Методическое пособие для учителя 6 мет о диче ск ое пособие для учите

Bitkilərdə dayaq sistemi. Gövdənin qabıq qatında və oduncaqda 
xüsusi mexaniki toxumadan ibarət liflər yerləşir. Onlar divarı qa-
lınlaşmış və daxili möhtəviyyatı məhv olmuş hüceyrələrdən təşkil 
edilmişdir. 
Bəzi ot bitkilərinin özəyi sorularaq itir və gövdənin içərisi boş kü-
ləş əmələ gətirir. Dairə şəklində gövdədə yerləşən mexaniki liflər 
89
88
· Bitkiyə bu cür möhkəmlik verən nədir?
Bitki gövdəsi bəzən çox hündür olsa da, əsən küləklərə müqavi-
mət  göstərir.  Köklər  bitkini  torpaqda  saxlayır.  Meyvələrin 
ağırlığından  ağaclar  əyilsə  də,  qırılmır.  Yayda  yarpaqlar  hətta 
güclü küləklərin təsirindən budaqlardan qopmur.
3
3
ORQANİZMLƏRİN  HƏYAT FƏALİYYƏTİ / 
 
Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs
1
Gövdənin vəziyyəti.
Şəkildə verilən 
bitkilərin böyümə 
istiqamətinə diqqət 
yetirin və onların 
fərqini müəyyən 
edin.
· Bitkiləri fəzada gövdəsinin vəziyyətinə görə necə qruplaşdırmaq olar?
· Dayaq sisteminin bitki üçün əhəmiyyəti nədir?
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Cədvəli tamamlayın:
Üzən heyvanlar
Yeriyən heyvanlar
Xarici
skelet
Uçan heyvanlar
Daxili
skelet
Daxili
skelet
Xarici
skelet
Xarici
skelet
Daxili
skelet
Xarici skeletli
Daxili skeletli
2. Bu canlılarda suda üzmək üçün hansı uyğunlaşmaları göstərə bilərsiniz?
3. Mətndəki səhvləri tapın:
A) Heyvanların hərəkəti müxtəlifdir. Amöb bədənini örtən kirpikciklər 
vasitəsilə  sürətlə  üzür.  Kirpikciklərdən  kürək  kimi  istifadə  edərək 
irəli-geri hərəkət edə bilir və ya yerindəcə durur.
B) Su mühitində yaşayan canlılar çox yaxşı üzə bilirlər. Balıqlar və bəzi 
molyusklar reaktiv hərəkət formasından istifadə edərək irəliləyirlər.
C)  Qamçı burulan pər kimi işləyir. İnfuzor-tərlik belə hərəkət edir.
1.  Heyvanların  hansı  skeletə  malik  olduğunu  müəyyənləşdirin  və 
onların nömrələrini cədvəlin uyğun sütunlarına yazın:
Yalançı ayaqlar
Kirpikciklər
Qamçılar
Hərəkət
Xarici skelet
Daxili skelet
Əksər canlılara xas olan əsas   xüsusiyyət __-dir.   __ 
__ dəri və əzələ ilə əhatə olunmuş şəkildə bədən daxi-
lində yerləşir. Xərçəng və hörümçəklərdə bədən __   
örtülmüşdür. Birhüceyrəlilər __,__ və __  köməyi ilə 
hərəkət edirlər.
1
2
3
4
5
6
  LAYİHƏ

