Методическое пособие для учителя 6 мет о диче ск ое пособие для учите

6
Биo Логия
Методическое пособие для учителя
6
МЕТ
О
ДИЧЕ
СК
ОЕ ПОСОБИЕ ДЛЯ УЧИТЕ
ЛЯ
Б
И
Л
О
Г
И
Я
6
Bio L ogiya
B
İO
L
O
G
İY
A
DƏR
SLİK
6
DƏRSLİK
Биo Логия
6
Б
И
Л
О
Г
И
Я
УЧЕБНИК
6
УЧЕБНИК
6
B
İO
L
O
G
İY
A
6
MÜƏLLİM ÜÇÜN MET
ODİK VƏS
AİT
Bio L ogiya
Movzu: 
“Bioloji biliklərin əhəmiyyəti” 
Şagirdlər  5  qrupa  bölünür:  “Ekoloqlar”,  “Pəhriz  həkimləri 
(Dietoloqlar)”, “Həkimlər”, “Dizaynerlər”, “Baytarlar”. 
Dərslikdən və əlavə resurslardan istifadə etməklə verilən plan 
üzrə  qısa  çıxış  hazırlanır.  Hər  bir  çıxışdan  sonra  ümumi 
müzakirə təşkil olunur. 
Ekoloqlar. Respublikada ekoloji vəziyyət necədir? Ekoloji və-
ziyyəti  yaxşılaşdırmaq  üçün  respublikada  hansı  təd-
birlər görülür? Bu məqsədlə hansı tədbirləri təklif edə 
bilərsiniz?
Pəhriz həkimləri (Dietoloqlar). Sağlam qidalanma nə demək-
dir? Sağlam qidalanmaq qaydalarına riayət etmək üçün 
yoldaşlarınıza hansı tövsiyələr verə bilərsiniz ?
Həkimlər. Canlı orqanizmlər insanda hansı xəstəlikləri törədə 
bilər?  Bununla  əlaqədar  hansı  profilaktik  tədbirlər 
təklif edə bilərsiniz?
Dizaynerlər. Dekorativ bitkilər insan həyatına necə təsir göstə-
rir? Otağı və ya hər hansı bir sahəni bitkilərlə bəzəmək 
üçün hansı tövsiyələr verə bilərsiniz? Konkret bir ota-
ğın,  məsələn,  sinif  otağının  bitkilərlə  bəzədilməsinin 
dizaynını verin. 
Baytarlar. Ev heyvanlarına necə qulluq etmək lazımdır? Evdə 
heyvan  saxlamaq  istəyən  insanlara  nə  kimi  tövsiyə-
ləriniz olardı?
LAYİHƏ
Тема: 
“Применение биологических знаний”
Класс  делится  на  5  групп:  Экологи,  Диетологи,  Врачи, 
Дизайнеры, Фермеры. 
Используя  соответствующую  информацию  в  учебнике  и 
дополнительные  ресурсы,  подготовить  короткий  отчет  по 
своей  теме.  После  каждого  выступления  проводится  общее 
обсуждение.
Экологи. “Какова экологическая ситуация в республике? Ка-
кие мероприятия проводятся в республике по улуч-
шению  экологической  обстановки?  Какие  меры  вы 
могли бы предложить в этой сфере?”
Диетологи. “Что такое здоровое питание? Какие рекоменда-
ции вы дали бы школьникам по соблюдению правил 
здорового питания?”
Врачи.  “Какие  болезни  человека  могут  быть  вызваны  жи-
выми организмами? Какие профилактические меры 
вы могли бы предложить в связи с этим?”
Дизайнеры. “Как декоративные растения влияют на жизнь 
человека?  Какие  рекомендации  по  оформлению 
помещений и участка растениями вы могли бы дать? 
Предложите  дизайн  оформления  растениями  кон-
кретного  помещения,  например,  классной  ком-
наты”.
Ветеринары.  “Как  ухаживать  за  домашними  животными?   
Какие рекомендации вы дали бы людям, желающим 
завести домашнее животное?”
ПРОЕКТ
  LAYİHƏ

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ 
DÖVLƏT HİMNİ
Üzeyir Hacıbəylinin,
 Əhməd Cavadındır.
Azərbaycan! Azərbaycan!
Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni!
Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız!
Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz!
Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa!
Minlərlə can qurban oldu!
