Миастения зарифбой Ибодуллаев Тошкент тиббиёт академияси
Yüklə 382,82 Kb.
|
|
МИАСТЕНИЯ
Зарифбой Ибодуллаев Тошкент тиббиёт академияси Миастения (myasthenia gravis) – мускулларнинг тез толиқиши билан кечувчи сурункали аутоиммун касаллик. КХТ-10 да “Миастения” касаллиги G70 кодида Myasthenia gravis ва нерв-мускул синапсининг зарарланиши деб келтирилган. Эпидемиологияси. Миастения тарқалиши 100 000 аҳоли сонига 10–24 кишини ташкил қилади. Бу касаллик ҳар қандай ёшда, яъни эрта болалик даврида ҳам, кексалик даврида ҳам ривожланади. Аммо, миастения 20–40 ёшларда кўп учрайди. Аёллар эркакларга қараганда 2–3 баробар кўп касалланишади. Миастениянинг халқаро таснифи. 1959 йил Лос-Анжелесда миастениянинг халқаро таснифи қабул қилинди ва у ҳозиргача барча давлатларда қўллаб келинмоқда (1-жадвал). 1-жадвал. Миястениянинг халқаро таснифи
Этиологияси ва патогенези. Миастения этиологияси тўла ўрганилмаган. Унинг ривожланишини, асосан, тимус патологияси билан боғлашади. Чунки миастенияда 80 % ҳолатларда тимус патологияси, яъни 65-70 % – гиперплазия ва 10-15 % – тимома аниқланади. Қолган ҳолатларда тимус патологияси аниқланмайди. Миастения баъзида полимиозит, Хашимото бўқоғи, СҚБ, ревматоид артрит, лимфосаркома, саркоидоз каби бир қатор аутоиммун касалликлар билан бирга учрайди. Мутахассислар ушбу касалликларни юзага келтирувчи этиологик омиллар ўхшаш бўлиши мумкин, деб ҳисоблашади. Миастения ривожланишида пресинаптик ва постсинаптик мембраналарнинг туғма нуқсони ҳам муҳим аҳамиятга эга деб ҳисобланади. Ушбу нуқсонлар сабабли синаптик фаолият бузилади ва миастения белгилари пайдо бўла бошлайди. Турли вирусли инфекциялар ушбу патологик жараёнларни бошлаб беришга туртки бўлади. Миастениянинг тимус фаолияти билан боғлиқ патогенези бирмунча яхши ўрганилган. Тимус иммун жараёнларда фаол иштирок этувчи ички секреция бези бўлиб, унинг зарарланиши кучли аутоиммун бузилишларни юзага келтиради. Ҳануз номаълум бўлган этиологик омиллар таъсири остида тимуснинг баъзи ҳужайралари катта миқдорда антигенлар ишлаб чиқаради. Организмда ушбу антигенларга нисбатан антитаначалар ҳосил бўлади, яъни қонда ацетилхолин рецепторларига қарши антитаначалар миқдори ошиб кетади. Антитаначалар нерв-мускул синапсларининг постсинаптик мембранасида жойлашган холинорецепторларни зарарлайди ва натижада уларнинг сони камая бошлайди. Холинорецепторлар – ацетилхолинга таъсирланувчи рецепторлар. Маълумки, ацетилхолин нерв-мускул синапси медиатори ҳисобланади. Ацетилхолин ҳаракат нервлари ўсиқчаларининг охирги қисмида ишлаб чиқарилади ва пресинаптик везикулаларда тўпланади. Ушбу везикулалардан синаптик ёриққа ажралиб чиққан ацетидхолин постсинаптик рецепторларда жойлашган холинорецепторлар орқали қабул қилиб олинади. Бу жараёнлар натижасида импулслар ҳаракат нейронларидан синапслар орқали мускулларга ўтади ва улар қисқаради. Миастенияда ушбу физиологик жараён бузилади ва, у, мускулларнинг тез толиқиши билан намоён бўлади. Ушбу касаллик учун мускулларнинг тез толиқиши жуда хос бўлганлиги боис, “Миастения” атамаси таклиф қилинган (T. Willis, 1862 й). “Миастения” – мускуллар кучсизлиги, толиқиши деган маънони англатади.
Миастения учун мимик мускуллар зарарланиши ҳам жуда хос. Мимик мускуллар кучсизлиги натижасида бемор оғзини тўла очиб бемалол кула олмайди. У кулганда юқори лаби бироз кўтарилади холос, пастки лаби ва оғиз учлари эса деярли қимирламайди. Чайнов мускуллари ҳам кўп зарарланади: бемор овқатни узоқ вақт чайнай олмайди, қанча кўп чайнаса, чайнов мускуллари шунча кўп толиқаверади. Бундай беморнинг оғзи ярим очиқ ҳолда қолади. Шунинг учун ҳам, улар иложи борича овқатнинг гўштини емасликка ҳаракат қилишади. Баъзида бемор узоқ вақт зўрға чайнаган овқатини ютолмай қийналади ва овқат оғзида қолиб кетади. Бу ҳолат булбар мускуллар фалажлиги сабабли рўй беради. Мимик ва булбар мускуллар фалажлиги оқибатида баъзан оғиздан сўлак оқиши кузатилади. Миастениянинг булбар турида, асосан, юмшоқ танглай ва тил-ҳалқум мускуллари зарарланади. Манқаланиб гапириш (дисфония) миастениянинг булбар тури учун жуда хос. Шикоятларини сўзлаётган бемордан баланд овозда гапириш сўралса, бироздан сўнг унинг овози секинлашиб сўниб қолади. Беморга гапиришда яна давом этиш сўралса, у энди буни эплай олмайди, яъни паст овозда ва тўхтаб-тўхтаб гапира бошлайди. Енгил кўринишда дисфагия ва дизартрия ҳам кузатилади. Миастениянинг булбар турида танглай рефлекслари сақланган бўлиши, уни бошқа этиологияли булбар фалажликлардан фарқловчи муҳим белгидир. Дастлаб кўз атрофи мускулларида бошланган миастения белгилари, кейинчалик чайнов ва мимик мускулларга ўтиб, сўнгра булбар мускулларга тарқалади. Миастения 70 % ҳолатларда кўз мускуллари зарарланиши билан бошланади. Булбар мускуллар зарарланиши билан бошланадиган миастения жуда кам учрайди ва у 20 % ни ташкил қилади. Қайси мускуллар зарарланиб бошлашидан қатъи назар, 80 % ҳолатларда миастения белгилари тананинг бошқа мускулларига тарқайди. Демак, миастениянинг тарқалган тури кўп учрайди. Унинг ушбу турида тананинг бир қатор мускуллари, яъни бўйин, елка, қўл ва оёқ мускулларида толиқиш кузатилади. Проксимал мускуллар дистал мускулларга қараганда кўпроқ толиқади. Бундай беморлар ҳар қандай жисмоний фаолиятдан кейин ҳам чарчаб қолишади. Айниқса, ўтириб-туриш ёки қўл панжасини букиб-очиш илтимос қилинса, бемор тез чарчайди. Мускуллар тонуси ўзгармайди ёки бироз