N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Müxtəlif bitkilərin gövdəsini nəzərdən keçirin. Fəzada yerləşməsinə gö-
rə gövdənin növünü təyin edin.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Bitkilərin sinir sistemi yoxdur, amma onlar 
həssaslıq 
göstərir. Xarici təsirlərə cavab, adətən, özünü   bitkinin   böyümə və ya 
hərəkət formasında büruzə verir.   Şəklə baxaraq cavab verin: bu bitkilər 
hansı təsirə cavab verir?
xarici qıcıqlara qarşı 
2. “
 funksiyası”  cədvəlini tamamlayın.
Dayaq sisteminin
Heyvanlarda dayaq sistemi
Bitkilərdə dayaq sistemi
Dikduran gövdələr
Sərilən gövdələr 
Sürünən gövdələr
Hüceyrə turqoru
Sarmaşan gövdələr
Dırmaşan gövdələr
Açar sözl e r
Böyümə istiqamətinə görə bitkilər  __ və __ 
bölünür. Sərilən gövdələr __,  __ və __  olur. Bəzi 
bitkilərdə __  ona möhkəmlik verir. 
Şehçiçəyi
Yerkökü
Günəbaxan
1
2
3
4
5
Bitkilərdə gövdə müxtəlifliyi 
Sərilən gövdələr
1. Sürünən 
2. Sarmaşan 
3. Dırmaşan
Dikduran 
gövdələr  
möhkəm dayaq əmələ gətirərək ot bitkilərinin əyilməsi zamanı on-
ların sınmasının qarşısını alır.
Kökdə  və  yarpaq  damarlarında  mexaniki toxumalar  əsasən 
ötürücü toxumaların ətrafında yerləşir və onlara  möhkəmlik verir.
Hüceyrə turqoru. Bəzi bitkilər kifayət qədər su udarkən  onların 
daxilində olan hüceyrə mayesinin bütün hüceyrə divarlarına təz-
yiqi artır. Bu zaman hüceyrə divarı gərilir, bitkiyə və onun orqan-
larına  möhkəmlik  verir.  Bu  proses  turqor  (
dolmuş
) adlanır. Nəticədə gövdə fəzada müəyyən vəziyyətdə qalır. 
Əgər hüceyrə təzyiqi aşağı düşərsə, bitki ilkin möhkəmliyini itirir 
və büzüşür.
Bitki və göbələklərdə hərəkət. Bitki və göbələklərin əksəriyyəti 
aktiv hərəkət etmir. Lakin bu orqanizmlərdə baş verən böyümə pro-
sesləri nəticəsində müəyyən hərəkətlər meydana gəlir. 
Bitkilər daim işığa doğru əyilir. Onların işığa doğru əyilməsinə 
səbəb bitkilərin işıq düşən hissəsində olan hüceyrələrin zəif, əksinə, 
kölgəli  tərəfində  yerləşənlərin  isə  sürətli  bölünmələridir.  Kölgəli 
hissədə hüceyrələr daha çox bölündüyünə görə bura işıqlı hissəyə 
nisbətən daha tez böyüyür. Bunu qaranlıqda saxlanılan bitkidə göv-
dəsinin uzanması da sübut edir. Bu, bitkilərdə baş verən hərəkətdir. 
Yarpaqların  işığa  doğru  əyilməsi,  çiçəklərin  açılması  da  hərəkətə 
misaldır.  Belə  hərəkətlər  sayəsində  bitki  orqanı  işıq,  rütubət  və 
qida maddələrindən maksimal səviyyədə istifadə edə bilir.
Bitkilərdə bəzi hərəkətlər xarici amillərin təsirindən yaranır. Mə-
sələn, bitkinin əsas kökü Yerin cazibə qüvvəsinin təsiri ilə aşağıya 
doğru,  əsas  gövdəsi  isə  işığın  təsirindən  yuxarıya  doğru  inkişaf                                   
edir.
 
