İnsanla 
birgəyaşayış  nəticəsində  bu  heyvanların  davranışında  dəyişikliklər  baş 
verirdi. Beləliklə, onlar əhliləşərək ev heyvanlarına çevrilirdilər. Güman 
edilir ki, ilk əhliləşdirilmiş heyvanlardan biri it olmuşdur. 
1
Şəkillərdəki itlər insanlara necə yardım edir?
Bəzən ev heyvanlarından insanlara müxtəlif xəstəliklər də keçə bi-
lər.  Məsələn,  insan  çiy  süd  içdikdə  və  ya  duzsuz  pendir  yedikdə 
brusellyozla  xəstələnə  bilər.  Brusellyoza  yoluxmuş  xəstənin 
oynaqlarında  ağrılar  baş  verir.  Onlarda  hərarətin  yüksəlməsi  və 
ümumi zəiflik müşahidə olunur. Bu səbəbdən ev heyvanları ilə tə-
masda olarkən müəyyən gigiyenik qaydalara əməl edilməlidir.
Ev heyvanlarına qulluq qaydaları
1. Ev heyvanları təmiz saxlanılmalı, onların saxlandıqları yerlər vax-
taşırı səliqəyə salınmalıdır. 
2. Ev heyvanları üçün yem tədarükü görülməlidir. 
3. Ev heyvanlarına profilaktik tədbir olaraq peyvəndlər vurulmalı və 
onlar tibbi nəzarətdən keçməlidirlər. 
4. Ev heyvanlarına qulluq edərkən onları incitməməli və bu hey-
vanlarla  ehtiyatlı davranılmalıdır.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
2. Saxladığınız ev heyvanı barədə suallara   cavab verin: 1) Ev heyvanını 
necə adlandırırsan?  2) Sən ona necə qulluq edirsən? 3) Saxladığın hey-
vanın insan üçün əhəmiyyəti nədir? 4) Onun vəhşi əcdadı hansı heyvan 
olmuşdur?
Brusellyoz
Əhliləşdirmə
Açar sözl e r
1. Aşağıdakılara uyğun gələn heyvanları seçin: 
Canavardan əmələ gələn 
  
ilk əhliləşdirilmiş heyvan
Tarpanlardan əhliləşdirilmiş heyvan  
Təbii ipək almaq üçün əhliləşdirilmiş 
heyvan
Vəhşi heyvanlardan mədəni formaların alınması 
prosesi __ adlanır. İnsan çiy süd içdikdə və ya duz-
suz pendir yedikdə heyvanlardan ona __ xəstəliyi 
keçə bilər.
Uyğun heyvanların nömrələrini onlardan alınan məhsulların altında 
qeyd edin.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
1
2
3
4
a
b
c
Çaqqal 
Tülkü
İt
İpəkqurdu 
Eşşəkarısı Bal arısı At
Zebr
Kələm kəpənəyi
  LAYİHƏ

4
4
153
152
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
52. 
 
