Microsoft Word behruz 2015. doc

N6TİC6

Son ill r ölk nin iqtisadi h yatında müt r qqi islahatların davam etdirilm si il yadda qalmışdır. Dövl t maliyy sinin idar edilm si t kmill şdirilmiş, idar eici orqanların strukturu, funksiyaları, v zif l ri günün t l bl ri s viyy sind mü yy n edilmişdir. Dövl t maliyy sinn iqtisadiyyata t nziml yici t siri gücl nmişdir. Bunun n tic sind iqtisadiyyatda makroiqtisadi sabitliy nail olmuş v ölk d lverişli nvesitisiya mühiti yaranmışdır.

İqtisadi islahatların n tic sind dövl t maliyy sinin sas h lq si olan dövl t büdc sinin gölirl ri artmış v bunun n tic sind ölk d sosial rifahı yüks ltm k üçün büdc x rcl rinin artırılmasına nail olunmuşdur.

Beyn lxalq s viyy d maliyy institutları il geniş laq l r yaranmış, uzunmüdd tli v güz ştli kreditl rin alınmasına nail olunmuş, t iyy balansının tarazlığı t min olunmuşdur.

Mövzuya dair apardığım araşdırmanın n tic sind dövl t maliyy sinn idar edilm si il bağlı aşağıdakı konkret t klifl rin h yata keçirilm sini m qs d uyğun hesab edir m.

• 
  s rt vergi siyas ti yerid r k, vergi inzibatçılığını gücl ndirm k, maliyy sanksiyalarının t tbiqini gücl ndirm kl v intizamlı vergi öd yicil rin güz ştl rin verilm si il h v sl ndirm mexanizmini t tbiq etm kl yığım msalının artırılması v bunun hesabına vergi yükünün azaldılması.
  
• 
  yeni mü ssis l rin sayının artması v real sektorunun inkişafı üçün yeni yaradılmış mü ssis l rin f aliyy tinin birinci ilind m nf t vergisind n azad olunması.
  
• 
  ş h r v k nd rayonların yerli g lirl rini artırmaq v regionların iqtisadiyyatını inkişaf etdirm k üçün istehsalın stimullaşdırılması, yerli
  

istehsalçılara vergi güz ştl rinin t tbiq edilm si v onlara güz ştli kreditl rin verilm si.

• 
  m nf t vergisinin regionlar v f ailyy t növl ri üzr diferensiallaşdırılması t crüb sind n istifad nin davam etdirilm si.
  
• 
  lav d y r vergisind n azadolmaların siyahısını bir daha d qiql şdirm k, humanitar, xeyriyy , tibb v t hsil m qs dl ri üçün idxal edil n mallar çıxılmaq ş rtil dig r malların 6DV-y c lb edilm si.
  
• 
  hökum t zçmançti il adınmış icraçıya ötürül n kreditl rin mü yy n hiss sinin kreditl şm d n investisiya qoyuluşu s viyy sin keçirilm si üçün t dbirl rin görülm si.
  
• 
  büdc d nk nar dövl t fondlarının, el c Dövl t Sosial Müdafi Fondunun x zin darlıq sistemi v sit sil icrasının t tbiq edilm is.
  
• 
  Kommersiya banklarının iqtisadiyyatın real sektoruna kredit qoyuluşunun aktivliyinin artırılması, faiz d r c l rinin aşağı salınması istiqam tind t dbirl rin h yata keçirilm si.
  
• 
  DQİ-l r bazarında iştirak etm k üçün sığorta şirk tl rinin v fiziki
  

ş xsl rin v saitl rininc lb edilm si.

• 
  enerji sektorunun inkişaf etdirilm si üçün azt minatlı yardım proqramı hazırlamaqla daxili bazarda enerji daşıyıcılarının qiym tl rinin dünya bazaqı qiym tl ri s viyy sin çatdırmaq.
  
• 
  dövl t büdc sinin bütün x rcl ri üzr normativl rinin işl nib hazırlanması v möcud normativl rin t kmill şdirilm si.
  
• 
  g l c kd , dövl t g lirl rinin yığılması t min ed n vergi v gömrük orqanlarının s lahiyy tl rinin Maliyy Nazirliyind c ml şdirilm si.
  
• 
  dövl t maliyy n zar tinin s m r liliyinin artırılması üçün uçot qaydalarının v n zar t mexanizmi daim t kmill şdirilm si.
  