Sinən hərbə meydan oldu!
Hüququndan keçən əsgər
Hərə bir qəhrəman oldu!
Sən olasan gülüstan,
Sənə hər an can qurban!
Sənə min bir məhəbbət
Sinəmdə tutmuş məkan!
Namusunu hifz etməyə,
Bayrağını yüksəltməyə
Cümlə gənclər müştaqdır!
Şanlı Vətən! Şanlı Vətən!
Azərbaycan! Azərbaycan! 
Musiqisi 
sözləri
  LAYİHƏ

HEYDƏR ƏLİYEV
AZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ
  LAYİHƏ

Bio L ogiya
Yaşar Seyidli
Xumar Əhmədbəyli
Nailə Əliyeva
Dərsliklə bağlı rəy, irad və təkliflərin 
və [e-mail] elektron ünvanlara göndərilməsi xahiş olunur. 
Əməkdaşlığınız üçün əvvəlcədən təşəkkür edirik!
[e-mail] 
Ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinfi üçün 
biologiya fənni üzrə 
DƏRSLİK
  LAYİHƏ

Bio L ogiya
Yaşar Seyidli
Xumar Əhmədbəyli
Nailə Əliyeva
Dərsliklə bağlı rəy, irad və təkliflərin 
və [e-mail] elektron ünvanlara göndərilməsi xahiş olunur. 
Əməkdaşlığınız üçün əvvəlcədən təşəkkür edirik!
[e-mail] 
Ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinfi üçün 
biologiya fənni üzrə 
DƏRSLİK
  LAYİHƏ

BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏR HAQQINDA ELMDİR
Fəsil 1.
· 
 Biologiyanın tədqiqat obyektləri 
1. Vətənimizin təbiəti . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
2. Biologiya canlı orqanizmləri öyrənən elmdir . . . . . . . 11
3. Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətləri . . . . . . . . . 14
4. Canlıların  təsnifatı . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
5. İnsanın təsnifat sistemində yeri . . . . . . . . . . . . 20
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 22
6. Laboratoriya avadanlıqları . . . . . . . . . . . . . . 24
7. Hüceyrənin ümumi quruluşu  . . . . . . . . . . . . . 27
8. Prokariot orqanizmlər 
. . . . . . . . . . . . . . . 30
9. Bakteriyaların yayılması və təbiətdə rolu. Xəstəliktörədən 
bakteriyalar. Viruslar . . . . . . . . . . . . . . . . 32
10. Hüceyrələrin 
Bitkilərin vegetativ orqanları
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 70
 Bitkilərin generativ orqanları
24. Çiçək. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
25. Çiçək qrupları . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
26. Toxumun quruluşu
. . . . . . . . . . . . . . . . 77
27. Meyvə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 84
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU
Fəsil 2. 
Fəsil 3. 
· 
Fəsil 4.
· 
Orqanizmlərin hüceyrəvi quruluşu. Toxumalar, orqanlar və 
orqanlar sistemi
bölünməsi və inkişafı . . . . . . . . . . 35
11. Birhüceyrəli və çoxhüceyrəli orqanizmlər . . . . . . . . 37
12. Bitkinin törədici, örtük və mexaniki toxumaları . . . . . . 39
13. Bitki
 ötürücü, əsas və ifrazat toxumaları . . . . . . . 41
14. Heyvan toxumaları . . . . . . . . . . . . . . . . 43
15. Heyvanların orqanları və orqanlar sistemi
. . . . . . . 45
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 48
nin
· 
16. Çiçəkli bitkilərin əsas orqanları . . . . . . . . . . . . 50
17. Zoğ və tumurcuğun quruluşu. Tumurcuğun inkişafı . . . . 52
18. Gövdənin daxili quruluşu . . . . . . . . . . . . . . 54
19. Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaqların düzülüşü . . . . . 56
20. Yarpağın hüceyrəvi quruluşu
. . . . . . . . . . . . 59
21. Kökün quruluşu. Kökün növləri və sistemləri . . . . . . 61
22. Bitki orqanlarının yeraltı  şəkildəyişmələri
. . . . . . . 64
23. Bitki orqanlarının yerüstü  şəkildəyişmələri . . . . . . . 67
6
Bio L ogiya
1
1
2
2
M ü n d ə r i c a t
ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ
Fəsil 5. 
Fəsil 6. 