Heyvanların əhliləşdirilməsı və insan həyatında rolu
Heyvanların əhliləşdirilməsı. Məməlilərin əhliləşdirilməsi hələ 
qədimdən başlasa da, müasir dövrdə də davam edir. İnsanlar 10 min 
il bundan əvvəl vəhşi turları əhliləşdirərək müasir iribuynuzlu mal-
qara cinsləri yaratmışlar. Belə güman olunur ki, müasir qaramal 
cinsləri olan inək və camışlarin əcdadı o dövrlərdə yaşamış Avropa 
və  Asiya  turu  olmuşdur.  İribuynuzlu  qaramalı  ətlik,  südlük  və 
qoşqu heyvanı kimi saxlayırlar.
Azərbaycanda  heyvandarlığın  mühüm  sahələrindən  birini  qo-
yunçuluq  təşkil  edir.  Qoyunları  ətinə,  yununa,  südünə,    dərisinə 
görə artırırlar. 
 İnsan həyatında atlar da müəyyən rol oynayır. Güman edilir ki,  
onların  əcdadları əvvəllər təbiətdə vəhşi halda yaşamış Prjevalski 
atları və tarpanlardır. Azərbaycanda əsasən minik atları – Qarabağ, 
Qazax diliboz və Quba atları kimi at cinsləri yetişdirilir. 
İnsanın əhliləşdirdiyi həşəratlar bal arıları və tut ipəkqurdudur. 
Bal  arılarından  bal,  arı  zəhəri,  vərəmum,  arı  südü  və  mum, 
ipəkqurdunun hazırladığı sapdan  isə  təbii ipək parça alınır.
Ev heyvanlarını 
saxlayarkən onlara daim qulluq göstərmək, onlar üçün yem təda-
rük etmək, saxlandıqları yerləri daim təmizləmək lazım gəlir.
Ev heyvanlarına qulluq və gigiyena qaydaları. 
·  Müasir  dövrdə  əhliləşdirilmiş  itlərdən  hansı  məqsədlər  üçün  istifadə 
edirlər?
· İnsanlar ev heyvanlarını nə üçün  saxlayırlar?
Qədim insanlar qida əldə etmək məqsədilə vəhşi heyvanları ovlayır, bəzən 
isə ovlanmış heyvanların kiçik balalarını götürərək böyüdürdülər. İnsanla 
birgəyaşayış  nəticəsində  bu  heyvanların  davranışında  dəyişikliklər  baş 
verirdi. Beləliklə, onlar əhliləşərək ev heyvanlarına çevrilirdilər. Güman 
edilir ki, ilk əhliləşdirilmiş heyvanlardan biri it olmuşdur. 
1
Şəkillərdəki itlər insanlara necə yardım edir?
Bəzən ev heyvanlarından insanlara müxtəlif xəstəliklər də keçə bi-
lər.  Məsələn,  insan  çiy  süd  içdikdə  və  ya  duzsuz  pendir  yedikdə 
brusellyozla  xəstələnə  bilər.  Brusellyoza  yoluxmuş  xəstənin 
oynaqlarında  ağrılar  baş  verir.  Onlarda  hərarətin  yüksəlməsi  və 
ümumi zəiflik müşahidə olunur. Bu səbəbdən ev heyvanları ilə tə-
masda olarkən müəyyən gigiyenik qaydalara əməl edilməlidir.
Ev heyvanlarına qulluq qaydaları
1. Ev heyvanları təmiz saxlanılmalı, onların saxlandıqları yerlər vax-
taşırı səliqəyə salınmalıdır. 
2. Ev heyvanları üçün yem tədarükü görülməlidir. 
3. Ev heyvanlarına profilaktik tədbir olaraq peyvəndlər vurulmalı və 
onlar tibbi nəzarətdən keçməlidirlər. 
4. Ev heyvanlarına qulluq edərkən onları incitməməli və bu hey-
vanlarla  ehtiyatlı davranılmalıdır.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
2. Saxladığınız ev heyvanı barədə suallara   cavab verin: 1) Ev heyvanını 
necə adlandırırsan?  2) Sən ona necə qulluq edirsən? 3) Saxladığın hey-
vanın insan üçün əhəmiyyəti nədir? 4) Onun vəhşi əcdadı hansı heyvan 
olmuşdur?
Brusellyoz
Əhliləşdirmə
Açar sözl e r
1. Aşağıdakılara uyğun gələn heyvanları seçin: 
Canavardan əmələ gələn 
  
ilk əhliləşdirilmiş heyvan
Tarpanlardan əhliləşdirilmiş heyvan  
Təbii ipək almaq üçün əhliləşdirilmiş 
heyvan
Vəhşi heyvanlardan mədəni formaların alınması 
prosesi __ adlanır. İnsan çiy süd içdikdə və ya duz-
suz pendir yedikdə heyvanlardan ona __ xəstəliyi 
keçə bilər.
Uyğun heyvanların nömrələrini onlardan alınan məhsulların altında 
qeyd edin.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
1
2
3
4
a
b
c
Çaqqal 
Tülkü
İt
İpəkqurdu 
Eşşəkarısı Bal arısı At
Zebr
Kələm kəpənəyi
  LAYİHƏ

4
4
155
154
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI /