Microsoft Word 143.Ñàèäîâ À++
Yüklə 120,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
O‘ZBEK OILALARIDA MILLIY QADRIYATLAR ASOSIDA SOG‘LOM VA BARKAMOL AVLODNI TARBIYALASHDA OILANING O‘RNI Saidov Azamat Ismoilovich, ps.f.d. prof.v.b Samrqand davlat chet tillar instituti saidovazamat@bk.ru Annotatsiya: Maqolada o‘zbek oilalarida milliy qadriyatlar asosida sog‘lom va barkamol avlodni tarbiyalashda oilaning o‘rni va ahamiyati haqida fikr yuritilgan. Shuningdek, bugungi kunda milliy qadriyatlar asosida o‘zbek oilalarida farzandlarni tarbiyalash borasida yo‘l qo‘yilayotgan ayrim kamchiliklar to‘g‘risida mulohazalar bayon etilgan. Tayanch so‘zlar: sog‘lom avlod, milliy qadriyatlar, millat, tarbiya, ijtimoiy muhit, oila, urf-odatlar, nizoli vaziyatlar, xulq-atvor. Oilaning mustahkamligi, undagi ma’naviy muhitning barqarorligi yoshlarning salomatligiga, sog‘lom turmush tarzi malakalariga ega ekanligiga ham bog‘liq. Bunda ota-onaning, yaqin qarindosh-urug‘larning umuman sog‘lom turmush tarzi haqidagi tasavvurlari va ularning kundalik turmushda salomatlikni asrash ko‘rikmalariga ega ekanliklari katta ahamiyat kasb etadi. Oilada sog‘lom turmush tarzining shakllanishi va bir umrga ana shu ko‘nikmalarga rioya qilishi ko‘p jihatdan har bir oila a’zosining aqliy, axloqiy, irodaviy tarbiyasiga bog‘liq va insonning birinchi navbatda, o‘z-o‘ziga bo‘lgan talabchanligidan kelib chiqadi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, kishilarning o‘z sog‘liqlari to‘g‘risidagi qayg‘urishlari, ularning turmush darajasi, sifati, har bir shaxsning yashash tartibi (stiliga) va mazkur mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatiga ham bog‘liq. Shu boisdan ham, mamlakatimizda bugun aynan xalqimiz faravonligini yanada ko‘tarish, jamiyatda har bir kishining xohlagan turdagi jismoniy tarbiya va sport turlari bilan shug‘ullanish imkoniyatlarini yaratish va eng asosiysi, odamlarni, ayniqsa, yoshlarni jismoniy madaniyatli va sport bilan shug‘ullanish, har bir fuqaro turmush tarzining ajralmas bir bo‘lagiga aylantirish va ijtimoiy odat sifatida ongiga singdirish bugunning eng dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi. Oila har xil jinsli shaxslarning roziligi, kelishuvi asosida o‘zlarining ijtimoiy- iqtisodiy faoliyatlarini birgalikda olib borish va o‘zlaridan nasl qoldirish maqsadida tuziladigan jamiyatdir. Oila qurgandan keyin odamning asosiy hayoti va faoliyati oilada o‘tadi va u inson holatiga va sog‘lig‘iga o‘zining ijobiy yoki salbiy ta’sirini ko‘rsatishi mumkin. Odatda, bu omillarning ko‘pchiligini ijtimoiy- iqtisodiy yoki ijtimoiy-psixologik omillar deb ham yuritiladi. Oilada ana shu muammolarning yoki quvonchlarning ko‘proq yoki aksining bo‘lishi, ko‘p jihatdan oilada shakllangan ijtimoiy-psixologik me’yorlarga, ijtimoiy-iqtisodiy masalalarga, oila a’zolarining aqliy, axloqiy, nafosat va boshqa tarbiyalarning qanchalik shakllanganlik darajasiga ham bog‘liq bo‘ladi. Odam hayoti, sog‘lig‘i - eng katga ijtimoiy boyliqdir. Bu oila, maktab va inson tarbiyasi, kamoloti bilan shug‘ullanuvchi boshqa maskanlar oldiga sog‘lom turmush tarzini shakllantirish masalasini ko‘ndalang qo‘yadi. Millat sog‘lig‘i ham tabiiy ravishda, sog‘lom turmush tarzi orqali hal etiladi. Shu boisdan, yoshlarni komil inson sifatida tarbiyalash ajdodlarimizning azaliy orzu niyati bo‘lib kelgan. Tarbiya bu insonning o‘zi va o‘z xulqi haqidagi tasavvurining to‘g‘ri va xolis bo‘lishini ta’minlovchi murakkab jarayon hisoblanadi. Buyuk ma’rifatparvar Abdulla Avloniy tarbiya haqida “Tarbiya biz uchun yo hayot yo mamot, yo najot – yo halokat, yo saodat – yo falokat masalasidir,”- degan fikrni aytib o‘tgan. Uning bu fikrini keng mushohada qiladigan bo‘lsak, bugungi kunda yoshlar tarbiyasiga alohida e’tibor bilan yondoshish zarurligi ayon bo‘ladi. Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, millatga xos bo‘lgan an’analar, qadriyatlar, urf-odatlar shaxs ma’naviyati, kamolotini shakllantiradi [1]. Xalqimizda “Vatan ostonadan boshlanadi” degan dono hikmat mavjud. Ostona oiladan boshlanib, u ma’naviyat, tarbiya o‘chog‘i, jamiyatning asosiy bo‘g‘ini hisoblanadi. Oilaning asrlar mobaynida saqlanib kelayotgan muqaddas an’analari orqali yoshlarimiz qalbida Vatanga muhabbat, iymon-e’tiqod, mas’uliyat, insonparvarlik kabi ezgu g‘oyalar joy oladi. Oila bilan birgalikda yosh avlodni tarbiyalashda mahallaning o‘rni ham beqiyosdir. Mahalla xalqimizning azaliy udumlari, urf-odatlari va an’analariga tayangan holda ulkan tarbiyaviy vazifani amalga oshiradi. Mahalla, maktab va jamoatchilikning avloddan avlodga meros bo‘lib o‘tib kelayotgan milliy qadriyatlarga tayangan holda ish ko‘rishi farzandlar tarbiyasida ijobiy natijalarga olib kelishi shubhasizdir. Mamlakatimizda sog‘lom avlodni tarbiyalashda oila- mahalla-ta’lim muassasasi hamkorligini kuchaytirish samaralar garovidir. Bu borada hukumatimiz tomonidan amalga oshirilayotgan yo‘nalishlar quyidagilardan iborat: - oila, mahalla, ta’lim muassasalari hamkorligini ta’minlashning huquqiy bazasini takomillashtirish, hamkorlikni kuchaytirishga qaratilgan uslubiy ta’minotni mustahkamlash; - oilada yoshlar va ota-onalarning ijtimoiy faolligini oshirish; - oilalarda sog‘lom ijtimoiy-psixologik muhitni shakllantirish; - har bir oila a’zolarining ongida sog‘lom turmush tarzi tushunchasi va munosabatini shakllantirish; - ijtimoiy himoyaga muhtoj oilalarni moddiy va ma’naviy qo‘llab quvvatlash; - barkamol avlodni tarbiyalashga qaratilgan ma’naviy-ma’rifiy tadbirlarni mazmunan takomillashtirish, uning samaradorligini oshirish mexanizmini yaratish; - sog‘lom avlodni tarbiyalashda ommaviy axborot vositalari va zamonaviy axborot texnologiyalaridan samarali foydalanishni yo‘lga qo‘yish. Yoshlar o‘rtasidagi sog‘lom turmush tarzi to‘g‘risidagi tasavvurlarni shakllantirish – bu faol mehnat, kuchli jismoniy va ruhiy holat, ko‘tarinki kayfiyat, o‘ta xavfli va zararli ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni yenga oladigan, yetuklikka intiluvchan shaxsning shakllanish jarayonidir. Shundan kelib chiqib, bugungi kunda yoshlar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini shakllantirishning ijtimoiy- siyosiy, ijtimoiy-psixologik, tibbiy-psixologik va ma’naviy-ma’rifiy targ‘ibot ishlarini samarali hamda ta’sirchan uslubda amalga oshirish maqsadida har bir ta’lim muassasasida sog‘lom turmush tarzi, shaxsiy gigiena, oila ma’naviyati, zararli illatlarning sog‘lom bola tug‘ilishiga salbiy ta’siri haqidagi tibbiy bilimlarini oshirishga qaratilgan o‘quv-mashg‘ulotlari, davra suhbatlari keng joriy etilmoqda. Bu yoshlarimiz ongida sog‘lom turmush tarzi tamoyillarini singdirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar avvalo yoshlarni har jihatdan yetuk qilib tarbiyalashga yo‘naltirilmoqda. Xususan, mamlakatimizda “oila-mahalla-maktab hamkorligi konsepsiyasi”-ning tadbiq etilishi barkamol avlod tarbiyasi islohotlarining yangicha yondashuvlarga asoslangan modeli bo‘lib hizmat qilmoqda. Bu masalaning bugungi kundagi ahamiyati va dolzarbligi shundaki, yoshlarning xususan, talabalar ijtimoiy-siyosiy faolligi, barkamol avlod bo‘lib yetishishi, har tomonlama yetuk kadrlar bo‘lishida, ularning sog‘lom turmush tarziga amal qilib voyaga etishida oila va mahalla institutlari hamkorligining yangi imkoniyatlarini kengaytirish dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Har bir inson o‘z oilasining