Canlılarda 
 dayaq, qidalanma və tənəffüs
28. Heyvanlarda hərəkət və 
  . . . . . . . . 86
29. Bitkilərdə dayaq sistemi  . . . . . . . . . . . . . . 89
30. Bitkilərin yeraltı qidalanması. . . . . . . . . . . . . 92
31. Bitkilərin havadan qidalanması. Fotosintez . . . . . . . 94
32. Heyvanların qidalanması . . . . . . . . . . . . . . 97
33. Bakteriya və göbələklərin qidalanması 
. . . . . . . . 100
34. Bitkilərdə tənəffüs . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
35. Heyvanlarda tənəffüs  . . . . . . . . . . . . . . . 105
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 107
Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, ifrazat, çoxalma və inkişaf
36. Bitkilərin suyu buxarlandırması. Xəzan  . . . . . . . . 108
37. Heyvanlarda daşıyıcı sistem  . . . . . . . . . . . . 110
38. İfrazat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
39. Qeyri-cinsi çoxalma  . . . . . . . . . . . . . . . . 114
40. Çiçəkli bitkilərdə vegetativ çoxalma . . . . . . . . . . 116 
41. Tozlanma  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
42. Orqanizmlərin cinsi çoxalması . . . . . . . . . . . . 122 
43. Toxumun cücərməsi   . . . . . . . . . . . . . . . 125
44. Heyvanlarda böyümə və inkişaf . . . . . . . . . . . 128
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 132
 Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
45. Canlı orqanizmlərin məskunlaşması və yayılması  . . . . 134
46. Orqanizmlərin mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi  . . . . . . . . 137
47. Təbii birliklər 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
48. İnsan və canlı təbiət . . . . . . . . . . . . . . . . 141
49. Azərbaycan qoruqları  . . . . . . . . . . . . . . . 144
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 146
 Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
50. Mədəni bitkilərin insan həyatında əhəmiyyəti . . . . . . 147
51. Dərman bitkiləri. . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
52. Heyvanların əhliləşdirilməsi  və insan həyatında rolu  . . . 152
53. Canlıların insan sağlamlığında rolu . . . . . . . . . . 154
54. Düzgün qidalanma . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 159
hərəkət,
dayaq sistemi 
· 
· 
ORQANİZM VƏ MÜHİT
Fəsil 7.
· 
Fəsil 8.
· 
3
3
4
4
5
4
  LAYİHƏ

BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏR HAQQINDA ELMDİR
Fəsil 1.
· 
 Biologiyanın tədqiqat obyektləri 
1. Vətənimizin təbiəti . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
2. Biologiya canlı orqanizmləri öyrənən elmdir . . . . . . . 11
3. Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətləri . . . . . . . . . 14
4. Canlıların  təsnifatı . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
5. İnsanın təsnifat sistemində yeri . . . . . . . . . . . . 20
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 22
6. Laboratoriya avadanlıqları . . . . . . . . . . . . . . 24
7. Hüceyrənin ümumi quruluşu  . . . . . . . . . . . . . 27
8. Prokariot orqanizmlər 
. . . . . . . . . . . . . . . 30
9. Bakteriyaların yayılması və təbiətdə rolu. Xəstəliktörədən 
bakteriyalar. Viruslar . . . . . . . . . . . . . . . . 32
10. Hüceyrələrin 
Bitkilərin vegetativ orqanları
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 70
 Bitkilərin generativ orqanları
24. Çiçək. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
25. Çiçək qrupları . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
26. Toxumun quruluşu
. . . . . . . . . . . . . . . . 77
27. Meyvə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 84
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU
Fəsil 2. 
Fəsil 3. 
· 
Fəsil 4.