пасаяди. Атрофия ҳам кузатилмайди, бироқ у касалликнинг сўнгги босқичларида пайдо бўлиши мумкин. Пай рефлекслари ўзгармайди, патологик пирамидал симптомлар кузатилмайди. Мабодо улар кўзга ташланса, демак бошқа ёндош касалликлар сабабли пайдо бўлган. Сезги бузилишлари кузатилмайди. Тос аъзолари функцияси сақланган бўлади. Мускуллар толиқиши миастениянинг ҳар кандай тури учун хос. Мускуллар ҳаракати кўпайган сайин, уларнинг толиқиши кучайиб боради. Бироз дам олгандан ёки ухлаб тургандан сўнг, мускуллар кучи яна тикланади. Миастения билан касалланган 23 яшар М. исмли беморнинг дастлабки шикоятларидан бирини келтириб ўтамиз: “Доктор, мен эрталаб уйғонсам ўзимни худди соғ одамдек ҳис қиламан, кўзларимни бемалол очиб-юмаман, юз-қўлимни ва тишларимни қийналмасдан юваман, овозим яхши чиқади, эрталаб нонушта қилсам оғзим чарчамайди, овқатни бемалол чайнайман ва бемалол юта оламан. Лекин, орадан 2–3 соат ўтгач, кўзларим юмила бошлайди, юқори қовоғимни ҳеч кўтара олмайман, нарсалар иккита кўрина бошлайди, овозим пасаяди, манқаланиб гапира бошлайман, нонни узоқ чайнай олмайман, оғзим тез чарчаб қолади, чайнаган овқатимни зўрға қийналиб ютаман. Агар 2 соат ухлаб турсам яна аввалги соғлом ҳолимга қайтаман. Бироқ, кечга бориб яна аҳволим ёмонлашади”. Касаллик турлича кечади, унинг белгилари гоҳида кучаяди, гоҳида узоқ давом этувчи ремиссия пайдо бўлади. Аммо, тўла ремиссия кузатилмайди ва миастениянинг баъзи белгилари сақланиб қолади. Инфекцион ва систем касалликлар мазкур касалликнинг янада қўзғалишига, баъзида эса миастеник криз ривожланишига сабаб бўлади. Миастенияда ташқи нафас мускуллари ҳам зарарланади ва у нафас олишнинг бузилиши билан намоён бўлади. Нафас олишда иштирок этувчи мускуллар тўсатдан зарарланса, бемор нафас ололмай бўғилиб қолади. Агар беморга зудлик билан прозерин қилинмаса ёки сунъий нафас олдириш системасига ўтказилмаса, ҳаёт учун ўта оғир вазият юзага келиши мумкин. Тўсатдан пайдо бўладиган бундай ҳолат миастеник криз деб аталади. Кўпинча, миастеник криз кучли эмоционал стресс ёки ўткир вирусли инфекциядан сўнг ривожланади. Миастеник кризда нафақат нафас олиш мускуллари, балки булбар мускуллар ва оёқ-қўлларнинг мускуллари ҳам тўсатдан зарарланади. Баъзида миастеник криз енгил ўтади ва 2–3 мл прозерин инъекцияси билан ўтиб кетади. Аксарият ҳолларда беморни зудлик билан реанимация бўлимига ётқизиш ва нафас олиш фаолиятини тиклашга тўғри келади. Бу пайтда мавжуд бўлган бошқа касалликларни ҳам аниқлаш чораларини кўриш керак. Баъзида миастеник кризлар тиреотоксик кризлар билан биргаликда кечади. Миастения турлари 1. Туғма миастения – энди туғилган болада офталмоплегия билан намоён бўладиган миастения. Ўғил болалар қиз болаларга қараганда 2 баробар кўп касалланишади. Аутосом-доминант типда наслдан-наслга ўтади. Бола офталмопарез билан туғилади: унда икки томонлама птоз аниқланади ва кўз олмалари ҳаракати чегараланган бўлади. Бола улғайган сайин офталмопарез тўла офталмоплегияга ўтади, яъни унинг иккала кўзи юмилиб қолади ва кўз олмалари деярли ҳаракатланмайди. Мимик мускулларда енгил толиқиш кузатилади. Оёқ-қўллар мускуллари соғлом ҳолатда қолади ёки енгил фалажлик аниқланади. Ташхисни тўғри аниқлаш деярли қийинчилик туғдирмайди. Туғма миастенияни неонатал миастениядан фарқлаш керак. Агар бола туғилгандан сўнг унда икки томонлама птоз, кўз ҳаракатлари чегараланиши кузатилса ва ушбу белгилар кучайиб бораверса, туғма миастения ташхиси қўйилади. ЭМГ текширувида миастеник реакциялар аниқланади. Агар миастения белгилари бир неча кун ичида ўтиб кетса, демак болада неонатал миастения ривожланган. Неонатал миастения симптомлари енгил кечади. Туғма миастенияда прозерин синамаси миастения белгиларини бироз пасайтиради, холос. Бироқ у офталмоплегия белгиларига деярли таъсир этмайди. Айрисимон безни операция қилиб олиб ташлаш ва гормонлар билан даволаш ҳам бефойда. 2. Неоанатал миастения – энди туғилган чақалоқларда кузатилувчи ва ўтиб кетувчи (транзитор) миастеник ҳолат. Ушбу транзитор ҳолат миастения билан касалланган оналардан туғилган болаларнинг 10–15 % ида учрайди. Бунинг сабаби миастения билан касалланган онадан ацетилхолин рецепторларига қарши антитаначаларнинг йўлдош орқали болага ўтиши билан тушунтирилади. Аммо, нима учун ушбу ҳолат касал онадан туғилган чақалоқларнинг барчасида ҳам кузатилмаслиги ноаниқ бўлиб қолмоқда. Бундай болалар, одатда йиғламай туғилади. Чақалоқдаги миастения белгилари даражаси онасидаги касаллик белгилари даражасига ёки касаллик давомийлигига боғлиқ эмас. Чақалоқ онасининг кўкрагини эмаётганда тез чарчаб қолади, сутни юта олмай қалқиб кетади, қийналиб нафас олади, барча мускулларда гипотония кузатилади. Миастения белгилари бола туғилгандан бир неча соат ўтгач пайдо бўлади ва 3–10 кунгача сақланади, сўнгра яна ўтиб кетади. Шу боис, неонатал миастениянинг иккинчи номи транзитор миастениядир. Баъзида касаллик белгилари 2 ойгача сақланади. Неонатал миастения бола улғайгандан кейин миастениянинг бошқа турларига ўтмайди. Қиёсий ташхис. Миастениянинг барча турларини унга ўхшаш турли касалликлар ва синдромлар билан қиёслаш керак бўлади. Қиёслаш керак бўлган касалликлар – сурункали зўрайиб борувчи ташқи офталмоплегия, окулофарингеал миодистрофия, орқа бириктирувчи артерия аневризмаси, неврастения ва истерик синдромлар, интракраниал ўсмалар, краниал ва бошқа полиневропатиялар, ботулизм, полимиозит, Ламберт-Итон синдроми, тиреотоксик офталмоплегия, D-пеницилламин таъсирида ривожланган миастеник синдром, антибиотиклар таъсирида ривожланган миастеник синдром. МИАСТЕНИК СИНДРОМЛАР Ламберт-Итон синдроми Этиологияси. Асосан, турли хил хавфли ўсмалар сабабли ривожланади. Айниқса, бронхлар ва ўпка карциномаси, кўкрак бези раки, ўткир лейкоз, ретикулосаркома, нефробластома, тўғри ичак, ошқозон ва простата бези раклари миастеник синдром ривожланишига сабабчи бўлади. 