Metrologiya, standartlashtirish va sifatni

metrologik
69

---

xarakteristikalar
deyiladi. Ishlash rejimiga ko‘ra ular statik va 
dinamik xarakteristikalarga b o ‘linadi.
Statik xarakteristika deganda, o ‘lchash vositalarining statik 
ish rejimidagi parametrlari tushuniladi yoki boshqacha aytganda, 
kirish kattaligi o ‘lchash olib borilgan vaqt davomida o ‘zgarmaydi.
Dinamik xarakteristika deganda, o ‘lchash vositasining dinamik 
rejimidagi xususiyatlarini aks ettiruvchi parametrlari tushuniladi 
yoki boshqacha aytganda, o ‘lchash vositasining kirish kattaligi 
o ‘lchash jarayonida o ‘zgaradi.
Asosiy statik xarakteristikalarga 
o ‘zgartirish funksiyasi, sezgirlik,
sezgirlik ostonasi
kiradi.
O 
‘zgartirish funksiyasi
— o ‘lchash vositasining kirishidagi (X) 
va chiqishidagi 
(Y)
kattaliklari qiymatlarining o ‘zaro funksional 
bog‘liqligidir.
O ‘zgartirish funksiyasi analitik ifoda b o ‘yicha 
(Y = f
(X) o ‘z- 
gartirish tenglamasi), grafik tarzda va jadval ko‘rinishida berilishi 
mumkin.
O ‘zgartirish funksiyasi ko‘pincha o ‘lchash vositasining 
graduirovkali xarakteristikasi
deyiladi.
O ‘lchash vositasi uchun (yoki o ‘lchash vositasining aniq turi 
uchun) ko‘rsatilgan o ‘zgartirish funksiyasini o ‘lchash vositasining 
nominal o ‘zgartirish funksiyasi Y = f n( X
) deyiladi.
Ideal holda o ‘lchash o ‘zgartkichlari va o ‘lchash asboblarining 
nominal o ‘zgartirish funksiyasi chiziqli bog‘liqlikda 
Y = k n ( X
) 
bo‘ladi. Bunday asboblar bir tekis shkalali bo‘lib, ularda ikki qo‘shni 
belgilar orasidagi oraliq butun shkala bo‘yicha bir xil, ya’ni propor­
sional bog‘liq bo‘ladi. Asboblarda o ‘zgartirish funksiyasining chiziqli 
bo‘lishi qaydnomalarni olishni osonlashtiradi, subyektiv xatoliklarni 
esa kamaytiradi.
Sezgirlik (umuman sezgirlik) — o ‘lchash vositasining tashqi 
signalga nisbatan ta’sirchanligi, sezuvchanligidir. Umumiy holda 
sezgirlik o ‘lchash vositasining chiqish signali o ‘zgarishini shu 
o ‘zgarishning sababchisi — kirish signali o ‘zgarishiga nisbatidan 
aniqlanadi:
70

---

lim —- » —- .
Дх®0 А Х
А Х
(2.18)
Sezgirlikning o ‘lchamliligi kirish va chiqishdagi kattaliklarning 
o ‘lchamliliklaridan aniqlanadi.
ularning doimiyligi deyiladi va u o ‘lchash o ‘zgartkichlari va asbob­
larining asosiy xarakteristikalaridan biri bo‘lib hisoblanadi.
K o‘rsatuvchi strelkali asboblarning sanoq qurilmasi (ko‘rsat- 
kichi) shkala va ko‘rsatkichdan tuzilgan. Shkaladagi sonli qiymatlar 
ko‘rsatilgan belgilar shkalaning sonli belgilari deyiladi. Shkalaning 
ikki qo‘shni belgilari orasidagi oraliq