Microsoft Word behruz 2015. doc

F6SİL III MALİYY6NİN İDAR6 OLUNMASININ T6KMİLL6ŞDİRİLM6Sİ İSTİQAM6TL6Rİ

3.1 Regionlarda maliyy&nin idar& edilm&si metodları v& onun yaxşılaşdırılması yolları

Az rbaycanın regionlarında dövl t maliyy sinin idar edilm si dövl t orqanları vasit sil h yata keçirilir. Lakin bu orqanlar Az rbaycan Respublikası Konistitutsiyası v qanunlara uyğun olaraq müxt lif s lahiyy tl r malikdir. Bu s lahiyy tl rd n asılı olaraq, dövl t orqanları 2 qrupa bölünür: 1) ümumi s lahiyy tli orqanlar; 2) xüsusi s lahiyy tli orqanlar.

Ümumi s lahiyy tli orqanlar Az rbaycan Respublikasının Milli M clisi Qanunvericilik hakimiyy tini h yata keçir n orqan kimi, Konistitutsiyanın 94-cü madd sin sas n, maliyy f aliyy tinin sasları, vergil r, rüsum v öd nişl r, bank işi, mühasibat m s l l rin dair ümumi qaydalar mü yy n edir. Bundan başqa Milli M clis Az rbaycan Respublikası Prezidentinin t qdimatına sas n,

Az rbaycan Respublikası Dövl t büdc sini t sdiq edir v onun icrasına n zar t edir.

Maliyy f aliyy tini h yata keçir n ümumi s lahiyy ti orqan kimi, Milli M clisin axilind yaradılmış Hesablama Palatasının da f aliyy tini xüsusil qeyd etm k lazımdır. Hesablama Palatası Milli M clisin xüsusi orqanı olaraq Az rbaycan Respublikasının 2 iyul 1999-cu il tarixli Qanunu il yaradılmışdır. H min Qanunun 1-ci madd sin sas n, Hesablama Palatası Milli M clisd daimi f aliyy t göst r n, ona hesabat ver n n başlıcası is dövl t büdc sinin icrası üz rind dövl t n zar tini h yata keçir n bir orqandır.

Respublikanın icra hakimiyy tinin r hb ri kimi Az rbaycan Respublikası Prezidenti Konstitutsiyanın 109-cu madd sin sas n respublikası dövl t büdc sinin Milli M clisin t sdiqin t qdim edir, dövl tin iqtisadi v sosial inkişaf proqramlarını t sdiq edr. Az rbaycan Respublikasının Dövl t Büdc sind icra hakimiyy ti üçün n z rd tutulmuş x rcl r ç rçiv sind m rk zi v yerli icra hakiiyy ti orqanları yaradır ki, bunların iç risind Az rbaycan Respublikası Nazirl r Kabinetini qeyd etm k lazımdır. Konistitutsiyanın 114-cü v 119-cu madd l rin sas n Respublika Prezidenti t r find n icra s lahiyy tl rinin h yata keçirilm sinin t şkili m qs dil yaradılan Nazirl r Kabineti dövl tin maliyy f aliyy ti sah sind aşağıdakı s lahiyy tl r malikdir:

• 
  dövl t büdc sinin layih sini hazırlayıb respublika prezidentin t qdim etm k;
  
• 
  dövl t büdc sinin icrasını t min etm k;
  
• 
  maliyy v kredit v pul siyas tinin h yata keçirilm sini t min etm k v s.
  

Xüsusi s lahiyy tli idar çilik orqanları maliyy f aliyy tind iştirak d r s sind n asılı olaraq iki qrupa bölünür:

1. 
   öz sas funksiyalarının yerin yetirilmsi il bağlı maliyy f aliyy tini h yata keçir n dövl t orqanları. Bundar Nazirlikli r, Dövl t Komit l ri, idar l r v t s rrüfat subyektl ridir. Onlar büdc v saitl rind n istifad edir v onlara tabe olan idar , mü ssis v t s rrüfatlardan müvafiq m nb l r yaradırlar ki,
   

h min m nf t sonradan yenid n bölüşdürülür. Bu orqanların f aliyy ti xüsusi normativ aktlrala t nzim olunur.