1953 йили H. Anderson ҳамкасблари билан ўпканинг бронхоген ракида миастенияга ўхшаш белгилар пайдо бўлишини кузатишган. 1956 йили америкалик неврологлар Ch. Lambert ва L. Eaton миастеник синдромнинг клиник ва ЭМГ белгиларини ёритишган, ҳақиқий миастениядан фарқини кўрсатиб беришган ва унинг бронхлар ва ўпка карциномаси сабабли ривожланишига урғу беришган. Кейинчалик миастениянинг бу тури Ламберт-Итон синдроми деб аталган ва унинг пернициоз анемия, гипо- ва гипертиреоз, Шегрен синдроми ва бошқа аутоиммун касалликларда ривожланиши ҳам аниқланган. Шунингдек, ушбу синдромнинг неомицин қабул қилган беморларда ҳам ривожланиши кузатилган. Патогенези. Онкологик ёки бошқа касалликлар сабабли юзага келувчи аутоиммун реакциялар нерв-мускул синапсларидаги пресинаптик мембраналарни зарарлайди ва натижада синаптик ёриққа ацетилхолин ажралиб чиқарилиши пасаяди. Бироқ, хавфли ўсмалар ёки бошқа касалликлар ҳар доим ҳам миастеник синдром билан намоён бўлавермайди. Мутахассислар фикрича, турли касалликларда миастеник синдромнинг ривожланиши пресинаптик мембрана дефекти билан боғлиқ. Ушбу синдром кўп этиологияли бўлганлиги сабабли унинг патогенези ҳали мукаммал ўрганилмаган. Клиникаси. Асосан, проксимал мускуллар, айниқса тос ва сон мускуллари зарарланади, улар тез толиқадиган бўлиб қолади. Натижада беморнинг юриши худди проксимал миопатия билан оғриган беморнинг қадам ташлашига ўхшаб қолади. Бир неча ой ичида худди шундай фалажлик белгилари қўлларнинг проксимал ва тана мускулларига тарқалади. Зарарланган мускулларда диффуз атрофия белгилари ҳам пайдо бўлади. Шу боис миастеник синдромни миопатия ва спинал амиотрофиялар билан қиёсий ташхис ўтказишга тўғри келади. Кўз мускуллари зарарланиши кам учрайди. Қўл-оёқларда парестезиялар кўп кузатилади. Шунингдек, пай рефлекслари пасаяди, периферик типда сезги бузилишлари пайдо бўлади. Вегетатив бузилишлар, яъни ортостатик гипотензия, кўп терлаш, гиперсаливация ва импотенция ривожланади. Булар Ламберт-Итон синдромини миастения касаллигидан фарқловчи асосий белгилардир. Ўпканинг кичик ҳужайрали ракида Ламберт-Итон синдроми ўсма белгилари пайдо бўлишидан анча илгари юзага келиши мумкин. Агар клиник ва параклиник текширувлар эрта ўтказилса, ушбу ракни эрта аниқлаш ва даволаш имкони юқори ҳисобланади. Ламберт-Итон синдромида ЭМГ текширувларида ҳаракат нерви ритмик электростимуляция қилинганда М-жавоб амплитудаси пасаймайди, аксинча кўтарилади. Миастения касаллигида эса бунинг тескариси кузатилади.
Тиреотоксикознинг оғир турида миастеник синдром ривожланиши мумкин. Тиреотоксикозда, кўпинча кўзнинг ташқи мускуллари зарарланади, яъни ташқи офталмоплегия ва экзофталм ривожланади. Миастения белгилари тиреотоксикоз фонида ривожланиши уни ҳақиқий миастениядан фарқлайди. Ҳақиқий миастениянинг кўз турида экзофталм бўлмайди. D-пеницилламин сабабли ривожланган миастеник синдром D-пеницилламин (купренил) мис, қўрғошин, симоб каби оғир металлар билан ўткир ва сурункали заҳарланишларда қўлланилади. D-пеницилламин организмга тушгач, ушбу моддалар билан боғланади ва уларни сийдик чиқариш аъзолари орқали организмдан чиқариб ташлайди. D-пеницилламин организмдан мисни ҳам чиқариш хусусиятига эга бўлганлиги учун, у Вилсон касаллигини даволашда ҳам ишлатилади. Ушбу дори ревматоид артрит ва систем склеродермияларни даволашда ҳам кенг қўлланилади. D-пеницилламиннинг ножўя таъсири – бу унинг миастеник синдромни юзага келтириши. Ушбу дорини узоқ вақт ёки катта дозада қабул қилган беморда ацетилхолин рецепторларига нисбатан антитаначалар пайдо бўлади ва бунинг натижасида миастеник синдром ривожланади. Қўл-оёқ мускуллари билан биргаликда булбар мускуллар ҳам зарарланади. ЭМГ да миастенияга хос белгилар юзага келади. D-пенициллинаминни ичиш тўхтатилгандан сўнг ижобий натижа дарров билинмайди. Чунки қонда пайдо бўлган антитаначалар миқдори бир неча ой ичида аста-секин камайиб боради ва параллел тарзда миастения белгилари ҳам камая бошлайди.
Баъзи антибиотиклар, яъни аминогликозидлар (неомицин, канамицин, гентамицин, стрептомицин, тобрамицин, амикацин) ва полипептид антибиотиклар (коллистин, полимиксин В) нерв-мускул ўтказувчанлигини қамалга олиш каби ножўя таъсирга эга. Улар синапсларга токсик таъсир кўрсатади, импульслар ўтказувчанлигини бузади ва миастеник симптомни юзага келтиради. Айниқса, неомицин ва коллистин нерв-мускул синапсларини кучли қамалга олади. Ушбу дориларнинг дозаси қанча кўп бўлса, нерв-мускул ўтказувчанлиги шунча кўп пасаяди ва миастения белгилари ривожланади. Бироқ канамицин, гентамицин, тобрамицин, стрептомицин ва амикациннинг синапсларга зарарли таъсири паст. Ушбу антибиотикларни қабул қилиш тўхтатилгандан сўнг миастения белгилари пасаяди ва бутунлай йўқолади. Шунингдек, қўшимча равишда дезинтоксикация муолажаси ўтказилади, витаминлар ва калий препаратлари тавсия этилади. Ташхис. Миастения ташхисини қўйишда қўйидаги тадбирлар кетма-кет амалга оширилади.
