Microsoft Word 10 ikram agasiyev doc

Йени дювр 

Тарих вя онун проблемляри, №3 2010 

 

54 

Çar hökuməti alman kolonistlərini Qafqazda yerləşdirməklə ölkə sənayesi üçün vacib xammal 

istehsalına yönələn sahələrin inkişafına müəyyən  ümidlər bəsləyirdi və  belə sahələrdən biri də 

ipəkçilik idi. Cənubi Qafqazın işğalından sonraCənubi Rusiya və  Gürcüstan  üzrə ipəkçilik 

müfəttişliyi yaradıldı, ipəkçilik məktəbləri açıldı və əhali arasında ipəkçilik məşğuliyyətinin təbliğinə 

başlandı(5,s.584). 1836-cı ildə «Zaqafqaziyada ipəkçiliyin və ticarət sənayesinin yayılması  üzrə 

cəmiyyət» yaradıldı. Cəmiyyətin 1843-cü ildə Nuxa şəhərində təşkil etdiyi təcrübə məktəbində dövlət 

kəndliləri və  rəncbər uşaqları  təhsil alırdılar. Dövlət  Əmlak palatasının tabeliyində olan bu 

məktəblərdə alman kolonistləri sırasından  çıxmış yeniyetmələrin də oxumasına diqqət 

yetirilirdi.1845-ci ildə təkcə Yelenendorf koloniyasında 40 alman ailəsi ipəkçiliklə məşğul olurdu və 

bu məqsədlə 14 min ağacdan ibarət tut bağları salınmışdı.Ümumən regionda ipəkçilik yüksək 

templərlə inkişaf etsə də, alman koloniyalarında ildən - ilə barama istehsalı aşağı düşür, tut bağları 

məhv edilir, əvəzinə üzümlüklər salınırdı. Kolonistlərin fikrincə, ipəkçilik daha çox əmək tələb edir 

və üzümçülükdə az əmək sərf olunmaqla yanaşı, həm də daha çox gəlir götürmək mümkün idi. Bu 

səbəbdən, alman koloniyalarında tədricən tut bağları üzüm plantasiyaları ilə əvəz edildi. 

1848-ci ildə  çar hökumətinin təşəbbüsü ilə alman koloniyalarında da tütünçülüyün inkişaf 

etdirilməsinə cəhd edildi. Tədqiqatçı Nikiforovun əsərlərinə istinadən demək olar ki, koloniyalarda 

tütün sortları yaxşı məhsul versə də, kolonistlər bu təsərrüfat sahəsi ilə də məşğul olmaqdan imtina 

etdilər,  çünki onların fikrincə, tütün «çox qulluq tələb edir, gəliri isə  çəkilən  əməyə  dəymirdi». 

Sonrakı illərdə alman koloniyalarında tütünün də becərilməsi dayandırıldı.1849-cu ildə  Çindən 

yüksək göstəricilərə malik buğda sortu gətirildi. Buğda sahəsinin suvarılmaması ucbatından yüksək 

məhsul almaq mümkün olmadı. Elə həmin il İrəvandan yonca toxumu gətirilsə də, kolonistlər onun 

səpilməsinə maraq göstərmədilər.  Çünki, bunun üçün suvarıla biləcək boş torpaq sahələri yox idi 

(6,v.19-21). 

Beləliklə, koloniyalarda tütünün, yoncanın və yeni buğda sortlarının yetişdirilməsinə, 

ipəkçiliyin inkişafına edilən cəhdlər praktiki nəticə vermədi və  hökumət dairələrinin alman 

koloniyalarında strateji xammal istehsalının həyata keçirilməsi planları baş tutmadı. 

Rusiya imperiyasında fabrik-zavod sənayesinin ləng inkişafı  səbəbindən  əhalinin sənaye 

malları ilə təminatında çətinliklər yaranırdı və çar hökuməti idxala üstünlük verməyə məcbur olurdu. 

Bu isə  öz növbəsində,  ölkənin qızıl ehtiyatlarının azalmasına gətirirdi ki, bu hal rəsmi dairələri 

narahat edirdi. Rusiyada sənaye cəhətdən inkişaf etmiş regionlar, əsasən qərb regionları – Polşa 

çarlığı, Baltikyanı quberniyalar, Cənubi – Qərb və Şimali – Qərb diyarları (indiki Qərbi Ukrayna və 

Qərbi Belorusiya) Qara dəniz sahili quberniyalar sayılırdı. Əhalinin sənaye mallarına artan tələbatını 

nəzərə alaraq Qafqazda sənayenin, sənətkarlığın inkişaf etdirilməsi  çar hökumətinin prioritet 

vəzifələrindən biri idi.  

XIX əsrin 20-ci illərindən çar hökumətinin məskunlaşdırma siyasətində müəyyən dəyişikliklər 

baş verdi və bu dövrdən etibarən  çar hökuməti  əkinçilərin məskunlaş  dırılmasına nisbətən 

sənətkarların Rusiyaya köçməsinə daha çox  önəm verirdi. 30 sentyabr 1825-ci il tarixində I 

Aleksandr «Əcnəbilərə Rusiya imperiyasının bütün şəhərlərində sənətkarlıqla məşğul olmağa icazə 

verilməsi haqqında» fərman imzaladı(7,s.500).Bu fərmana görə  yəhudilərdən savayı, bütün  əcnəbi 

sənətkarlara sexlər açmaq hüququ verildi.Fərmana görə  bütün sex təşkilatlarının Dövlət  Əmlak 

Palatasında qeydiyyatdan keçməsi və əcnəbi sənətkarlar tərəfindən Rusiya sənətkarlarına aid olan 

bütün mükəlləfiyyətlərin yerinə yetirilməsi,  Ümumrusiya qaydalarına riayət olunması  nəzərdə 

tutulurdu.Əcnəbi kolonistlər güzəşt kimi yalnız hərbi mükəlləfiyyətdən azad olunurdular(7,s.501). 

XIX  əsrin birinci yarısında Qafqazın 13 koloniyasından yalnız Tiflis koloniyası  sırf 

sənətkarlardan ibarət olsa da, yerdə qalan bütün kənd təsərrüfatı koloni-yalarında da müxtəlif 

profilli sənətkarlara rast gəlinirdi.Gürcüstandakı  çar hökuməti orqanları  şəhər sənətkarlığının 

inkişafına xüsusi maraq göstərirdilər və bu məqsədlə Rusiyanın başqa regionlarından sənətkarlar 

dəvət olunurdular. Moskva poliseymeysterinin Dəftərxanasının 03 fevral 1831-ci il tarixdə Tiflis 

Mülki Qubernatoruna göndərdiyi məlumatda «Prussiya təəbəsi, tacir Karl Bartuçça, prus təəbəsi 

çilingər  İofan Lüdviq Betrandeyə, Türkiyə  təbəəsi faytonçu Tahir Əlikuzə Lanmetə  və Boqomaz 

---