 
lat.  “turgere”  –  şişkin, 
3
3
91
90
1
2
3
  LAYİHƏ

N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Müxtəlif bitkilərin gövdəsini nəzərdən keçirin. Fəzada yerləşməsinə gö-
rə gövdənin növünü təyin edin.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Bitkilərin sinir sistemi yoxdur, amma onlar 
həssaslıq 
göstərir. Xarici təsirlərə cavab, adətən, özünü   bitkinin   böyümə və ya 
hərəkət formasında büruzə verir.   Şəklə baxaraq cavab verin: bu bitkilər 
hansı təsirə cavab verir?
xarici qıcıqlara qarşı 
2. “
 funksiyası”  cədvəlini tamamlayın.
Dayaq sisteminin
Heyvanlarda dayaq sistemi
Bitkilərdə dayaq sistemi
Dikduran gövdələr
Sərilən gövdələr 
Sürünən gövdələr
Hüceyrə turqoru
Sarmaşan gövdələr
Dırmaşan gövdələr
Açar sözl e r
Böyümə istiqamətinə görə bitkilər  __ və __ 
bölünür. Sərilən gövdələr __,  __ və __  olur. Bəzi 
bitkilərdə __  ona möhkəmlik verir. 
Şehçiçəyi
Yerkökü
Günəbaxan
1
2
3
4
5
Bitkilərdə gövdə müxtəlifliyi 
Sərilən gövdələr
1. Sürünən 
2. Sarmaşan 
3. Dırmaşan
Dikduran 
gövdələr  
möhkəm dayaq əmələ gətirərək ot bitkilərinin əyilməsi zamanı on-
ların sınmasının qarşısını alır.
Kökdə  və  yarpaq  damarlarında  mexaniki toxumalar  əsasən 
ötürücü toxumaların ətrafında yerləşir və onlara  möhkəmlik verir.
Hüceyrə turqoru. Bəzi bitkilər kifayət qədər su udarkən  onların 
daxilində olan hüceyrə mayesinin bütün hüceyrə divarlarına təz-
yiqi artır. Bu zaman hüceyrə divarı gərilir, bitkiyə və onun orqan-
larına  möhkəmlik  verir.  Bu  proses  turqor  (
dolmuş
) adlanır. Nəticədə gövdə fəzada müəyyən vəziyyətdə qalır. 
Əgər hüceyrə təzyiqi aşağı düşərsə, bitki ilkin möhkəmliyini itirir 
və büzüşür.
Bitki və göbələklərdə hərəkət. Bitki və göbələklərin əksəriyyəti 
aktiv hərəkət etmir. Lakin bu orqanizmlərdə baş verən böyümə pro-
sesləri nəticəsində müəyyən hərəkətlər meydana gəlir. 
Bitkilər daim işığa doğru əyilir. Onların işığa doğru əyilməsinə 
səbəb bitkilərin işıq düşən hissəsində olan hüceyrələrin zəif, əksinə, 
kölgəli  tərəfində  yerləşənlərin  isə  sürətli  bölünmələridir.  Kölgəli 
hissədə hüceyrələr daha çox bölündüyünə görə bura işıqlı hissəyə 
nisbətən daha tez böyüyür. Bunu qaranlıqda saxlanılan bitkidə göv-
dəsinin uzanması da sübut edir. Bu, bitkilərdə baş verən hərəkətdir. 
Yarpaqların  işığa  doğru  əyilməsi,  çiçəklərin  açılması  da  hərəkətə 
misaldır.  Belə  hərəkətlər  sayəsində  bitki  orqanı  işıq,  rütubət  və 
qida maddələrindən maksimal səviyyədə istifadə edə bilir.
Bitkilərdə bəzi hərəkətlər xarici amillərin təsirindən yaranır. Mə-
sələn, bitkinin əsas kökü Yerin cazibə qüvvəsinin təsiri ilə aşağıya 
doğru,  əsas  gövdəsi  isə  işığın  təsirindən  yuxarıya  doğru  inkişaf                                   
edir.
 
 
lat.  “turgere”  –  şişkin, 
3
3
91
90
1
2
3
  LAYİHƏ

30. 
Bitkilərin yeraltı qidalanması
1
Kök təzyiqinin müəyyən edilməsi.
Təchizat: 1 ədəd dibçək bitkisi – ətirşah və ya beqoniya, 3 sm 
uzunluqda rezin boru, 20–25 sm-lik əyri şüşə boru.
İşin  gedişi:  1.  Dibçək  bitkisinin  gövdəsini  2–3  sm  saxlamaqla 
kəsin.  2.  Kəsilən  hissəyə  rezin  boru,  onun  üst  hissəsinə  isə 
şəkildəki kimi şüşə boru keçirin. 3. Rezin borunu su ilə doldu-
run. 4.  Bitkini ilıq su ilə sulayın.
Nəticəni müzakirə edək:
· Müəyyən müddətdən sonra suyun şüşə boru ilə qalxaraq xaricə tökülməsini 
necə izah edərdiniz?
· Su torpaqdan kökə necə sorulur?
Bitkilərin  yeraltı  qidalanması. 
qidasız yaşaya bilmədiyindən xarici mühitdən da-
im  qida  maddələri  alırlar.  Qidalanma  sayəsində 
orqanizm böyüyür, inkişaf edir və çoxalır. Qida-
lanma  –  ətraf  mühitdən  həyat  fəaliyyəti  üçün 
lazım  olan  qida  maddələrinin  udulması  və  mə-
nimsənilməsi  prosesidir.  Bitkilərin  bir  çoxunun 
qidalanmasında   kök iştirak edir. Kök vasitəsilə 
suda  həll  olmuş  mineral  maddələr  torpaqdan 
Orqanizmlər 
bitkiyə daxil olur. Bu, yeraltı və ya torpaqdan qidalanma adlanır.
Kök təzyiqi.  
hüceyrələrindən  keçərək  borucuqlara  çatır.  Buradan  borucuqlar 
vasitəsilə kökün yaratdığı təzyiq altında gövdəyə ötürülür. Beləliklə, kök 
təzyiqi su və mineral duzların kökdən gövdəyə ötürülməsini təmin edir. 
Əgər  bitkini  ilıq  su  ilə  suvarsaq,  su  boru  ilə  daha  tez  qalxacaq.  Aşağı 
temperaturda isə kök vasitəsilə suyun sorulması azalır və hətta dayanır. 
Nəticədə kök təzyiqi aşağı düşür. 
Bitkilərə  lazım  olan  maddələr.  Bitki  hüceyrələrinin  tərkibinin  əsas 
hissəsini  su  təşkil  edir.  Bitkilər  susuz  yaşaya  bilmir.  Onların  böyümə 
dövründə suya daha çox ehtiyacı olur, meyvələr yetişdikdə isə suya tələ-
batları  azalır.  Bitkiləri  su  və  mineral  maddələrlə  torpaq    təmin  edir. 
Bitkinin əsas qida maddəsini azot, fosfor və kalium birləşmələri, az miq-
Əmici tellərlə udulan su və mineral maddələr kökün qabıq 
darda isə dəmir, mis, yod, bor və digər elementlər 
la-
zım olan bu maddələrdən biri çatışmasa, bitkinin həyat fəaliyyəti kəskin 
surətdə pozulur. Ona görə də bitkinin məhsuldarlığını artırmaq üçün tor-
pağa yaz və ya payız aylarında gübrə verirlər.
  Gübrələr. İki cür olur: 
 və 
 