Клиникаси. Миастения ташхисини қўйишда клиник симптомлар аҳамияти жуда юқори. Бу ерда миастенияда кўп ва кам учрайдиган белгиларга эътибор қаратиш лозим. А. Миастениянинг кўп учрайдиган клиник белгилари:
В. Миастениянинг кам учрайдиган клиник белгилари:
Фармакологик синамалар. Бу мақсадда прозерин ёки калимин т/о га ёки м/и га қилинади. Улар антихолинэстераз дорилар бўлиб, синаптик ўтказишни кучайтиради. Миастения ташхисига гумон пайдо бўлганда, албатта, прозерин ёки калимин синамасини ўтказиш керак! 2-жадвал. Миастенияни аниқлаш учун фармакологик синамани ўтказиш қоидаси
Изоҳ. Синаманинг натижаси 40 дақиқа ёки 1,5 соатдан сўнг яққол кўзга ташланади, яъни мускуллар кучи ошади. Фармакологик синамадан сўнг мускуллар кучининг ошмаслиги миастения ташхисини инкор қила олмайди. Чунки касалликнинг фармакорезистент турларида ушбу синама натижа бермайди. Прозерин ёки калимин синамаси натижалари турлича бўлиши мумкин (6.3-жадвал). 3-жадвал. Антихолинэстераз дорилар (прозерин ёки калимин) синамаси натижалари, %
Изоҳ. Синама ўтказилгандан сўнг гиперсаливация, мускуллар титраши, қорин ғўлдираши кузатилса, 0,1 % ли 0,5 мл атропин т/о га қилинади. Электромиография текширувлари. Соғлом одамда ҳаракат нерви электростимуляция қилинганда пресинаптик мембранада ацетилхолин ажралиб чиқиши кучаяди ва мускул қисқаради. Мускул қисқаришидан пайдо бўлган электромиографик тўлқин М-жавоб деб аталади. Нормада М-жавоб амплитудаси 0,5–3 мВ, узунлиги 5–15 мс бўлиб, 2–4 фазали бўлади. Мускулни иннервация қилувчи ҳаракат нерви 3 Гц ли частота билан стимуляция қилинганда М-жавоб амплитудаси пасаймайди ва майдони кичраймайди, яъни М-жавоб декременти (сўниши) аниқланмайди. Соғлом одамда ҳам ҳаракат нерви бир пайтнинг ўзида ритмик стимуляция қилинаверса, ацетилхолин ажралиб чиқиши камая боради ва мускуллар қисқариши сустлаша бошлайди. Бу ҳолат синаптик чарчаш деб аталади ва М-жавоб амплитудаси кичрайиши билан намоён бўлади. Демак, бу реакция нормада ҳам кузатилади. Миастенияда эса синаптик чарчаш билан биргаликда қисқарувчи мускуллар сони ҳам камая боради. Ҳаракат нервининг ритмик электростимуляциясига жавоб реакцияси, яъни мускуллар қисқаришининг пасайиб боришига миастеник реакция деб айтилади. ЭМГ текширувларида ушбу реакциянинг аниқланиши жуда катта диагностик аҳамиятга эга. Бунинг учун зарарланган мускулларни иннервация қилувчи нервлар стимуляция қилиниб, М-жавоб амплитудаси ва майдони аниқланади. Ритмик электростимуляцияларда М-жавоб амплитудаси кичрайиб боришига М-жавоб декременти (сўниши) дейилади. Мускул кучи қанча паст бўлса, М-жавоб декременти (сўниши) шунча яққол намоён бўлади (4-жадвал).
Изоҳ. Текшириш зарарланган мускулда ўтказилиши керак! Демак, декремент-тест – ҳаракат нервини ритмик стимуляция қилганда пайдо бўладиган М-жавоб амплитудаси ҳажмига қараб, нерв-мускул ўтказувчанлигини аниқловчи усул. ЭМГ текширувларини фалажланган мускулларда ўтказиш керак. Миастения ташхисига янада аниқлик киритиш учун ЭМГ текширувларини прозерин (калимин) синамасидан олдин ва кейин ўтказган маъқул. Ушбу синамалардан кейин ЭМГ кўрсаткичлари нормага қайтади, яъни М-жавоб амплитудаси кўтарилади. Иммунологик текширувлар. Қон зардобида ацетилхолин рецепторларига қарши антитаначалар аниқланиши миастения ташхисини қўйишда ўта муҳим тестлардан ҳисобланади. Соғлом одамда ушбу антитанача миқдори 1 л қон зардобида 0,152 nmol дан ошмайди, миастенияда эса унинг миқдори 0,4012 nmol га етади. Тимома сабабли ривожланган миастенияда эса титин оқсилига қарши антитанача аниқланиши ҳам тўғри ташхис қўйиш учун ўта муҳим. Титин – скелет мускуллари оқсили. Эслатма. МРТ текширувида айрисимон без (тимус) ўсмаси ёки гиперплазияси миастения сабабини аниқлашга ёрдам беради. Бироқ, тимус патологияси аниқланмаслиги миастения ташхисини инкор қила олмайди. Даволаш. Миастенияда даволаш муолажалари 3 босқичда олиб борилади. А) Биринчи босқич – компенсация қилиш босқичи Бу босқич антихолинэстераз дорилар (АХЭД) билан даволашдан иборат бўлиб, улар миастения ташхиси қўйилган кунданоқ тавсия этилиши керак. АХЭД беморларни даволашда қўлланиладиган асосий дорилардан бўлиб, улар синапсларда ацетилхолин парчаланишига тўсқинлик қилади ва шу туфайли мускуллар кучини таъминлаб беради. Бу мақсадда, кўпинча, калимин қўлланилади. Дастлаб дори кам дозада, яъни 30 мг дан кунига 2-3 маҳал овқат пайтида ичишга буюрилади. Кейинчалик унинг дозаси ошириб борилади, яъни 30–90 мг дан кунига 4 маҳал ичиш тавсия этилади. Кундалик максимал доза 240–300 мг га етказилиши мумкин. Калимин прозеринга қараганда кучсизроқ бўлганлиги боис, у катта дозаларда тавсия этилиши керак. Аммо, калимин прозеринга қараганда узоқ таъсир қилади. Шунинг учун калимин миастенияни даволашда кўп қўлланилади. Калимин 60 мг ли таблетка ёки дражеларда, унинг 0,5 % ли эритмаси 1 мл (5 мг) ли ампулаларда ишлаб чиқарилади. Калимин инъекцияси т/o ва м/и қилинади, бироқ дори в/и га қилинмайди.
