Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

14 MAVZU. SOLIQLAR VA DAVLATNING MAQSADLI JAMG`ARMALARIGA 
TO`LOVLAR HISOBI 
 
14.1. Soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha hisob-kitoblar hisobi. 
Qishloq xo‘jaligida yerdan foydalanish samaradorligini oshirish, qishloq x¢jalik tovar ishlab 
chiqaruvchilari mehnatining pirovard natijalaridan iqtisodiy manfaatdorligini kuchaytirish va soliqqa 
tortish mexanizmini soddalashtirish maqsadida 1999 yilning 1-yanvaridan boshlab yagona yer solig‘i 
joriy qilindi. 
Agar qishloq xo‘jalik tovar ishlab chiqaruvchilari qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ishlab 
chiqarish va qayta ishlash bilan bir qatorda boshqa faoliyat turlari bilan shug‘ullansa, ular alohida 
hisob yuritishlari va boshqa faoliyat turlari bo‘yicha qonunchilikda belgilangan soliqlarni to‘lashlari 
lozim. 
Yagona yer solig‘i ¡zbekiston Respublikasining Prezidenti 1998 yilning 10 oktyabrida qabul 
qilgan «Qishloq x¢jalik tovar ishlab chiqaruvchilari uchun yagona yer solig‘ini joriy etish 
t¢g‘risida»gi Farmonga hamda Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 26 dekabridagi 539-sonli qaroriga 
asosan joriy qilingan. Yagona yer solig‘ining t¢lovchilari b¢lgan, qishloq x¢jalik tovar ishlab 
chiqaruvchilarining shu soliq b¢yicha davlat byudjeti bilan hisoblashish mexanizmi ¡zbekiston 
Respublikasining Adliya Vazirligi 2002 yilning 5 martida 1102-tartib raqami bilan r¢yxatga olingan 
«Qishloq x¢jalik tovar ishlab chiqaruvchilari tomonidan yagona yer solig‘ini hisoblash va t¢lash 
tartibi t¢g‘risidagi y¢riqnoma»da belgilangan. Yagona yer solig‘i soliqqa tortiladigan yer maydoni, 
baza stavkalari va tuzatish koeffitsentlariga asosan soliq t¢lovchilar tomonidan mustaqil ravishda 
hisoblanadi. 
Yagona yer solig‘i solig‘ni to‘lovchilar tomonidan yer maydoni, solig‘ning bazis stavkasi va 
tuzatish koeffitsientlariga asosan hisoblab chiqariladi.
Yagona yer solig‘ining summasi har bir yer turi bo‘yicha quyidagi formulaga asosan aniqlanadi: 
NqS
em
xS
b
xK
t
, 
Bu yerda: N – yagona yer solig‘ining summasi, so‘m hisobida; 
S
em
– yer maydoni, gektar hisobida; 
S
b
– 1 ga uchun soliqning baza stavkasi; 
K
t
– tuzatish koeffitsienti. 
Hisoblangan yagona yer solig‘i summasining miqdori qishloq xo‘jalik tovar ishlab 
chiqaruvchilari moliya-xo‘jalik faoliyati natijalariga bog‘liq bo‘lmasdan, yer uchastkasi joylashgan 
tuman byudjetiga o‘tkaziladi. 
Misol:
«Sardorbek» fermer xo‘jaligi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Amudaryo tumanidagi 
sug‘oriladigan yer zonasida joylashgan. Yer maydoni 40 ga bo‘lib, ball-boniteti 51-60 ballga teng, 
tuzatish koeffitsienti – 6,54, 1 ga uchun baza stavkasi 1534,5 so‘m.
Yagona yer solig‘i summasi q 40x1534,5 x 6,54 q 401425,0 so‘m. 
Shundan 1 iyulgacha 20 % - 80285,0 so‘m 
1 sentyabrgacha 30 % - 120337,0 so‘m 
1 dekabrgacha 50 % - 200803 so‘m. 
Yil davomida qishloq xo‘jalik yerlarining tarkibi va maydoni o‘zgarganida, hisobot yilining 
1 dekabrigacha davlat soliq inspektsiyasiga yagona yer solig‘ining yangi hisob-kitobi topshiriladi va 