· 
Orqanizmlərin hüceyrəvi quruluşu. Toxumalar, orqanlar və 
orqanlar sistemi
bölünməsi və inkişafı . . . . . . . . . . 35
11. Birhüceyrəli və çoxhüceyrəli orqanizmlər . . . . . . . . 37
12. Bitkinin törədici, örtük və mexaniki toxumaları . . . . . . 39
13. Bitki
 ötürücü, əsas və ifrazat toxumaları . . . . . . . 41
14. Heyvan toxumaları . . . . . . . . . . . . . . . . 43
15. Heyvanların orqanları və orqanlar sistemi
. . . . . . . 45
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 48
nin
· 
16. Çiçəkli bitkilərin əsas orqanları . . . . . . . . . . . . 50
17. Zoğ və tumurcuğun quruluşu. Tumurcuğun inkişafı . . . . 52
18. Gövdənin daxili quruluşu . . . . . . . . . . . . . . 54
19. Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaqların düzülüşü . . . . . 56
20. Yarpağın hüceyrəvi quruluşu
. . . . . . . . . . . . 59
21. Kökün quruluşu. Kökün növləri və sistemləri . . . . . . 61
22. Bitki orqanlarının yeraltı  şəkildəyişmələri
. . . . . . . 64
23. Bitki orqanlarının yerüstü  şəkildəyişmələri . . . . . . . 67
6
Bio L ogiya
1
1
2
2
M ü n d ə r i c a t
ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ
Fəsil 5. 
Fəsil 6. 
Canlılarda 
 dayaq, qidalanma və tənəffüs
28. Heyvanlarda hərəkət və 
  . . . . . . . . 86
29. Bitkilərdə dayaq sistemi  . . . . . . . . . . . . . . 89
30. Bitkilərin yeraltı qidalanması. . . . . . . . . . . . . 92
31. Bitkilərin havadan qidalanması. Fotosintez . . . . . . . 94
32. Heyvanların qidalanması . . . . . . . . . . . . . . 97
33. Bakteriya və göbələklərin qidalanması 
. . . . . . . . 100
34. Bitkilərdə tənəffüs . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
35. Heyvanlarda tənəffüs  . . . . . . . . . . . . . . . 105
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 107
Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, ifrazat, çoxalma və inkişaf
36. Bitkilərin suyu buxarlandırması. Xəzan  . . . . . . . . 108
37. Heyvanlarda daşıyıcı sistem  . . . . . . . . . . . . 110
38. İfrazat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
39. Qeyri-cinsi çoxalma  . . . . . . . . . . . . . . . . 114
40. Çiçəkli bitkilərdə vegetativ çoxalma . . . . . . . . . . 116 
41. Tozlanma  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
42. Orqanizmlərin cinsi çoxalması . . . . . . . . . . . . 122 
43. Toxumun cücərməsi   . . . . . . . . . . . . . . . 125
44. Heyvanlarda böyümə və inkişaf . . . . . . . . . . . 128
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 132
 Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
45. Canlı orqanizmlərin məskunlaşması və yayılması  . . . . 134
46. Orqanizmlərin mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi  . . . . . . . . 137
47. Təbii birliklər 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
48. İnsan və canlı təbiət . . . . . . . . . . . . . . . . 141
49. Azərbaycan qoruqları  . . . . . . . . . . . . . . . 144
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 146
 Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
50. Mədəni bitkilərin insan həyatında əhəmiyyəti . . . . . . 147
51. Dərman bitkiləri. . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
52. Heyvanların əhliləşdirilməsi  və insan həyatında rolu  . . . 152
53. Canlıların insan sağlamlığında rolu . . . . . . . . . . 154
54. Düzgün qidalanma . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 159
hərəkət,
dayaq sistemi 
· 
· 
ORQANİZM VƏ MÜHİT
Fəsil 7.
· 
Fəsil 8.
· 
3
3
4
4
5
4
  LAYİHƏ

7
6
1. Maraqoyatma (motivasiya). 
ya və hadisələr təsvir edilir, motivasiya yaradılır və suallarla yekunlaşır. Veri-
lən suallar əvvəllər qazanılmış biliklərə əsaslanır və aktiv fəaliyyətə cəlb edir. 
2. Fəaliyyət. Maraq yaradılan hadisələrin araşdırılmasına, bu hadisələrin səbəb-
nəticə  əlaqələrinin  kəşf  edilməsinə  yönəlmiş  təcrübə,  laboratoriya  işləri  və 
müxtəlif tapşırıqlar verilir. Fərdi və qrup şəklində də yerinə yetirilə bilər. 
3. İzahlar. Fəaliyyət zamanı kəşf edilən faktlarla bağlı bəzi açıqlamalar verilir. 
Əsas anlayışlar, mövzu ilə bağlı izahlar, təriflər, qaydalar, bir sözlə, dərsin əsas 
məzmunu burada əks olunur.