АХЭД гиперсаливация, брадикардия, бронхоспазм, артериал гипотензия, қоринда оғриқлар, кўнгил айниши, ичнинг суюқ келиши каби ножўя таъсирларни юзага келтиради. Лекин, бу ножўя таъсирлар ҳар доим ҳам рўй беравермайди ёки дорини қабул қила бошлашнинг дастлабки кунлари кузатилади ва кейинчалик камая боради. Агар ножўя таъсирлар давом этаверса, унинг дозаси камайтирилиб тўхтатилади. АХЭД эпилепсия ва тутқаноқ синдромлари, гиперкинезлар, обструктив бронхит, бронхиал астма, стенокардия ва кучли атеросклерозда тавсия этилмайди. АХЭД билан биргаликда таркибида калий сақлайдиган бошқа дори воситалари ҳам буюрилади. Бу мақсадда калий хлорид кунига 3–4 г дан ичишга берилади. Парҳез калийга бой бўлиши керак. Бу мақсадда бемор таркибида калий сақлайдиган озиқ-овқатларни кўпроқ истеъмол қилиши лозим. Аксарият қуритилган мевалар, айниқса ўрик, узум, анжирда калий кўп бўлади. Картошка, банан ва қовун ҳам калийга бой ҳисобланади. АХЭД узоқ йиллар мобайнида қабул қилинса, организмда электролитлар алмашинуви бузилади. Бунга йўл қўймаслик учун қўшимча равишда верошпирон (алдактон, спиронолактон) тавсия этилади. Бу дори 25 мг дан кунига 3–4 маҳал овқат пайтида ичилади. Верошпирон ҳужайраларда калийни сақлаб қолиш ҳусусиятига эга диуретик воситадир. Унинг кундалик дозаси 2–3 г га етказилиши мумкин. Ҳомиладорликнинг дастлабки 3 ойлигида верошпирон тавсия этилмайди. Эслатма. Миастения билан касалланган беморнинг ёнида қўшимча равишда доимо а т р о п и н бўлиши керак. АХЭД нинг, масалан калиминнинг ножўя таъсири (гиперсаливация, бронхоспазм, артериал гипотензия, брадикардия, қоринда оғриқ, диарея) кучайиб кетса, 1 мл атропин врач томонидан т/o га юборилади ёки 1 мг (2 табл.) атропин ичилади. Атропин 0,1 % – 1 мл тайёр шприцларда ва 0,5 мг ли таблеткаларда ишлаб чиқарилади. Б) Иккинчи босқич – кортикостероидлар билан даволаш босқичи Миастенияда кортикостероидлар, айниқса, преднизолон (метилпреднизолон) кўп қўлланилади. Кортикостероидлар самараси деярли 80 % га тенг бўлиб, аксарият ҳолларда уларни қўллаб тўла ремиссияга эришиш мумкин. Агар АХЭД билан даволаш кўзланган натижани бермаса, қўшимча равишда кортикостероидлар буюрилади. Аммо, бу қатъий кўрсатма эмас, яъни миастения ташхиси аниқланган кунданоқ кортикостероидлар АХЭД билан биргаликда тавсия этилиши мумкин. Кортикостероидлар тавсия этилганда АХЭД дозаси камайтирилишини унутмаслик керак. Чунки юқори дозада берилган кортикостероидлар ва АХЭД булбар мускуллар ва нафас олишда иштирок этувчи мускуллар фалажлигини кучайтириши мумкин. Шунинг учун ҳам, кортикостероидлар билан даволашни стационар шароитда бошлаш мақсадга мувофиқ. Бу гормонлар тимэктомиядан сўнг ремиссия кузатилмаса ҳам буюрилади. Миастенияда кортикостероидларни қўллашнинг бир неча схемаси мавжуд бўлиб, уларнинг баъзилари ҳақида маълумот бериб ўтамиз. Биринчи схема. Преднизолонни кунига 15–25 мг дан ичиш тавсия этилади ва бемор дорини ушбу дозада эрталаб 1 маҳал ичади. Дорининг дозаси ҳар 2–3 кунда 5 мг га ошириб борилади. Ижобий натижа, одатда, 2–6 ҳафтадан сўнг кўзга ташланади. Лекин, дорининг кундалик дозаси тўла ремиссия кузатилгунга қадар ошириб борилиши керак. Ремиссия, одатда дорининг кундалик дозаси 80–100 мг га етганда рўй беради. Бу, албатта, касаллик даражаси ва турига боғлиқ. Тўла ремиссия кузатилгандан сўнг дорининг дозаси қай тартибда оширилган бўлса, шу тартибда пасайтирилади. Тўла ремиссияга эришилгач, преднизолон 5–10 мг дан яна бир йил мобайнида кунора берилади ва кейин тўхтатилади. Баъзида дори тўхтатилгандан сўнг беморнинг аҳволи яна оғирлашади. Бундай пайтларда гормон яна тавсия этилади, бироқ аввалги ижобий натижа кузатилмаслиги мумкин. Иккинчи схема. Бу схемага биноан преднизолон катта доза, яъни 1 кг тана вазнига 1 мг дан берилади. Преднизолон ушбу дозада эрталаб 1 маҳал кунора ичишга буюрилади (5-жадвал). 5-жадвал. Преднизолонни катта дозада тавсия этиш схемаси
Изоҳ. Беморнинг тана вазни 50 кг дан паст бўлса ҳам, дорининг кундалик дозаси 50 мг дан кам бўлмаслиги керак. Ушбу доза эрталаб бир маҳал кунора қабул қилинади. Преднизолон самараси 12–16 кундан сўнг билинади. Тўла ремиссия кузатилгач, дорининг дозаси ҳар куни 5-10 мг га ёки кунора 10-20 мг га пасайтириб борилади. Кундалик доза 10–20 мг га пасайтирилгач, уни шу миқдорда бир йил мобайнида кунора ичиш тавсия этилади. Аксарият ҳолларда преднизолонни 5–20 мг дан узоқ йиллар мобайнида кунора қабул қилишга тўғри келади. Дорини бу тартибда қабул қилиш унинг ножўя таъсирларини камайтиради ва буйракусти бези атрофиясининг олдини олади. Учинчи схема. Беморга дексаметазон 10 кун мобайнида 20 мг (4 табл.) дан ичиш буюрилади. Ушбу доза эрталаб ҳар куни биратўла овқатдан сўнг ичади. Одатда, ушбу схема билан 10 кун даволаш муолажасини ўтган беморда 3 ой ёки ундан ҳам кўп ватқга ремиссия рўй беради. Агар кўзланган натижага эришилмаса, дексаметазон 2 баробар юқори дозада, яъни 20 мг дан кунига 2 маҳал 10 кун мобайнида ичишга берилади. Дексаметазон миастенияни даволашда кам ишлатилади ёки преднизолон билан даволаш натижа бермаган ҳолларда қўлланилади. Кортикостероидлар билан даволашнинг ножўя таъсирлари ва уларни бартараф этиш йўллари. Кортикостероидларни узоқ вақт қабул қилганда тана вазни ошиши, гирсутизм, катаракта, гипергликемия, артериал гипертензия, гиперкортицизм, Кушинг синдроми, бактериал инфекцияларга мойиллик, ошқозон-ичак системасида яралар, остеопороз (айниқса, умуртқа поғонаси ва сон суякларида) кузатилиши мумкин. Уларнинг ошқозон-ичак системасига ножўя таъсирларини бартараф этиш учун антацид дорилар – омепразол 20 мг дан 2 маҳал, остеопороз олдини олиш учун таркибида кальций сақловчи дорилар, D витамини, аёлларга эстрогенлар, постгормонал депрессияни бартараф