---

soliqning qolgan qismi shu hisob-kitobga muvofiq to‘lanadi.
Yagona yer solig‘ining hisoblangan summasi davr xarajatlariga olib boriladi. Byudjet bilan 
olib boriladigan hisob-kitoblar 6410-«Byudjetga t¢lovlar b¢yicha qarzdorlik (turlari b¢yicha)» 
schyotining «Yagona yer solig‘i» analitik schyotida yuritiladi. Hisoblangan soliqning summasi shu 
schyotning kreditidan 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» schyotining debetiga olib boriladi.
Xo‘jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha to‘langan bo‘naklar 
to‘g‘risidagi axborotlar 4410-"Byudjetga soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari" schyotida 
umumlashtiriladi. 4410-schyotning debetida bo‘nak sifatida to‘langan soliqlar, shu jumladan olingan 
tovar-moddiy zahiralarga doir hisob-kitob hujjatlarida alohida ko‘rsatilgan QQS summasi ham aks 
ettiriladi.
Byudjetga soliqlar va to‘lovlar bo‘nak tarzida o‘tkazilganda 4410-"Byudjetga soliqlar va 
yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari" schyot debetlanadi va pul mablag‘larini hisobga oluvchi 
schyotlar (5110-5530) kreditlanadi.
№ 
Xo‘jalik muomalalari mazmuni 
Schyotlar korrespondentsiyasi 
Debet 
Kredit 
1 
Materiallar, tovarlar, ish va xizmatlarni olishdagi QQS 
summasi 
4410 
6010, 
6120, 
6990 
2 
Soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha byudjetga bo‘naklar 
o‘tkazilganda 
4410 
5110 
3 
Material qiymatliklar, tovarlar, ish va xizmatlarga doir 
QQS hisobga olinganda
6410 
4410 
4 
Soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha yakuniy hisob-kitob 
6410 
4410 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning byudjetga to‘lovlar bo‘yicha majburiyatlari 6410-"Byudjetga 
to‘lovlar bo‘yicha qarz (turlari bo‘yicha)" kreditida aks ettiriladi. 6410-schyot byudjetga to‘lovlar 
bo‘yicha kreditlanganida xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar (4010), to‘lanadigan 
dividendlar hisobga olinadigan (6610) schyotlar, mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar 
(6710) va boshqa schyotlar debetlanadi. Yakuniy hisob-kitobda byudjetga soliqlar va yig‘imlar 
bo‘yicha oldin o‘tkazilgan bo‘nak to‘lovlari 6410-"Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz (turlari 
bo‘yicha)" schyotning debeti va 4410-"Byudjetga soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari" 
schyotining kreditida aks ettiriladi. Soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha byudjetga qarzlarning o‘tkazilishi 
esa, 6410-"Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz (turlari bo‘yicha)" schyoti debeti va pul mablag‘lari 
hisobga olinadigan schyotlar (5110-5530) krediti bo‘yicha aks ettiriladi.
6410 schyot bo‘yicha analitik hisob soliqlar va yig‘imlarning turlari bo‘yicha yuritiladi.
№ 
Xo‘jalik muomalalari mazmuni 
Schyotlar korrespondentsiyasi 
Debet 
Kredit 
1 
Davr xarajatlariga aloqador turli hisoblashishlar, soliqlar 
va yig‘imlar bo‘yicha byudjetga qarzdorlik 
9430 
6410 
2 
Tayyor mahsulotlar, tovarlar sotilganida, ish va xizmatlar 
ko‘rsatilganida, shuningdek asosiy vositalar va boshqa 
aktivlar sotilganida hisoblangan QQS 
4010 
6410 
3 
Mablag‘ byudjetdan qaytarilganda yoki kelgusi davr 
to‘lovlari hisobiga o‘tkazilgan (yakuniy qayta hisob-
kitoblarda) 
5110, 5210, 
5530, 4410 
6410 
4 
Jismoniy shaxslar ish haqidan daromad solig‘i 
ushlanganda 
6710 
6410 
5 
Hisoblangan 
dividendlardan 
daromad 
solig‘i 
hisoblanganda
6610 
6410 
6 
Foydadan byudjetga to‘lovlar hisoblanganda
9810-9820 
6410 
7 
Byudjetga o‘tkazilgan haqiqiy to‘lovlar
6410 
5010-5530 

---

8 
Moddiy resurslar, tovarlar, ishlar va xizmatlarga taalluqli 
QQS hisobga qabul qilinganda 
6410 
4410 
9 
Byudjetga qarzdorlik kredit va qarz olish yo‘li bilan 
qoplanganda 
6410 
6810-6840 
7810-7840 
Byudjet bilan hisob-kitoblar 8-ASK jurnal-orderning 4410 va 6410 schyotlar kredit 
oborotlarini debetlanuvchi schyotlar korrespondentsiyasi ko‘rsatilib, hisobga olish uchun tayinlangan 
maxsus bo‘limida yuritiladi. Bu bo‘lim oborot vedomosti tamoyili asosida tuzilgan bo‘lib, debet 
oborotlari schyot bo‘yicha bir butun holda, kredit oborotlari esa korrespondentsiyalanuvchi schyotlar 
bo‘yicha aks ettiriladi. 8-ASK jurnal-orderdagi 4410 va 6410-schyotlar bo‘yicha oylik kredit 
oborotlari va oy oxiriga chiqarilgan qoldiq Bosh daftarga o‘tkaziladi.

---

8-ASK jurnal order 
20-- yil mart oyi uchun 
«Qangli» sh/x 
6410-"Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz (turlari bo‘yicha)" schyoti 
№ Analitik schyot 
Oy boshiga qoldiq 
6410-schyot krediti, 4010, 4410 va b. schyotlar debetiga 
Debet 
bo‘yicha 
oborot 
Oy oxiriga qoldiq 
D
eb
et
K
re
di
t 
40
10
-"
X
ar
id
or
la
r 
va
bu
yu
rt
m
ac
hi
la
rd
an
ol
in
ad
ig
an
44
10
-"
B
yu
dj
et
ga
so
li
ql
ar
v
a 
yi
g‘
im
la
r 
bo
‘y
ic
ha
bo
‘n
ak
to
‘l
ov
la
ri
" 
51
10
-«
H
is
ob
-
ki
to
b»
s
ch
yo
ti
66
10
-
«T
o‘
la
na
di
ga
n 
di
vi
de
nd
la
r 
67
10
-«
M
eh
na
t h
iq
a 
bo
‘y
ic
ha
x
od
im
la
r 
bi
la
n 
hi
so
bl
as
hi
sh
la
r»
98
10
-«
D
ar
om
ad
(f
oy
da
) 
so
li
g‘
i 
bo
‘y
ic
ha
xa
ra
ja
tl
ar
» 
Ja
m
i 
D
eb
et
K
re
di
t 

---