4. Bilirsinizmi? Fəaliyyət zamanı kəşf və müşahidə etdiyiniz faktlarla  bağlı bəzi 
açıqlamalar verilir. 
5. Bu maraqlıdır. Mövzuya aid bilikləri genişləndirmək üçün nümunələr və əlavə 
maraqlı məlumatlar verilir.
6.  Öyrəndiklərinizi  tətbiq  edin.  Mövzuda  öyrənilənləri  möhkəmləndirmək, 
tətbiq etmək və onlara münasibət bildirmək məqsədi ilə verilən tapşırıqlardır. 
7.  Nə  öyrəndiniz.  Mövzuda  əldə  etdiyiniz  yeni  məlumatları  ümumiləşdirməyə 
xidmət edir. Dərsdə öyrəndiyiniz yeni açar sözlərlə mövzunun xülasəsini özü-
nüzün ifadə etməyiniz tələb olunur. 
8. Açar sözlər. Hər mövzu üzrə öyrənilən əsas anlayışlar.
9. Öyrəndiklərinizi yoxlayın. Hər mövzuda şagirdlərin öyrəndiklərini qiymət-
ləndirmək, zəif cəhətlərini müəyyən etmək üçün nəzərdə tutulub. 
10. Ümumiləşdirici tapşırıqlar. Hər fəslin sonunda bölmə üzrə öyrənilənlərin 
tətbiqi  ilə  bağlı  sual  və  tapşırıqlar  verilmişdir.  Onlar  summativ  qiymətlən-
dirməyə hazırlıq üçün də istifadə oluna bilər.
Mövzuya maraq oyatmaq üçün müxtəlif situasi-
S e h. 
7–22
1
BİOLOGİYA 
CANLI ORQANİZMLƏR
HAQQINDA  ELMDİR
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
1. Vətənimizin təbiəti
2. Biologiya canlı orqanizmləri öyrənən elmdir 
3. Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətləri
4. Canlıların təsnifatı 
5. İnsanın təsnifat sistemində yeri
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar
1
-ci
 f e sil
DƏRSLİYİNİZLƏ TANIŞ OLUN!
1
2
3
5 
4
9
10
7
6
8
  LAYİHƏ

7
6
1. Maraqoyatma (motivasiya). 
ya və hadisələr təsvir edilir, motivasiya yaradılır və suallarla yekunlaşır. Veri-
lən suallar əvvəllər qazanılmış biliklərə əsaslanır və aktiv fəaliyyətə cəlb edir. 
2. Fəaliyyət. Maraq yaradılan hadisələrin araşdırılmasına, bu hadisələrin səbəb-
nəticə  əlaqələrinin  kəşf  edilməsinə  yönəlmiş  təcrübə,  laboratoriya  işləri  və 
müxtəlif tapşırıqlar verilir. Fərdi və qrup şəklində də yerinə yetirilə bilər. 
3. İzahlar. Fəaliyyət zamanı kəşf edilən faktlarla bağlı bəzi açıqlamalar verilir. 
Əsas anlayışlar, mövzu ilə bağlı izahlar, təriflər, qaydalar, bir sözlə, dərsin əsas 
məzmunu burada əks olunur.
4. Bilirsinizmi? Fəaliyyət zamanı kəşf və müşahidə etdiyiniz faktlarla  bağlı bəzi 
açıqlamalar verilir. 
5. Bu maraqlıdır. Mövzuya aid bilikləri genişləndirmək üçün nümunələr və əlavə 
maraqlı məlumatlar verilir.
6.  Öyrəndiklərinizi  tətbiq  edin.  Mövzuda  öyrənilənləri  möhkəmləndirmək, 
tətbiq etmək və onlara münasibət bildirmək məqsədi ilə verilən tapşırıqlardır. 
7.  Nə  öyrəndiniz.  Mövzuda  əldə  etdiyiniz  yeni  məlumatları  ümumiləşdirməyə 
xidmət edir. Dərsdə öyrəndiyiniz yeni açar sözlərlə mövzunun xülasəsini özü-
nüzün ifadə etməyiniz tələb olunur. 
8. Açar sözlər. Hər mövzu üzrə öyrənilən əsas anlayışlar.
9. Öyrəndiklərinizi yoxlayın. Hər mövzuda şagirdlərin öyrəndiklərini qiymət-
ləndirmək, zəif cəhətlərini müəyyən etmək üçün nəzərdə tutulub. 