этиш учун антидепрессантлар қабул қилиш буюрилади. Кортикостероидлар сил, ошқозон-ичак яралари, қандли диабетда тавсия этилмайди. Кортикостероидларни узоқ вақт истеъмол қилиб юрган бемор доимий равишда клиник ва лаборатор текширувлардан ўтказиб турилади. Агар дорининг ножўя таъсирлари яққол тус олса, уларнинг дозаси камайтириб тўхтатилади. Кортикостероидлар билан даволаш энг аввало касаллик ремиссиясига эришиш учун буюрилишини эсда тутиш лозим. В) Учинчи босқич – иммуносупрессорлар (цитостатиклар) билан даволаш босқичи Иммуносупрессорлар (цитостатиклар) кортикостероидлар билан даволашнинг самараси паст ёки уларнинг ножўя таъсирлари ва асоратлари кўпроқ намоён бўлган ҳолатларда тавсия этилади. Иммуносупрессорлар самараси жуда юқори бўлиб, улар орқали 80 % ҳолатларда тўла ремиссияга эришиш мумкин. Азатиоприн (имуран) миастенияда аутоиммун жараёнларни пасайтириш мақсадида тавсия этилади. Преднизолонга қараганда унинг ижобий таъсири паст, яъни 2–3 ойдан сўнг намоён бўлади. Азатиоприн монотерапия сифатида ёки кортикостероидлар билан биргаликда тавсия этилади. Агар даволовчи врач беморда кортикостероидларнинг ножўя таъсирини сеза бошласа, уларнинг дозасини камайтириб қўшимча равишда азатиоприн тавсия этиш мумкин. Азатиопиринни 1-куни 1 табл. (50 мг) 1 маҳал, 2-куни 1 табл. 2 маҳал (100 мг), 3-кундан 1 табл. 3 маҳал (150 мг) узоқ вақт мобайнида ичиш буюрилади. Заруратга қараб дорининг кундалик дозасини 250 мг га етказиш мумкин. Дорини қанча муддатга тавсия этиш индивидуал тарзда ҳал қилинади. Азатиопирин бир неча ойлар ва йиллар мобайнида ичилади. Кортикостероидларга қараганда азатиопириннинг ножўя таъсирлари кам бўлиб, улар кўнгил айниш, қусиш, иштаҳа пасайиши ва диарея билан намоён бўлади. Азатиопиринни узоқ вақт қабул қилиш токсик гепатитни юзага келтириши мумкин, баъзида аллергик реакциялар пайдо бўлади. Катта дозада (10 мг/кг) қабул қилганда эса суяк илиги функциясини сусайтиради, лейкопения ва тромбоцитопения чақиради. Беморда гематологик текширувлар ўтказиб, жигар фаолияти ўрганиб турилади, лейкоцитлар ва тромбоцитлар сони пасайиб кетишига йўл қўйилмайди. Ўтказилган ўткир ёки сурункали гепатитлар азатиопиринни тавсия этишга монелик қила олмайди, аксинча у аутоиммун этиологияли гепатитларни даволашда ҳам қўлланилади. Азатиопирин лейкопения билан намоён бўлувчи касалликлар, жигар фаолияти етишмовчилиги, ҳомиладорлик ва лактация даврида тавсия этилмайди. Бу дори 50 мг ли таблеткаларда ишлаб чиқарилади. Циклоспорин (сандиммун) ҳам миастениянинг оғир турларида муваффақиятли қўллаб келинмоқда. Циклоспорин бошқа иммуносупрессорларга қараганда кучли таъсирга эга бўлиб, миастениянинг тимома билан биргаликда намоён бўладиган оғир турларида ҳам, кортикостероидларга боғланиб қолган беморларни даволашда ҳам жуда самаралидир. Бу дори дастлаб 1 кг тана вазнига кунига 3 мг дан ичилади. Агар дорининг токсик таъсири кузатилмаса, унинг миқдори 1 кг тана вазнига 5 мг га оширилади. Демак, беморнинг тана вазни 60 кг бўлса, дорининг кундалик дозаси 300 мг га тенг. Кундалик дозаси 2 га бўлиб берилади. Даволаш самараси 1–2 ойдан сўнг сезила бошлайди ва 3–4 ойда яққол намоён бўлади. Тўла ремиссияга эришилгач, унинг дозаси пасайтириб борилади ва минимал дозада яна бир неча ой берилади. Циклоспорин 50 мг ёки 100 мг ли капсула ҳамда 1 мл (50 мг) ва 5 мл (650 мг) ампулаларда ишлаб чиқарилади. Циклоспориннинг нефротоксик ва гепатотоксик таъсири юқори. Унинг ножўя таъсирлари – артериал гипертензия, подагра, тремор, милклар гиперплазияси, гипертрихоз бўлиб, дорининг дозасини камайтирганда ўтиб кетади. Циклофосфан ҳам миастения, айниқса, унинг тимома билан намоён бўлувчи турларини даволашда ишлатилади. Бироқ, у азатиопирин ва циклоспоринга қараганда кам қўлланилади. Циклофосфан 200 мг дан ҳар куни (5 кун мобайнида) ёки 400 мг дан кунора венага ёки м/и га қилинади. Дори стационар шароитда қўлланилади. Кейинчалик 50 мг дан (1 табл.) кунига 2–3 маҳал бир неча ой мобайнида ичилади. Дорини қанча вақт истеъмол қилиш индивидуал тарзда белгиланади. Циклофосфан анемиянинг оғир турларида, юрак, жигар ва буйрак етишмовчиликларида тавсия этилмайди. Эслатма. АХЭД асоссиз равишда тўхтатилиши мумкин эмас. Иммуносупрессорларни АХЭД ва кортикостероидлар билан биргаликда тавсия этиш мумкин. Бироқ, уларнинг дозасини тўғри танлай олиш керак. Иммуномодуляторлар. Иммуносупрессорлар билан узоқ вақт даволаш беморнинг иммунитетини тушириши, уни бактериал ва вирусли инфекцияларга мойил қилиб қўйиши мумкин. Кортикостероидларни узоқ муддат бериш ҳам иммунитетни пасайтиради. Бундай ҳолатларда бемор тез-тез “шамоллайдиган” бўлиб қолади. Агар ушбу аломатлар кўп кузатилаверса, иммуномодуляторлар, масалан, Т-активин, тимоптин ёки тималин тавсия этилади. Т-активиннинг 0,01 % ли эритмаси 1 мл дан ҳар куни м/и га 10 кун мобайнида қилинади. Шунингдек, тимоптин 200–400 мкг дан ҳар 4 кунда 1 марта м/и га юборилади (ҳаммаси бўлиб 4–5 инъекция). Тималин 3–5 кун мобайнида 10 мг дан м/и га ҳар куни қўлланилади. Миастения аутоиммун касаллик бўлганлиги боис, иммуномодуляторларни асоссиз равишда тавсия этиш беморнинг аҳволини оғирлаштириши мумкин. Плазмаферез. Плазмаферез – миастениянинг ҳар қандай босқичи ва даврида ўтказиладиган самарали даволаш усули. Айниқса, миастениянинг оғир турларида, миастеник ва холинергик кризларда плазмаферез ўтказилса, беморнинг аҳволи бир неча соат ичида енгиллашади. Бу муолажа кортикостероидлар ва иммуносупрессорлар билан биргаликда ўтказилса, унинг натижаси янада самарали бўлади. Плазмаферез ўтказиш учун беморнинг венасидан олинган қон центрифугадан ўтказилади ва шаклий элементлардан тозаланиб яна қайта қуйилади. Бунинг учун донор плазмаси ёки сунъий плазмадан ҳам