fayzli, farovon va mustahkam bo‘lishini istaydi. Ammo oila qurib, yurtparvar, aqlli, solih farzandlar o‘stirib, kamolga etkazish g‘oyat mushkul ish ekanligini barchamiz yaxshi bilamiz. Hech bir shubhasiz aytish mumkinki, oila fuqarolik jamiyatining tayanch nuqtasidir. Chunki bu muqaddas dargohda nafaqat inson dunyoga keladi, balki u ma’nan va aqlan tarbiya topadi. Oila qanchalik mustahkam bo‘lsa jamiyat ham shunchalik barqaror bo‘ladi va tez rivojlanadi. Inson o‘zini o‘rab turgan dunyo haqidagi bilimlarini ma’naviyat va axloq haqidagi ilk tushunchalarni yaxshilik va yomonlik to‘g‘risidagi boshlang‘ich tasavvurlarni oiladan oladi. Ushbu vazifalarni amalga oshirishda asosan profilaktik tekshirish, uzoq muddatli kasalliklarni aniqlash va davolash, sog‘lom turmush tarzini amalga oshirish, shu bilan birga zararli ko‘nikmalar bo‘lgan chekish, ichish va giyohvandlik, erta va qarindoshlar o‘rtasidagi nikoh, OITSning oldini olish bo‘yicha profilaktika ishlarini olib borishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ma’lumki, oila qurishdan maqsad nafaqat ikki yoshning baxtli va birga hayot kechirishi, balki sog‘lom farzandlarni dunyoga keltirish va mustahkam oila barpo etishdir. Vaholanki, sog‘lom muhitni tashkil etishda ko‘plab tarkib va birikmalar, shu bilan birga, ikki yoshning salomatligi muhim ahamiyat kasb etadi. Oila sog‘lom ekan – jamiyat mustahkam, jamiyat mustahkam ekan – mamlakat barqarordir. Mahalla – insonni jamiyat bilan uyg‘unlashti-radigan hamda shu ruhda tarbiyalaydigan eng katta sahovatli go‘sha va beqiyos Vatandir. Mustaqillik sharofati tufayli qo‘shnichilik va mahallachilik an’analari yangi ruhda shakllanib, oilaviy maishiy munosabatlarni mustahkamlovchi hamda barcha to‘y- hashamlarda, ma’rakalarda hamdard, kamarbasta bo‘lib, o‘zaro yordam berib qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynamoqda. Mahallachilik katta-kichikni hurmat qilish, yoshi ulug‘larni e’zozlash, oilaviy munosabatlarda ahillikni saqlash kabi fazilatlarni nazorat qilishda yetakchi o‘rinda turadi. Zero, har bir o‘zbek farzandi dastlabki tarbiyani mahalladan oladi. Tarbiya borasidagi milliy qadriyatlarimiz bo‘yicha mahalla ahli, ayniqsa keksalar ko‘chada nobop ish qilayotgan bola oldidan hech qachon beparvo o‘tib ketmagan, shu zahotiyoq tanbeh berib ularni to‘g‘ri yo‘lga chaqirgan. Bolalarning odobli bo‘lib ulg‘ayishi uchun ota-ona bilan bir qatorda mahalla-kuy ham katta ibrat maktabidir Yoshlarning har tomonlama chiroyli, odobli, go‘zal xulqli bo‘lishida oila va qo‘ni-qo‘shnilarning o‘rni borasida muqaddas dinimizda ham katta ahamiyat beriladi.“Qush uyasida ko‘rganini qiladi”, deb bejiz aytmagan xalqimiz. Farzand tarbiyalayotgan ota-ona har bir harakati, yurish turishi, muomalasi, boshqalar bilan o‘zaro munosabatida olijanob fazilatlarni namoyon eta bilishi kerak. Chunki bola tabiatan nihoyatda taqlidchan va kuzatuvchan bo‘ladi. Shuning uchun uning atrofdagilari o‘z odatlari bilan ba’zan o‘zlari sezmagan holda ularga ta’sir qiladilar. Oiladagi qo‘pol munosabatlar, ko‘p yolg‘on gapirish, yoqimsiz xatti-harakat bola tarbiyasiga salbiy ta’sir qiladigan nosog‘lom muhitni keltirib chiqaradi. Oilada farzandlarni ma’naviy va milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalash ularni ma’nan yetuk, axloqan pok, aqlan zukko va sog‘lom avlod bo‘lib yetishishlarida muhim o‘rin tutadi. Ammo, bugungi kunda ayrim oilalarda bu masalada qator kamchiliklar ham ko‘zga tashlanmoqda. Quyida o‘zbek oilalarida milliy qadriyatlar asosida farzandlarni tarbiyalash borasida yo‘l qo‘yilayotgan ayrim kamchiliklar to‘g‘risida fikr yuritishga harakat qilamiz. Yüklə 120,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|