Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

Chervyak parametrlari (14.3-rasm):
-o’q bo’yicha o’tkazilgan kesimdagi profil burchagi;
-chervyakning nisbiy diametri;
-bo’lish diametri;
-sirtqi diametri;
-ichki diametri;
-chervyakning o’ramlar qirqilgan qismi uzunligi.
):

. Chervyak g’ildiragining geometrik o’lchamlari.

-bo’lish diametri;
-tish uchi diametri;
-tish tubi diametri
Uzatmaning foydali ish koeffisienti va o’z-o’zidan tormozlanish.
Chervyakli uzatmaning foydali ish koeffisienti vintli juftning foydali ish koeffisienti aniqlangani kabi aniqlanadi:
.
Chervyakli uzatmaning foydali ish koeffisienti chervyak kirimlari soni oshishi va ishqalanish koeffisienti yoki ishqalanish burchagi kamayishi bilan ortadi. Agar chervyak g’ildiragi etaklovchi bo’lsa, kuchlar yo’nalishi o’zgarishi natijasida,
.
, bo’lganda uzatma teskari yo’nalishda harakatlana olmaydi va o’z-o’zidan tormozlanuvchi chervyakli juft hosil bo’ladi. Chervyakli uzatmaning o’z-o’zidan tormozlanish xususiyati yuk ko’tarish mashinalari va boshqa mexanizmlarda qo’llaniladi. O’z-o’zidan tormozlanuvchi uzatmaning f.i.k kichik va bo’ladi. O’z-o’zidan tormozlanishning ishonchligi uchun tavsiya etiladi.
Uzatmaga ta’sir qiladigan kuchlar.
Chervyakli uzatmada quyidagi kuchlar hosil bo’ladi (14.6-rasm):
chervyakdagi aylana kuch g’ildirakdagi o’q bo’yicha yo’nalgan kuchga teng,
,
g’ildirakdagi aylana kuch chervyakdagi o’q bo’yicha yo’nalgan kuchga teng,
,
radial kuch, .
Variatorlar. Ularning turlari va tuzilishi
Yuqorida qayd etganimizdek, variatorlar o‘zgaruvchan uzatishlar nisbatiga ega bo‘lgan friksion uzatmalardir. Friksion variatorlar konstruktiv jihatdan turli-tuman bo‘lib (16.4-rasm), sanoatning ko‘pgina tarmoqlarida keng qo‘llaniladi.
Bundan tashqari friksion variatorlar oraliq zvenosiz (16.4-rasm- a,b,v,e) hamda oraliq zvenoli (16.4-rasm–g,d,j,z,i) turkumlarga ajra­tiladi. Friksion variatorlardan nafaqat yetaklanuvchi valning (g‘ildirak­ning) burchak tezligini pog‘onasiz ravon o‘zgartirish, balki teskari tomonga aylantirish (reverslash) uchun ham foydalaniladi.
16.2-rasmda keltirilgan friksion pesh uzatma (variatorlarda) o‘zgar­mas burchak tezlik  yoki aylanishlar takroriyligi da g‘ildirak 2 o‘z holatini  dan  ga o‘zgartirganda, yetaklanuvchi g‘ildirak 1 ning burchak tezligi  yoki aylanishlar takroriyligi  ham  dan   gacha kamayadi.