фойдаланилади. Плазмаферез ўтказишдан мақсад – қонни антитаначалардан тозалаш. Натижада бир неча ой давом этувчи узоқ ремиссияга эришилади. Касаллик қайта қўзғалса, бу муолажани такроран ўтказиш мумкин. Плазмаферезнинг турли усуллари мавжуд бўлиб, улар реанимация бўлимида ўтказилиши керак. Бу муолажани малакали мутахассислар ўтказиши лозим, акс ҳолда турли геморрагик асоратлар ривожланиши ва бемор оғир аҳволга тушиб қолиши мумкин. Плазмаферез зотилжам ва бошқа фаол яллиғланиш касалликларида қилинмайди. Хирургик даволаш усуллари. Бу усуллардан тимэктомия кўп қўлланилади. Тимэктомия ўтказишдан мақсад – организмни ацетилхолин рецепторларига бўлган антигенлар манбасидан халос этиш. Шунинг учун ҳам тимус олиб ташланади ва бунинг ижобий натижаси деярли 80% га тенг. Бу операциядан сўнг баъзида тўла тузалиш кузатилади ва, ҳатто, АХЭД қабул қилишга зарурат қолмайди. Тимэктомия натижалари 6-жадвалда акс эттирилган. 6-жадвал. Тимэктомия натижалари
Тимэктомия ўтказиш учун кўрсатмалар:
Тимэктомия баъзида болаларда ҳам ўтказилади. Айниқса, касаллик зўрайиб бораверса ёки дорилар билан даволашнинг оғир асоратлари пайдо бўла бошласа, болаларда ҳам тимэктомия ўтказишга тўғри келади. Операция кўкрак қафаси хирургияси бўлимида ўтказилади ва хирургик усуллардан, асосан, трансстернал услуб қўлланилади. Одатда, тимэктомиянинг ижобий натижаси 24 соатдан сўнг намоён бўлади. Тимэктомия ўтказиш учун тимус патологияси аниқланиши шарт эмас. Тиббий кўрсатмаларга биноан патологик ўзгармаган тимусни ҳам олиб ташлаш мумкин. Қуйидаги ҳолатларда тимэктомия мумкин эмас:
Тимэктомияга нисбий монелик қилувчи ҳолатлар:
Миастения ва ҳомиладорлик. Миастения билан оғриган беморлар ҳомиладор бўлиб қолишса, касаллик белгилари кучаяди, пасаяди ёки ўзгармасдан қолади. Бироқ, миастенияда болани олдириб ташлаш керак, деган фикр ноўрин. Уларда ҳомиладорликнинг дастлабки 3 ойлиги оғир кечиши мумкин ва бу даврда бола тушиши ҳам кўп кузатилади. Агар аёл туғишни хоҳласа, у невропатолог ва гинеколог назоратида туриши лозим. Тиббий кўрсатмалар ва аёл кишининг хоҳишига қараб ҳомиладорликнинг олдини олиш ҳам мумкин. Кризларда тез ёрдам. Миастения билан касалланганларда 3 хил криз кузатилади:
Миастеник криз. Касаллик 15 % ҳолатларда миастеник кризлар билан кечади. Миастеник криз қуйидагича бошланади: беморнинг аҳволи тўсатдан оғирлашади, булбар симптомлар кучаяди, нафас олиш бузила бошлайди, мускуллар фалажлиги ва умумий ҳолсизлик кучайиб кетади. Миастеник кризда ҳаёт учун энг хавфли ҳолат – бу нафас олишнинг кескин бузилиши. Дастлаб беморнинг нафас олиши тезлашади ва у юзаки нафас ола бошлайди, юз-кўзларида кучли қўрқув аломатлари пайдо бўлади. Унинг зўрға нафас олишида ёрдамчи мускуллар иштироки шундоқ кўриниб туради. Умумий гипоксия натижасида цианоз ривожланади, беморнинг юзи аввал оловранг, кейин кулранг тусга киради, уни совуқ тер босади, гиперсаливация кучаяди. АҚБ дастлаб 200/100 мм сим. уст.гача кўтарилади ва кучли тахикардия пайдо бўлади. Кейинчалик АҚБ туша бошлайди ва томир уриши секинлаша бориб, аритмияга ўтади. Нафас олиш секинлашиб бутунлай тўхтайди ва бемор ҳушдан кетади. Миастеник криз – бир неча соат ичида тез ривожланадиган патологик ҳолат. Бемор қанча вақт ҳушсиз ҳолатда ётса, гипоксик энцефалопатия ривожланиш хавфи шунча юқори. Бундай пайтларда икки томонлама пирамидал симптомлар пайдо бўлади, яъни пай рефлекслари ошади, патологик пирамидал симптомлар (Бабинский, Оппенгейм симптомлари) юзага келади. Аксарият ҳолларда миастеник криздан чиққан беморда пирамидал симптомлар узоқ вақт сақланиб қолади. Холинергик криз. Ушбу криз антихолинэстераз дорилар дозаси ошиб кетганда ривожланадиган ўткир ҳолат бўлиб, унинг асосида никотин ва мускарин холинорецепторлари фаоллиги ошиши ётади. Холинергик криз жуда кам, яъни 3 % ҳолатларда учрайди. Бу криз миастеник кризга қараганда секинроқ ривожланади ва унинг симптомлари бир ёки бир неча кун (одатда, 2–4 кун) мобайнида шакллана боради. Беморнинг аҳволи аста-секин ёмонлаша бошлайди, умумий ҳолсизлик ва мускуллар толиқиши кучаяди. Унга аввалги миқдордаги АХЭД таъсири етарли бўлмай қолади. Табийки бундай ҳолларда врач ёки беморнинг ўзи АХЭД дозасини оширади ва бунинг натижасида холинергик криз ривожланади. Қачон холинергик криз ривожланишини олдиндан билиш қийин. Бу криз, кўпинча, АХЭД дозасини бирдан оширса ёки бошқа даволаш усуллари (кортикостероидлар, иммуносупрессорлар, плазмаферез, тимэктомия) қўлланилмаса ривожланади. Одатда, бу ўткир ҳолат АХЭД нинг навбатдаги дозасини қабул қилгандан 30–40 дақиқа ўтгач пайдо бўла бошлайди. Айтиш жоизки, холинергик кризнинг клиник белгилари миастеник кризга жуда ўхшайди. Холинергик криз ҳам ҳар доим барча мускуллар кучининг кескин пасайиши, умумий ҳолсизлик, булбар фалажлик ва нафас олиш бузилиши билан намоён бўлади. Ушбу криз учун икки томонлама миоз, аккомодация фалажлиги, гиперсаливация, брадикардия, ичак перисталтикаси кучайиши, қусиш ва диарея хос. Агар миастеник кризда гиперсаливация, асосан, сўлакни юта олмаслик сабабли ривожланса, холинергик кризда – сўлакнинг гиперсекрецияси натижасида юзага келади. Анамнез йиғиш имкони бўлса, холинергик криз АХЭД ни кўп истеъмол қилгандан, миастеник криз уни кам истеъмол қилгандан сўнг ёки уни қабул қилишни тўхтатгандан кейин ривожланганлиги маълум бўлади. Аммо, ўткир пайдо бўлган бошқа касалликлар, айниқса, инфекцион касалликлар, турли дорилар билан заҳарланиш ҳам кризлар ривожланишига туртки бўлиши мумкин. Агар иккала кризни фарқлаш иложи бўлмаса, 2 мл прозерин мушак ичига қилинади: миастеник кризда беморнинг аҳволи енгиллашади, холинергик кризда – ўзгариш кузатилмайди ёки тескари вазият рўй беради. Врачнинг ёнида атропин тайёр туриши керак.