2. 
   Funksiyası maliyy f aliyy tini h yata keçirm kd r ibar t olan xüsusi s lahiyy tli dövl t orqanları. Bu dövl t orqanları is bilavasit maliyy n zar tini h yata keçir n orqandır.
   

Az rbaycan Respublikasının Maliyy Nazirliyi ölk d maliyy siyas tini h yata keçir n v dövl t maliyy sinin idar olunmasını t şkil ed n dövl t idar çilik orqanı kimi mü yy n edir.

Bu baxımdan Az rbaycan Respublikasının Prezidenti İlham 6liyev, Az rbaycan Respublikası Maliyy Nazirliyinin f aliyy tinin t kmill şdirilm si t dbirl ri haqqında 9 fevral 2009-cu ild imzaladığı f rmanını xüsusi qeyd etm k lazımdır. H min f rman il dövl t büdc sinin v dövl t borcunun idar edilm si, dövl t maliyy sah sind dövl t n zar tinin v t nzml nm sinin müasir t l bl r uyğun t şkil etm k m qs dil Maliyy Nazirliyinin yeni sasnam si t sdiq edilmişdir.

6sasnam y sas n Maliyy Nazirliyinin faliyy t istiqam tl ri, hüquq v v zif l ri mü yy n edilmişdir.

Maliyy Nazirliyi dövl tin vahid maliyy , büdc v vergi siyas tinin istiqam tl rin dair t klifl rini hazırlayır v bu syas tin h yata keçirilm sini t şkil edir. Makroiqtisadi göst ricil rin proqramlaşdırılmasında, m qs dli büdc fondlarının yaradılması v onlardan istifad olunması il bağlı t klifl rin hazırlanmasında iştirak edir, dövl t büdc sinin, o cüml d n m qs dli büdc fondlarının icrasını t min edir, dövl t büdc si il dig r büdc l r arasında münasib tl ri t nziml yir, büdc , vergi v gömrük siyas tinin hazırlanması v t kmill şdirilm sin dair t klifl r hazırlayır, qiym tqoyma siyas tinin, sığorta f aliyy tinin, pul-kredit siyast inin, pul dövriyy sinin t şkilinin t kmill şdirilm si işind iştirak edir, beyn lxalq iqtisadi m kdaşlıqla bağlı maliyy -valyuta prbleml rini h ll edir, ölk d mühasibat uçotunu t şkil edir v başqa funksiyaları icra edir.

Az rbaycan Respublikası Maliyy Nazirliyinin strukturu aşağıdakı kimidir:

1. 
   Az rbaycan Respublikası Maliyy Nazirliyinin aparatı;
   
2. 
   Az rbaycan Respublikası Maliyy Nazirliyinin Dövl t X zin darlığı Agentliyi;
   
3. 
   Az rbaycan Respublikası Maliyy Nazirliyinin Dövl t Maliyy N zar ti Xidm ti;
   
4. 
   Az rbaycan Respublikası Maliyy Nazirliyinin Dövl t Borcunun
   

İad redilm si Agentliyi;

5. 
   Az rbaycan Respublikası Maliyy Nazirliyinin Dövl t Sığorta N zar ti Xidm ti;
   
6. 
   Az rbaycan Respublikası Maliyy Nazirliyinin Qiym tli Metallarla v Qiym tli Daşlara N zar t Dövl t Xidm ti;
   
7. 
   Az rbaycan Respublikası Maliyy Nazirliyinin yerli bölm l ri.
   

Dövl t maliyy f aliyy tini h yata keçir n orqanlar arasında Az rbaycan Respublikası Maliyy Nazirliyi önd dayanır.

Dövl t x rcl rinin idar edilm sinin t kmill şdirilm si yollarından biri kimi dövl t büdc sinin bütün x rcl ri üzr x rc normativl rinin işl nib hazırlanması v mövcud normativl rin t kmill şdirilm si h yata keçirilm lidir.