10. Ümumiləşdirici tapşırıqlar. Hər fəslin sonunda bölmə üzrə öyrənilənlərin 
tətbiqi  ilə  bağlı  sual  və  tapşırıqlar  verilmişdir.  Onlar  summativ  qiymətlən-
dirməyə hazırlıq üçün də istifadə oluna bilər.
Mövzuya maraq oyatmaq üçün müxtəlif situasi-
S e h. 
7–22
1
BİOLOGİYA 
CANLI ORQANİZMLƏR
HAQQINDA  ELMDİR
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
1. Vətənimizin təbiəti
2. Biologiya canlı orqanizmləri öyrənən elmdir 
3. Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətləri
4. Canlıların təsnifatı 
5. İnsanın təsnifat sistemində yeri
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar
1
-ci
 f e sil
DƏRSLİYİNİZLƏ TANIŞ OLUN!
1
2
3
5 
4
9
10
7
6
8
  LAYİHƏ

1
1
1. 
Vətənimizin təbiəti
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
1
-ci
 f e sil
Yaşıl xalıya bürünmüş meşələr, gur və sakit axan çaylar,   şəffaf-
lığı ilə aynaya bənzəyən göllər, əzəmətli dağlar... – bütün bunlar 
vətənimizin zəngin təbiətindən xəbər verir.
· Təbiət nədir?
· Nə üçün insanı təbiətin bir hissəsi hesab edirlər?
9
8
BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏRİ ÖYRƏNƏN ELMDİR
  /  
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
Lənkəran akasiyası
Qafqaz gürzəsi
Avrasiya vaşaqı
Asiya bəbiri
Dəmirağac
Meşə pişiyi
Zolaqlı kaftar
1
Şəkillərdən və ya digər mənbələrdən istifadə etməklə plan üzrə Azər-
baycan  təbiəti  ilə  bağlı  esse  yazın:  1.  Azərbaycan  harada  yerləşir.                                   
2. Azərbaycan təbiətində hansı heyvanları tanıyıram. 3. Azərbaycana 
xas olan bitki aləmi haqqında nə bilirəm. 4. Vətənimizin müxtəlif əra-
ziləri  üçün  səciyyəvi  olan  canlılar  haqqında  nələri  bilirəm.  5.  Vətə-
nimizin təbiəti ilə digər ölkələrin təbiətini necə müqayisə etmək olar.
Azərbaycan Respublikasının 
bitki və heyvanlar aləminin
müxtəlifliyi
Bitki  örtüyü.  Vətənimizin  ərazisində   
dəmirağac,  Lənkəran  akasiyası,  şaba-
lıdyarpaq  palıd,  şümşad,  eldar  şamı, 
qaraçöhrə və s. ağaclara rast gəlinir. Öl-
kəmizdə bitən bitkilər növ sayına görə 
Qafqazda  olan  bitki  növlərinin  ümumi 
miqdarının  yarısından  çoxunu  təşkil 
edir. 
Heyvanlar  aləmi.  Respublika  ərazi-
sində  Asiya  bəbiri,  qonur  ayı,  zolaqlı 
kaftar, canavar, vaşaq, cüyür, çöldonu-
zu, çaqqal, porsuq, meşə pişiyi, tülkü və 
digər  məməli  heyvanlara  rast  gəlinir. 
Azərbaycan  təbiətində  həmçinin  çox-
saylı  quşlar,  sürünənlər,  suda-quruda 
yaşayanlar  və  s.  heyvan  növləri  qeydə 
alınmışdır. 
Nəsli kəsilməkdə olan bitki və hey-
vanlar. Azərbaycanda 140-a yaxın bitki 
və 108 növ heyvanın sayı həddən artıq 
azaldığından  nəsli  kəsilmək  təhlükəsi 
ilə  üzləşmişdir.  Bunların  adları  Azər-
baycanın “Qırmızı kitab”ına daxil edil-
mişdir. Məsələn, Xəzər dənizində yega-
nə su məməlisi olan Xəzər suitisinin adı 
bu kitaba salınmışdır.
 Flora və faunanın  nadir  növlərinin 
qorunması  məqsədilə  respublikamızın 
ərazisində  dövlət  qoruqları,  dövlət  tə-
biət  yasaqlıqları  və  milli  parklar  yara-
dılmışdır.