Üzvi gübrələrə peyin, 
torf,  quş  zılı,  bitki  və  heyvan  çürüntüləri  aiddir.  Mineral  maddələrin 
miqdarından asılı olaraq azot, fosfor və kalium gübrələrini ayırırlar.
 təşkil edir. Mühitdə 
üzvi
mineral gübrələr. 
· Şagird nədə səhv yol vermişdi? Onun bitkisində çatışmayan nə idi?
6-cı  sinif  şagirdlərinin  hər  birinə  məktəbin  canlı  guşəsində  otaq  bit-
kilərinə qulluq etmək tapşırıldı. Onlardan biri belə güman edirdi ki, çiy 
suda mikroblar çox olur. Belə su ilə bitkiləri sulamaq onlara zərərlidir. 
Bu  məqsədlə  o,  digər  şagirdlərdən  fərqli  olaraq  hər  gün  ona  həvalə 
olunan  bitkiləri  qaynadılmış  su  ilə  bir  neçə  dəfə  suladı.  Müəyyən 
müddətdən sonra onun suladığı bitkilər zəiflədi və soldu. Adi su ilə su-
lanan bitkilər isə yaxşı inkişaf etməyə başladı.
3
3
93
92
ORQANİZMLƏRİN  HƏYAT FƏALİYYƏTİ / 
 
Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs
Torpaq qidalanması 
Əmici tellər
 Mineral gübrələr duz halında olduğundan bitki tərəfindən daha   tez 
mənimsənilir. Ümumiyyətlə, bütün gübrələri əkindən qabaq və ya əkin 
zamanı  müəyyən  norma  daxilində  torpağa  vermək  lazımdır.  Torpağa 
gübrənin normadan çox verilməsi bitkiləri qurudur və ya bunlarla qida-
lanan insanları zəhərləyə bilir.
Azot
Fosfor
Kalium
Gövdənin və yarpaqların böyüməsini sürətləndirir.
Çiçəkaçmanı, meyvələrin inkişafını və yetişməsini 
sürətləndirir. Soyuğadavamlılığı artırır.
Köklərin, soğanaqların, gövdə və kök yumrularının 
böyüməsini gücləndirir. Soyuğa və quraqlığa 
davamlılığı artırır.
Mineral gübrələr
Xüsusiyyətləri
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Torpaqdan b
düzgün hərəkət ardıcıllığını göstərin:
itkiyə daxil olmuş qeyri-üzvi maddələrin (su və mineral duzların)   
A) Yarpaq hüceyrələri   B) Su, mineral maddələr   C) Yarpaq damarları D) Əmici 
tellər  E) Kökün damarları F) Kökün hüceyrələri G) Gövdənin boruları
1. Doğru olmayan fikirləri düzəldin: 1) Kök  boyunca əmici tellər yerləşir. 2) Əmici 
tellər kökün ötürücü zonasının xarici hüceyrələrinin çıxıntılarıdır.  3) Kökə su və 
mineral maddələrin ötürülməsi sorucu zonada baş verir.   4) Bitkiyə suyun daxil 
olması  kök  təzyiqi  hesabına  baş  verir.    5)  Mineral  maddələr  bitkidə  yuxarıdan 
aşağı ötürülür. 
2. Cədvəli tamamlayın:
Adı
Mineral gübrələr
Üzvi gübrələr
?
?
Kök təzyiqi
Torpaqdan qidalanma
Açar sözl e r
Suda həll olmuş mineral maddələrin kök vasitəsilə tor-
paqdan bitkiyə daxil olması __ adlanır. __ su və mineral 
duzların kökdən gövdəyə ötürülməsini təmin edir.
B
  LAYİHƏ

