Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

 
 
Nazorat savollari 
 
1. Erlarni sug‘orishni avtomatlashtirishning umumiy masalalalari to‘g‘risida 
nimalarni bilasiz? 
2. Erlarni sug‘orish usullari va texnikasi va ularga qo‘yiladigan talablar 
haqida so‘zlab bering.
3. Sug‘orish tizimlarini avtomatlashtirish vazifalari qanday? 
4. Er yuzasidan sug‘orishning qanday usullari mavjud va ularga qanday 
talablar qo‘yiladi? 
5. Suvni sug‘orish tarmoqlariga tarqatib berishning qanday vositalarini 
bilasiz? 
6. Sug‘orish texnikasi elementlarini aytib bering. 
7. Sug‘orish shoxobchalari 
8. Muvaqqat ariqlar qanday vazifani bajaradi? 
9. Muvaqqat ariqlarning qanday sxemalarini bilasiz ? 
10. Ariqdagi suvning chuqurligi qanday aniqlanadi? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

86 
4. Gidrotexnika inshootlari, suv omborlari, nasos stansiyalarining 
avtomatik rostlash tizimlarida qo’llanuvchi zamonaviy avtomatlashtirish 
vositalari
4.1.Avtomatlashtirish tizimi elementlari haqida umumiy tushunchalar
 
Tizim
- o‘zaro munosabat va aloqada bo`lgan yahlitlik, birlik hosil qiluvchi 
juda ko`p bir biri bilan o‘zaro bog
‘
lik elementlar to‘plami. (sistema-grekcha birikma, 
qismlardan iborat, to‘plam, elementlari o‘zaro bog`lik); jarayon sodir bo‘ladigan 
muhitdir (apparat, mashina, jamiyat). Tizim bir nechta tartib bilan yig`ilgan 
elementlardan tashkil topib, biron maqsadga javob beradi. 
Tizimli tahlil
murakkab hodisa bo‘lib, murakkab ob’yekt va jarayonlarni tizim 
deb qarab tadqiq etishning usullari to‘plamidir. Tizimli tahlil o‘z ichiga 
quyidagilarni oladi: masalaning qo`yilishi (tadqiq ob`yektini tanlash, o‘rganish 
maqsadi va mezonlarini aniqlash); tadqiq tizimini ajratish va strukturalash (yoki 
dekompozitsiyalash) yoki nisbatan aniq yoza oladigan tizimchalarga ajratish; 
tizimning matematik modelini yaratish. "
Texnologiya
" (grekcha "texnos" - "san`at" 
yoki "hunar" va "logos" - "fan" so`zlaridan iborat). 
Jarayon
deb, -1)vaqt bo‘yicha 
son yoki sifat jihatidan o‘zgaruvchi har qanday fizik hodisaga aytiladi, -
2)belgilangan tizimda bo‘ladigan va tizim holatini o‘zgartirib turadigan (ko`rib, 
ushlab bo‘lmaydigan) hodisalar mujassamligidir. Hodisalar va sabablar 
mujassamligida jarayon aniqlanadi. 
Texnologik jarayonlar
- bu xom -ashyoni va qayta ishlashga yo‘naltirilgan 
mehanikaviy, fizik-kimyoviy va boshqa jarayonlarni yig‘indisidir. 
Rostlash
- boshqarishning xususiy holi yoki bir qismi hisoblanadi. 
Boshqarish
- boshqarilayotgan jarayonlarga (ob`ektga) belgilangan 
o‘zgarishni kirita oladigan (optimal holatga o‘tkaza oladigan) har qanday maqsadli 
yo‘naltirilgan harakatdir yoki ta’sir jarayonidir; 
- tizimni uni parametrlariga ta`sir etish yo‘li bilan ya’ni, oldindan belgilangan 
holatga o‘tkazish jarayonidir;
- kelayotgan axborotni qayta ishlash yo‘li bilan olingan yechimga asoslangan 
buyruq axborotini hosil qilish; 
- bir tizimni ikkinchi tizimga, uning holatini aniq yo‘nalishda o‘zgartirishga 
intiluvchi, bir maqsadni ko‘zda tutgan axborot ta’siri; 
- ma`lum tizimda ketayotgan jarayonni kerakli holatda ushlab turish yoki 
kerakli har xil holatlarga o‘tkazish. 
Boshqarish tizimi
- boshqarish usullari (nazariyasi) ni amalga oshirish uchun 
texnikaviy vositalarni o‘z ichiga oladi. Murakkab boshqarish tizimlarini qurish va 
unda kechadigan jarayonlarni boshqarishning umumiy qonuniyatlari o‘rganiladi. 

---

87