• 
  büdc il laq dar bütün s n dl rin vahid bir normativ-hüquqi aktda c ml n r q «Büdc M c ll si»nin hazırlanıb t sdiq edilm si.
  
• 
  respublikada işsizliyin azaldılması il laq dar mü yy n t dbirl r görm k.
  
• 
  z if inkişaf etmiş regionlarda maliyy yardımının n z r alınması
  
• 
  iqtisadi inkişafla laq dar yeni struktur dö yişiklikl ri aparmaq.
  
• 
  respublikanın potensialından mümkün q d r s m r li istifad edilm si.
  
• 
  ölk d maliyy sabitliyinin idar edilm si.
  
• 
  regionlarda iqtisadiyyatın idar edilm si sisteminin t kmill şdirilm si.
  
• 
  hökum t z man ti s viyy sinin keçirilm si üçün t dbirl rin görülm si.
  
• 
  ümumi Daxili M hsulda büdc g lirl rinin xüsusi ç kisini artırmaq;
  
• 
  qeyri-neft k sirinin t dric n aşağı salınmasına nail olmaq;
  
• 
  qeyri-neft sektorunda büdc g lirl rinin yığım msalını artırmaq;
  
• 
  fiziki ş xsl rin g lirl ri üzr mü yy n edilmiş güz ştl rin t dric n l ğv edilm si,h min g lirl rin vergiy c lb edilm si v eyni zamanda n aşağı d r c il vergiy c lb edil n m bl ğin t dric n artırılması sah sind müvafiq t dbirl r görm k;
  
• 
  dövl t sosial sığorta ayırmalarını optimallaşdırmaq;
  
• 
  mlakın v torpağın yenid n qiym tl ndirilm sinin g lirl rd ks etdirilm si v vergiy c lb edilm si istiqam tind z ruri işl r görm k;
  
• 
  mlakın v torpağın yenid n qiym tl ndirilm sinin g lirl rd ks etdirilm si v vergiy c lb edilm si istiqam tind z ruri işl ri görm k;
  
• 
  m d n vergisinin s viyy sini bazar qiym tl rin uyğunlaşdırmaq istiqam tind z ruri işl r görm k;
  
• 
  lav d y r vergisinin hesablama metodlarını (hesablama v kassa metodları) t kmill şdirm k;
  
• 
  ölk d istehsal olunan v ölk y idxal edil n aksizli malların aksiz d r c l rinin t dric n eynil şdirilm si istiqam tind t dbirl r hazırlayıb h yata keçirm k;
  
• 
  k nd t s rrüfatı m hsullarının istehsalçılarına t tbiq edil n vergi güz ştl rinin müdd tini uzatmaq;
  
• 
  idxal rüsumları sah l rind spesfik rüsumların t tbiqind n advalor rüsumların t tbiqin keçidi yekunlaşdırmaq v t tbiq edil n rüsum d r c l rinin sayını azaltmaq;
  
• 
  vergi qanunvericiliyini v inzibatçılığını t kmill şdirm k;
  
• 
  dövl t torpaqlarının icar y verilm sind n ld olunan g lirl rin büdc y daxilolma msalını artırmaq;
  
• 
  dövl t rüsumlarına c lbolnan xidm tl rin t rkibini genişl ndirm k;
  
• 
  büdc x rcl rinin dövl t v m qs dli proqramlar sasında t cili işini davam etdirm k;
  
• 
  x rcl rin investisiya v sosial yönümlüyün üstünlük verm k;
  
• 
  ölk iqtisadiyyatının ayrı-ayrı dövl t orqanlarının f aliyy tini stimullaşdıran, sahibkarlığın, regionların inkişafını t min ed n v dig r dövl t proqramlarında dövl t büdc sinin v saiti hesabına h yata keçirm si n z rd tutulmuş t dbirl rin maliyy l şdirm sini t min etm k;
  
• 
  qeyri-neft sektorunun inkişafına maliyy t minatını artırmaq;
  
• 
  ölk nin müdafi qüdr tinin v t hlük sizliyinin t min edilm si m qs dil h rbi potensialın artırılması, h rbi s nayenin gücl ndirilm si üçün bu sah nin maliyy l şdirilm sini t kmill şdirm k;
  