Криз туридан қатъий назар беморга сунъий нафас олдириш муолажасини ўтказаётганда АХЭД қилинмаслиги керак! Бемор сунъий нафас олдириш системасига улангандан сўнг 16–24 соат ўтгач, прозерин синамаси ўтказиб кўрилади. Бунинг учун 0,05 % ли 2 мл прозерин т/o қилинади. Брадикардия бўлмаса, прозерин ушбу дозада в/и га юборилиши мумкин. Агар ушбу синама ижобий натижа бермаса, бемор сунъий нафас олдириш системасидан чиқарилади ва прозерин қилиш давом эттирилади. Мабодо мустақил нафас олиш тикланмаса, бемор яна сунъий нафас олдириш системасига ўтказилади ва прозерин қилиш яна тўхтатилади. Шу йўл билан бемор аста-секин сунъий нафасдан мустақил нафас олишга ўтказилади. Нафас олиш тўла тиклангандан кейингина прозерин режали тарзда бериб борилади. Агар криз ҳолатида ётган беморга прозерин қилинса ва бунинг натижасида ижобий ўзгаришлар пайдо бўлса, демак унда миастеник криз ривожланган. Миастеник кризнинг дастлабки куни ҳар соатда 1 мл прозерин т/o қилинади ёки в/и томчилатиб юборилади. Шу тарзда прозериннинг кундалик дозасини 12–16 мл гача етказиш мумкин. Беморнинг аҳволи енгиллашган сайин ёки холинергик белгилар пайдо бўла бошласа, прозерин дозаси камайтириб борилади. Агар дастлабки қилинган дозада ижобий натижа кузатилмаса, демак беморда холинергик криз ривожланган. Прозерин дозаси ошиб кетса, брадикардия ривожланиши ва, ҳатто, юрак уришдан тўхтаб қолиши мумкин. Прозериннинг ножўя таъсирларини бартараф этиш учун 0,1 % ли 1 мл атропин т/о ёки в/и қилинади. Заруратга қараб дори ушбу дозада кунига 4–5 марта қилиниши мумкин. Атропин антихолинэстераз дориларнинг антидоди ҳисобланади. У бронхлар ва сўлак безлари секрециясини пасайтиради, прозерин эса аксинча кучайтиради. Шунинг учун ҳам, бемор сунъий нафас олдириш системасига уланганда прозерин тўхтатилиб, атропин қилинади. Қонда электролитлар таркибини текшириш ва уларни ўз вақтида коррекция қилиб туриш ўта муҳим. Айниқса, гипокалиемия ўта хавфлидир. Уни коррекция қилиш учун 4 % ли 70 мл калий хлорид эритмаси 5 % ли 400 мл глюкоза ёки 0,9 % натрий хлориднинг эритмасига қўшиб, венадан томчилатиб юборилади (1 дақиқага 30 томчи). Миастеник кризларни бартараф этишда плазмаферез усулини қўллаш ҳам юқори натижа беради. Бу муолажа 1 ҳафтада 2–3 марта ўтказилади. Вазиятга қараб плазмаферез яна давом эттирилиши мумкин. Плазмаферез ўтказгандан кейин темир танқислиги анемияси ривожланиши хавфи бор. Уни коррекция қилиш учун таркибида темир моддасини сақловчи дори воситалари берилади. Таркибида магний сақловчи дориларни бериш асло мумкин эмас! Параллел равишда симптоматик даволаш муолажалари (антибиотиклар, кардио- ва гепатопротекторлар) ҳам ўтказилади. Психомотор қўзғалишларда седатив дориларни қилишдан эҳтиёт бўлиш керак. Беморни сўз билан тинчлантиришнинг ўзи кифоя. Чунки миастенияда психомотор қўзғалишлар, асосан, беморнинг бўғилиб қолишдан қўрқиши сабабли рўй беради.
Туғиш пайтида беморнинг аҳволи оғирлашса ёки булбар фалажлик белгилари пайдо бўлса, 1 кг тана вазнига 1 мг преднизолон биратўла венадан томчилатиб юборилади. Масалан, 60 кг тана вазнига 60 мг преднизолон бир кунда бир марта қилинади. Туғруқдан сўнг дорини ушбу дозада 1 ҳафта мобайнида кунора ичиш тавсия этилади. Агар миастения белгилари кескин камая бошласа, 30 мг преднизолон ҳар кун эрталаб ичишга берилади. Бундай пайтларда булбар фалажлик белгиларига эътибор қаратилади. Беморни ҳар доим невропатолог кўриб туриши ва даволаш муолажаларини айнан у назоратга олиши керак. Шунингдек, беморга калимин 30–60 мг дан кунига 2–3 маҳал, калий хлорид 1 г дан 3 маҳал овқат пайтида ичиш учун берилади. Бу дориларни қабул қилиш бемор туққанидан кейин ҳам давом эттирилади. Неонатал миастенияда ёрдам кўрсатиш йўллари. Авваламбор, бола эҳтиёт бўлиб эмизилади, нафас олиш фаолияти ва аспирация профилактикаси таъминланади. Дорилардан калимин ёки прозерин 1–2 мг миқдорда кукун ҳолида ҳар куни бир маҳал болага ичирилади ёки назогастрал зонд орқали юборилади. Шунингдек, прозериннинг 0,05 % ли эритмаси 0,1 мл миқдорда ҳар куни м/и га қилиниши мумкин. Даволаш муолажалари стационарда ўтказилади ва миастения белгилари ўтиб кетгунча чақалоқ тўла врач назоратига олинади. Миастения белгилари 3–4 кун ичида ўтиб кетса, врач буни тезда пайқай олиши ва АХЭД беришни тўхтатиши лозим. Миастения белгилари ўтиб кетгунча кўкрак сути билан эмизиш тўхтатиб турилади. Миастенияда қўлланиладиган ва қўллаш мумкин бўлмаган баъзи дорилар ҳақида маълумот 7-жадвалда келтирилган. 7-жадвал. Миастенияда хавфсиз ва хавфли дорилар ҳақида маълумот
Шунингдек, ортиқча жисмоний меҳнат қилиш ва қуёшда кўп қолиб кетиш мумкин эмас. Ширинликлар ва хамирли овқатларни истеъмол қилиш чекланади. Ушбу маълумот профессор З.Ибодуллаевнинг “Асаб касалликлари” дарслигидан олинган. Уни ноқонуний тарзда ўзлаштириш ва турли манбаларда ўз номи билан чоп этиш қонун томондан тақиқланган. Yüklə 382,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|