30. 
Bitkilərin yeraltı qidalanması
1
Kök təzyiqinin müəyyən edilməsi.
Təchizat: 1 ədəd dibçək bitkisi – ətirşah və ya beqoniya, 3 sm 
uzunluqda rezin boru, 20–25 sm-lik əyri şüşə boru.
İşin  gedişi:  1.  Dibçək  bitkisinin  gövdəsini  2–3  sm  saxlamaqla 
kəsin.  2.  Kəsilən  hissəyə  rezin  boru,  onun  üst  hissəsinə  isə 
şəkildəki kimi şüşə boru keçirin. 3. Rezin borunu su ilə doldu-
run. 4.  Bitkini ilıq su ilə sulayın.
Nəticəni müzakirə edək:
· Müəyyən müddətdən sonra suyun şüşə boru ilə qalxaraq xaricə tökülməsini 
necə izah edərdiniz?
· Su torpaqdan kökə necə sorulur?
Bitkilərin  yeraltı  qidalanması. 
qidasız yaşaya bilmədiyindən xarici mühitdən da-
im  qida  maddələri  alırlar.  Qidalanma  sayəsində 
orqanizm böyüyür, inkişaf edir və çoxalır. Qida-
lanma  –  ətraf  mühitdən  həyat  fəaliyyəti  üçün 
lazım  olan  qida  maddələrinin  udulması  və  mə-
nimsənilməsi  prosesidir.  Bitkilərin  bir  çoxunun 
qidalanmasında   kök iştirak edir. Kök vasitəsilə 
suda  həll  olmuş  mineral  maddələr  torpaqdan 
Orqanizmlər 
bitkiyə daxil olur. Bu, yeraltı və ya torpaqdan qidalanma adlanır.
Kök təzyiqi.  
hüceyrələrindən  keçərək  borucuqlara  çatır.  Buradan  borucuqlar 
vasitəsilə kökün yaratdığı təzyiq altında gövdəyə ötürülür. Beləliklə, kök 
təzyiqi su və mineral duzların kökdən gövdəyə ötürülməsini təmin edir. 
Əgər  bitkini  ilıq  su  ilə  suvarsaq,  su  boru  ilə  daha  tez  qalxacaq.  Aşağı 
temperaturda isə kök vasitəsilə suyun sorulması azalır və hətta dayanır. 
Nəticədə kök təzyiqi aşağı düşür. 
Bitkilərə  lazım  olan  maddələr.  Bitki  hüceyrələrinin  tərkibinin  əsas 
hissəsini  su  təşkil  edir.  Bitkilər  susuz  yaşaya  bilmir.  Onların  böyümə 
dövründə suya daha çox ehtiyacı olur, meyvələr yetişdikdə isə suya tələ-
batları  azalır.  Bitkiləri  su  və  mineral  maddələrlə  torpaq    təmin  edir. 
Bitkinin əsas qida maddəsini azot, fosfor və kalium birləşmələri, az miq-
Əmici tellərlə udulan su və mineral maddələr kökün qabıq 
darda isə dəmir, mis, yod, bor və digər elementlər 
la-
zım olan bu maddələrdən biri çatışmasa, bitkinin həyat fəaliyyəti kəskin 
surətdə pozulur. Ona görə də bitkinin məhsuldarlığını artırmaq üçün tor-
pağa yaz və ya payız aylarında gübrə verirlər.
  Gübrələr. İki cür olur: 
 və 
 