• 
  rzaq t hlük sizliyini t min etm k m qs dil aqrar sektorun inkişaf etdirilm sini, r qab t qabiliyy tli k nd t s rrüfatı m hsullarının istehsalını, istehlakçıların ixrac yönümlü f aliyy tinin stimullaşdırılmasını, emal v yeyinti s nayesinin xammala, halinin is rzaq m hsullarına olan t l batının yerli m hsullar hesabına öd nilm si üçün büdc vasit sil bu sektora dövl t yardımının v birbaşa subsidiyaların ayrılmasına üstünlük verm k;
  
• 
  ekoloji t dbirl rin gücl ndirilm si, meliorasiya v irriqasiya işl rinin davam etdirilm si üçün bu sah l r v sait qoyuluşunu artırmaq;
  
• 
  infilyasiya riskl rini n z r almaqla sosial v humanitar siyas tin ardıcıl h yata keçirilm sini davam etmdirm k;
  
• 
  büdc t şkilatlarında çalışan işçil rin m k haqlarının m rh l l r l artırılması, m yin öd nişi sisteminin t kmill şdirilm si, istiqam tind işl ri davam etdirm k;
  
• 
  halinin sosial t l bl ri il birbaşa laq li olan t hsil, s hiyy , turizm, idman, m d niyy t, sosial sığorta v sosial yardım sistemi sah l rind istahatları davam etdirm k, onların inkişaf istiqam tl rini stimullaşdırmaq;
  
• 
  dövl t saslı v sait qoyuluşunun strukturunu daim t kmill şdirm kl bu m qs dl r üçün ölk nin daxili maliyy ehtiyatlarının daha çox c lb edilm sin , regionların inkişafına, infrastruktur obyektl rin tikintisin v b rpasına üstünlük verm k, v saitd n istifad nin s m r sini artırmaq üçün t dbirl r görm k;
  
• 
  dövl t v saitl rind n m ksimum s m r li istifad olunması üçün çoxpill li n zar t mexanizminin t tbiqini davam etdirm k, x zin n zar tini gücl ndirm k;
  
• 
  dövl t borclarının idar etm mexanizmini t kmill şdirm k, dövl t z man ti il kredit alan t şkilatların maliyy f aliyy tin n zar ti gücl ndirm k, kreditl r xidm t x rcl rinin h min t şkilatların v saitl ri hesabına h yata keçirilm si işini davam etdirm k;
  
• 
  dövl t büdc si x rcl rinin strukturunun optimallaşdırılması v ş ffaflığın artırılmasını t min ed n qanunvericilik bazasının t kmill şdirilm si istiqam tind işl ri davam etdirm k;
  
• 
  dövl t büdc si k sirinin strukturunun t kmill şdirilm si işini davam etdirm k;
  
• 
  dövl t istiqrazlarının buraxılması il qiym tli kağızlar bazarını daha da inkişaf etdirm k, dövriyy d olan artıq pul kütl sinin daha s m r li ş rtl rl c lb edilm si m qs dil investor ş b k sini genişl ndirm k, bu kağızlara olan t l batı artırmaqla, normal r qab t prinsipl ri sasında faiz d r c l rinin t nziml nm sin nail olmaq.
  

Dövl t maliyy sinin idar edilm sinin t kmill şdirilm sinin perspektiv istiqam tl rind n biri kimi inkişaf etmiş Avropa ölk l riin t crüb sind n istifad ed r k, g l c kd , dövl t g lirl rinin Maliyy Nazirliyind c ml şdirilm si v bununla da maliyy al tl rinin vahid idar edici sistemd birl şdirilm si il maliyy idar etm sinin s m r liliyinin artırılmasına nail olmaq olar. Bu t dbirin h yata keçirilm si t dric n icra hakimiyy ti orqanlarında struktur d yişiklikl ri aparmaq v s lahiyy tl rini mü yy n etm kl m rh l l rl aparıla bil r.

Az rbaycanda maliyy bazarının inkişaf etdirilm sini iqtisadiyyatın inkişafının prioritet m rh l l rind n biri hesab etm k olar. Yeni iqtisadi ş raitd geniş t krar istehsalın artırılması üçün h r zaman c lb olunan maliyy v saitl rin ehtiyac vardır. Çünki mü ssis l rin öz m nf ti hesabına istehsalı inkişaf etdirilm si çox l ng baş verir.

