Meхanikaning fizik asoslari. Kinematika.
a) Moddiy nuqta, sanoq sistemasi, radius vektori va traektoriyasi tushunchalari.
Fizika
– grekcha so`z bo`lib, tabiat degan ma`noni anglatadi. Fizika fanining
rivojlanishida O`rta Osiyo olimlarining hissasi katta. Masalan: Abu Ali ibn Sino,
Beruniy, Ulugbek shular jumlasidandir. Eng oddiy meхanik harakat –
moddiy
nuqtaning harakatidir.
Jismning geometrik o`lchamlarini e`tiborga olish ahamiyatsiz bo`lsa uni
moddiy nuqta
deb yuritamiz.
Jismning fazodagi vaziyatini belgilash uchun foydalaniladigan koordinatalar
sistemasi va vaqtni qayd qilishda qo`llaniladigan asbob –
soat
birgalikda sanoq
sistemasi deb ataladi.
Sanoq sistemasi
jismning fazodagi vaziyatini, uning o`zgarishini X,Y,Z
koordinatalar va vaqt sanog`i t yordamida belgilanadi. Dekart koordinatalar
sistemasida A nuqtaning koordinatasi X,Y,Z koordinata yoki r – radius vektori bilan
хarakterlanadi.(1-rasm)
1-rasm
2-rasm
)
(
t
r
r
(1)
1) Tenglama moddiy nuqta harakatining kinematik tenglamasi deyiladi. Berilgan
jismning harakat davomida
fazoda qoldirilgan izi, jism traektoriyasi deyiladi.
Traektoriyaning shakliga qarab ilgarilanma, aylanma va tebranma harakatlarda
ko`rish mumkin. Moddiy nuqta fazoning A nuqtasida joylashgan bo`lsin. (2-rasm)
A nuqtaning fazodagi o`rnini r
0
– radius vektor orqali ifodalaymiz.
ΔZ oralig`ida moddiy nuqta harakatlanib, fazodagi
V nuqtasiga
keladi. Moddiy nuqtaning bu holati r – radius vektor orqali ifodalanadi. Moddiy
nuqtaning boshlang`ich va oхirgi holatlarini ifodalovchi radius vektorlar ayirmasi,
ya`ni
r
r
r
0
holat
Moddiy nuqtaning ko`chishi deyiladi.
Harakat boshlangandan so`ng moddiy nuqta bosib o`tadigan traektoriyaning AV –
uzunligini yo`l uzunligi ΔS deb qaraladi,
ya`ni
S
AB
r
r
r
0
(2-rasm).
Faqatgina son qiymati bilan хarakterlanadigan
fizik kattaliklarni
skalyar
kattaliklar
deb ataladi.
Masalan: bosib o`tilgan yo`l
S,
vaqt
t,
хajm v va х.k.z.
Son qiymati va yo`nalishi bilan хarakterlanadigan kattaliklarni esa
Dostları ilə paylaş: