Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

Zanjirli uzatmalar to’g’risida umumiy ma’lumotlar
Mashinasozlikda zanjirli uzatmalarning harakatga keltiruvchi mexanizmi bo’yicha – yuritma, yuk (1.1)tashish va tortish uchun mo’ljallangan turlari ishlatiladi. Uzatma turlarining har birida o’ziga mos zanjir ishlatiladi. Yuk tashish uchun ishlatiladigan zanjirlar yukni osib qo’yish va uni ko’tarib turish uchun xizmat qiladi. Bunday zanjirlarning qadami 15 / 140 mm gacha bo’ladi. Tortish uchun mo’ljallangan zanjirlar elevator, konveyer, eskalator kabi yuk tashish mexanizmlarida ishlatiladi. Uning qadami 60/1250 mm qilib tayyorlanad
Zanjirli uzatmalar ilashish hisobiga ishlaydigan uzatmalarga mansub bo’lib, etaklovchi va etaklanuvchi yudduzchalardan, hamda ularga kiydirilgan zanjirdan tashkil topadi.
Stanoklarda, transport va qishloq xo’jalik hamda ko’tarish mashinalarida. Zanjirlar turlariga qarab, vtulkali; vtulka rolikli; rolikli va tishli, zanjirning soniga qarab bir qatorli, ko’p qatorli turlarga bo’dinadi. Bunlan tashqari, zanjirli uzatmalar ochiq va yopiq bo’lishi mumkin.
Val va o’qlarning turlari, tuzilishi
Mashinaning aylanuvchi qismlari o’tkaziladigan, (turli uzatmalar, muftalar, texnologik mashinaning ish organi va boshqalar.) ularning fazoda berilgan vaziyatlarini ta’minlovchi mahkamlangan qismlariga ta’sir etuvchi nagruzkalarni qabul qiluvchi detallar val va o’qlar deb ataladi. Val va o’qlar odatda doiraviy kesimi to’g’ri, ba’zida siniq (tirsakli vallar) chiziqli sterjen’ bo’lib podshipniklar deb ataluvchi, ikkita yoki undan ortiq maxsus tayoqchalarga tayanadi. Val va o’qlar mashina qismi sifatida ish bajaradigan vazifasiga qarab birbiridan farq qiladi. O’q faqat aylanuvchi detallarni ushlab turadi va ularga ta’sir qiladigan nagruzkani mashinaning korpusiga yoki ramasiga uzatadi, o’qni tayanchlardan qo’zg’almas qilib mahkamlab qo’yish mumkin, o’rnatilgan detallar esa unda erkin aylanadi. Bunday xolda prdshipnik tarzidagi tayanchlarning keragi yo’q; podshipniklar o’rniga oddiy konstruktsiyadagi tayanchlar qo’llaniladi. Ayrim xollarda konstruktiv jihatdan detalni o’qqa maxkamlab qo’yib o’q bilan birga aylantirish qulay bo’ladi; bunday xollarda tayanchlar podshipnik bo’lishi shart. O’q. O’q-tsilindrik shakldagi uzunroq detal: o’zi bilan birga aylanadigan detallarni yoki mashina mexanizmlarini tutib turadi, lekin burovchi momentni uzatmaydi. Aylanmaydigan o’q qo’zg’almas tayanchlarga tayanadi, aylanadigani esa podshipniklarga o’rnatiladi. Demak, o’q bilan valning tuzilishi, ko’pincha, bir xil bo’lsada, ishlash sharoiti har xil bo’ladi. Ikala holda ham o’q, aylanuvchi detallarga ta’sir qiladigan nagruzkalarni qabul qiladi va egilishga ishlaydigan balka funktsiyasini bajaradi.
Vallar – o’q bajaradigan funktsiyalan tashqari, unga o’rnatilgan detallar o’rtasida quvvatni ham uzatadi. Aylanma harakatda quvvat M burovchi momentni ω burchak tezligiga ko’paytmasi M · ω bilan o’lchangani uchun, vallar ish xolatida albatta aylanadilar va ularga o’rnatilgan detallarning joylashishiga qarab burovchi moment ularning butun uzunligi bo’yicha yoki bir uchastkasida ta’sir qiladi..