Maliyy bazarında mühüm yeri olan qiym tli kağızlar bazarının, el c d dövl t qiym tli kağızlar bazarının inkişaf etdirilm si çox vacibdir. Birincisi, ona gör ki, dövl t x rcl ri praktik olaraq h miş dövl t g lirl rind n artıq olur. Buna gör d n n vi g lirl rd n, y ni vergil r, yığımlar, ayırmalar v s-d n lav daxili v xarici borcdan istifad edilm si z ruriyy ti yaranır. Bel dem k mümküns maliyy y h r zaman ehtiyac varcır, g r ouzunmüdd tli v ucuzdursa.

Qeyd etm k lazımdır ki, son vaxtlar bankların Dövl t qısamüdd tli istiqrazlarına (DQİ) olan maraqları aşağı düşmüşdür. Bü sas n DQİ-l rin alınması üçün bankların s rb si v saitl rinin olmaması il laq dardır.

Bu m s l nin h lli yollarından biri DQİ bazarında iştirak etm k üçün sığorta ş rk tl rinin v saitl rinin c lb edilm si v yerl şdirilm sidir. Bu, bir t r fd n sığorta şirk tl rinin s rb st v saitl ri üzr g lir ld etm y , dig r t r fd n is ölk nin maliyy v ziyy tinin v büdc k sirinin qaydaya salınmasına köm k etmiş olardı. Bununla yanaşı halinin s rb st pula malik hiss sinin d DQİ v dig r qiym tli kağızlara marağını oyatmaq bu gün çox vacibir.

Dünya qiym tli kağızlar bazarında maliyy al ti kimi x zin öhd likl rind n istifad edilir. Dünya t crüb sind n istifad ed r k Az rbaycanda x zin öhd likl rinin buraxılışının t tbiq edilm si m qs d uyğun olardı. Bu qiym tli kağızların buraxılışı dövl t büdc sinin k sirinin emissiyasız maliyy l şdirilm sinin yeni m nb yi kimi istifad oluna bil r. X zin öhd likl ri nominal d y r , faiz d r c sin , öd nilm müdd tin malik olur. X zin öhd likl ri mallara v göst rilmiş xidm tl r gör öd niş vasit si kimi istifad oluna bil r. X zin öhd likl rini vergi azadolmalarına döyişm k olar. X zin öhd likl rinin dövriyy si m hdud v qeyri-m hdud ola bil r. X zin öhd likl rinin ilk sahibl ri nazirlik v t şkilatlar olur. Müvafiq depozit m rk zi h r bir x zin öhd liyi üzr kreditor borcunun öd nilm sin n zar t edir. Bundan sonra x zin öhd likl ri ikinci bazarda s rb st dövr ed bil r. X zin öhd likl rinin xüsusiyy ti ondan ibar tdir ki, bu qarışıq qiym tli kağızdır. Bel ki, bu qiym tli kağız eyni zamanda h m vekselin, h m dövl t qiym tli kağızının, h m vergi azadolmalarının, h m d öd niş v saitinin xüsusiyy tl rin malikdir. X zin öhd likl rinin öd nişi Maliyy Nazirliyi t r find n onun sonuncu sahibinin hesabına qiym tli kağızın nominal d y rinin v mü yy n olunmuş faizinin keçirilm si il baş verir.

Qiym tli kağızlar bazarının inkişafından danışark n korporativ istiqrazların üstünlüyünü qeyd etm k lazımdır. Korporativ istiqrazlar –

emissiya olunan, müvafiq kursa malik, livid v dig r g lir g tir n qiym tli kağızlardır. Mü ssis l r t r find n korporativ istiqrazların buraxılmasına geniş t krar istehsal üçün s hmdar kapitalın kifay t etm diyi zaman başlanır. Bel istiqrazların buraxılmasının üstünlüyü ondan ibar tdir ki, s hml rin buraxılmasından f rqdi olaraq nizamnam kapitalının artırılması, el c d s hmdarların dair sinin genişl ndirilm si baş vermir. Bu halda s hml rin n zar t paketini itinr mk riski yoxdur. Lakin istiqrazların buraxılışı elementinin mlak girovu il t min edilm li, yaxud da emissiya m bl ğind üçüncü ş xs t r find n öhd lik götürülm lidir.

Düna öhd likl rinin t crüb sind n istifad ed r k, Az rbaycan mü ssis l rinin avtoiqtiqrazlarının buraxılması da m qs d uyğun olardı. Avtoistqrazlar – borcöhd liyi olub, xarici valyutada nominallaşdırılır v Avropa bazarında dövriyy edir.

İ