Dövl t x rcl rinin s m r liliyinin artırmaq üçün büdc d n maliyy l ş n t şkilatlar öz m suliyy tl rini artırmalı, s r ncamlarında olan v saitl rd n istifad d q na t rejimin m l etm li v artıq x rcl r yol verm m lidil r.

M lum olduğu kimi n zar t maliyy nin sas funksiyasıdır. N zar t olmadan müt r qqi maliyy sistemi qurmaq mümkün deyil.

Buna gör d dövl t maliyy n zar tinn h r üç m rh l sind , vv lc d n n zar t, cari n zar t, sonradan n zar t m rh l l rind n zar t mexanizmi daim t kmill şdirilm lidir.

Sosial iqtisadi prosesl rin inkişaf etdiyi bir zamanda Maliyy nin idar edilm sind , xüsus n bazar iqtisadiyyatı münasib tl ri ş raitind Dövl t Maliyy n zar tini h yata keçirm k sas ş rtl rd n biridir. Az rbaycan Respublikasında, yeni dövl t idar etm strukturlarırın yaranması il laq dar olaraq, maliyy n zar tinin tamamil yenid n qurulması v gücl ndirilm si üzr t dbirl rin işl nib

hazırlanması sas m s l l rd n biri hesab edilir. Hazırda dövl t maliyy n zar ti respublika qanunverici v icra orqanlar, maliyy v vergi orqanları v dig r dövl t idar etm orqanları t r find n h yata keçrilir. Bazar iqtisadiyyatına keçid dövründ maliyy n zar tini dövl t maliyy sinin idar olunmasında rolu daha da artır.

Beyn lxalq t crüb y sasanaraq hesab edir m ki, büdc haqqında mövcud qanunvericilik t kmill şdiril r k, büdc l rin t rtibi, t sdiqi, icrası, büdc l rarası münasib tl r, x zin darlıq, maliyy n zar ti, dövl tin borclanması m s l l ri v ümumiyy tl , büdc il laq dar bütün s n dl rin vahid bir normativ-hüquqi aktda «Büdc M c ll si»nd c ml nm si m qs d uyğundur.

Müasir ş raitd bir sıra xarici ölk l rd olduğu kimi, bzim d ölk mizd büdc proqnozlaşdırılmasının müxt lif metodlarından istifad olunur ki, bunlar aşağıdakılardır: 1) intuitiv metod; 2) m ntiqi metod; 3) ekspert qiym tl ndirilm si metodu; 4) normativ metodk; 5) iqtisadi t hlil metodu; 6) statistik metod; 7) ekstorpolyasiya metodu; 8) iqtisadi modell şm metodu.

İntuitiv (hissiyata saslanan) metod müxt lif ünsürl rd n ibar tdir. Bir sıra iqtisadçılar intuitiv metodun ünsürl rin f rdi t kb t k (danışıq, müsahib (sual- cavab), analitik (mü yy n hadis l rin m ntiqi t hlili), ssenari (prosesin m ntiqin

saslanan n tic l r çıxarılması), psixointelektual (zehni hücum) v kolektiv ekspert qiym tl ndirilm si ünsürl ri daxil edirl r. İntuitiv metodun bu ünsürl vasit sil izahı bir q d r mür kk b v mübahis lidir. Biz el g lir ki, bu ünsürl rin t rkibin m ntiqi t hlil t hlili, ekspert qiym tl ndirm sini, iqtisadi t hlili daxil etm k düzgün sayılmamalıdır. Bel ki, bünların h r biri müst qil metoddur v ks r aliml rin s rl rind d müst qil mtod kimi tövsiyy edilir. Biz d bu ikinci fikri q bul edirik. İntuitiv proqnozlaşdırma idraka, t f kkür

saslanan metoddur.

Bu m qs dl hipoteza xüsusi h miyy t k sb edir. Ona gör ki, hipoteza ümumi n z riyy s viyy sind elmi uzaqgör nlik dem kdir. Daha doğrusu hipotezanın sasında elmi n z riyy durur v bunun da sasında t dqiq olunan obyektin s b b v n tic qanunauyğknlkğk mü yy nl şir.