Üzvi gübrələrə peyin, 
torf,  quş  zılı,  bitki  və  heyvan  çürüntüləri  aiddir.  Mineral  maddələrin 
miqdarından asılı olaraq azot, fosfor və kalium gübrələrini ayırırlar.
 təşkil edir. Mühitdə 
üzvi
mineral gübrələr. 
· Şagird nədə səhv yol vermişdi? Onun bitkisində çatışmayan nə idi?
6-cı  sinif  şagirdlərinin  hər  birinə  məktəbin  canlı  guşəsində  otaq  bit-
kilərinə qulluq etmək tapşırıldı. Onlardan biri belə güman edirdi ki, çiy 
suda mikroblar çox olur. Belə su ilə bitkiləri sulamaq onlara zərərlidir. 
Bu  məqsədlə  o,  digər  şagirdlərdən  fərqli  olaraq  hər  gün  ona  həvalə 
olunan  bitkiləri  qaynadılmış  su  ilə  bir  neçə  dəfə  suladı.  Müəyyən 
müddətdən sonra onun suladığı bitkilər zəiflədi və soldu. Adi su ilə su-
lanan bitkilər isə yaxşı inkişaf etməyə başladı.
3
3
93
92
ORQANİZMLƏRİN  HƏYAT FƏALİYYƏTİ / 
 
Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs
Torpaq qidalanması 
Əmici tellər
 Mineral gübrələr duz halında olduğundan bitki tərəfindən daha   tez 
mənimsənilir. Ümumiyyətlə, bütün gübrələri əkindən qabaq və ya əkin 
zamanı  müəyyən  norma  daxilində  torpağa  vermək  lazımdır.  Torpağa 
gübrənin normadan çox verilməsi bitkiləri qurudur və ya bunlarla qida-
lanan insanları zəhərləyə bilir.
Azot
Fosfor
Kalium
Gövdənin və yarpaqların böyüməsini sürətləndirir.
Çiçəkaçmanı, meyvələrin inkişafını və yetişməsini 
sürətləndirir. Soyuğadavamlılığı artırır.
Köklərin, soğanaqların, gövdə və kök yumrularının 
böyüməsini gücləndirir. Soyuğa və quraqlığa 
davamlılığı artırır.
Mineral gübrələr
Xüsusiyyətləri
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Torpaqdan b
düzgün hərəkət ardıcıllığını göstərin:
itkiyə daxil olmuş qeyri-üzvi maddələrin (su və mineral duzların)   
A) Yarpaq hüceyrələri   B) Su, mineral maddələr   C) Yarpaq damarları D) Əmici 
tellər  E) Kökün damarları F) Kökün hüceyrələri G) Gövdənin boruları
1. Doğru olmayan fikirləri düzəldin: 1) Kök  boyunca əmici tellər yerləşir. 2) Əmici 
tellər kökün ötürücü zonasının xarici hüceyrələrinin çıxıntılarıdır.  3) Kökə su və 
mineral maddələrin ötürülməsi sorucu zonada baş verir.   4) Bitkiyə suyun daxil 
olması  kök  təzyiqi  hesabına  baş  verir.    5)  Mineral  maddələr  bitkidə  yuxarıdan 
aşağı ötürülür. 
2. Cədvəli tamamlayın:
Adı
Mineral gübrələr
Üzvi gübrələr
?
?
Kök təzyiqi
Torpaqdan qidalanma
Açar sözl e r
Suda həll olmuş mineral maddələrin kök vasitəsilə tor-
paqdan bitkiyə daxil olması __ adlanır. __ su və mineral 
duzların kökdən gövdəyə ötürülməsini təmin edir.
B
  LAYİHƏ

3
3
31. 
Bitkilərin havadan qidalanması. Fotosintez
Holland alimi van Helmont bitkilərin qidalanma-
sını öyrənmək məqsədilə belə bir təcrübə apardı. 
O, dibçəkdəki torpağı və söyüd bitkisini ayrı-
ayrılıqda tərəzidə çəkdi. Söyüdü həmin dibçəyə 
əkərək onu vaxtaşırı suladı. 5 il ərzində bitkinin 
tökülən yarpaqları ilə birlikdə kütləsi 74,5 kq 
artdı, torpağın kütləsi isə 57 q azaldı. Helmont 
·  Bəs  bitkilərin  həyat  fəaliyyəti  üçün  zəruri  olan  üzvi  maddələr 
necə yaranır?
95
94
ORQANİZMLƏRİN  HƏYAT FƏALİYYƏTİ /