Microsoft Word behruz 2015. doc

2011	2012	2013
2014
T hsilin h cmi c mi mln.manatla	1268,5	1453,2	1437,7	1653,4
Büdc xüsusi ç ki	12,1	12,0	13,3	12,3

2014-cü ilin 2011-ci il müqais si göst rir ki, t hsilin maliyy lşdirilm si üzr x rci 1,3 d f y yaxın artır. Onun sosial m d ni t dbirl rd xüsusi ç kisinin aşağı düşm si sosial müdafi v sosial t minat x rcl rinin sür tl artması il

laq dardır.

Son ill rd halinin sosial müdafi si v sosial t mnatı üzr h yata keçiril n t dbirl n h min m qs d yön ldil n büdc v saitinin sür tl artmasına s b b olmuşdur. Sosial sığorta fondunun tamamil büdc y daxil olması h min x rcl rin h cminin xeyli artmasına ş rait yaratdı.

Son ill rd elmin inkişafına s rf edil n büdc v saiti h miyy tli d r c d artmışdır. Bu Respublika Milli Akademiyasında çalışan elmi işçl rin m k haqqının artırılması v cari x rcl rin artması il laq dardır. 2014-cü ild elmin inkişafına ayrılan büdc v saiti vv lki ill r nisb t n bir neç d f çoxdur.

Sosial –m d ni t dbirl rin maliyy l şdirilm si smeta qaydasında h yata keçirilir. Daha doğrusu x rcl r smeta qaydasında planlaşdırılır. Bu x rcl rin maliyy l şdirilm si konkret t dbirl r v x rc növl rin gör h yata keçirilir. X rcl rin ümumi h cmi sosial-m d ni mü ssis l rin f rdi smetaları sasında

mü yy n edilir. X rcl rin hesablanması t şkilatın f aliyy t göst ricil rin sas n ayrılır. Ayrı-ayrı t şkilatların f aliyy tini xarakteriz ed n göst ricil rd n kontingent sas götürülür; m kt bl rd uşaqların sayı, sinifl rin sayı, x st xanalarda çarpayıların sayı v s istifad edilir. Burada onların il müdd tind vaxtı sas götürülür. H r bir vahid üçün pul x rci normalar üzr mü yy n edilir.

Büdc v saitinin x rcl nm sinin sas prinsipi v saitin öz t yinatına v mü yy n edil n müdd td istifad si hesab edilir. Mü ssis nin smetada göst rilm y n m qs dl r v sait x rcl nm si qadağan olunmuşdur.

X rc smetasında aşağıdakı x rcl r mü yy n olunur v onların t yinatına, kontinget planının yerin yetirilm sin müvafiq h yata keçirilm lidir.

1) işçil rin m yinin öd nilm si; 2) dövl t büdc d nk nar fondlara ayrılmalar; 3) pensiya, posobiya v qanunvericilik üzr mü yy n olunmuş dig r öd m l r; 4) ezamiyy x rcl ri; 5) m hsülalma, xidm t göst rm x rcl ri.

Hüzırda göst ril n x rcl r mü yy n olunmuş norma üzr aparılır. H min normalar konkret t l batın öd nilm sinin pula ifad si kimi sas götürülür.

Ş b k v kontingent büdc ili rzind d yiş bil r. M s l n, m kt bl rd v dig r t dris mü ssis l rind 1 yanvar v yeni d rs ilinin başlanmasına q d r. Ş b k v kontingent yeni d rs ilind d yişir. El c d uşaq bağçalarında uşaqların sayı, x st xanalarda çarpayıların sayı d yiş bil r. Buna gör d h mn göst ricil r üç nöqteyi-n z rd n mü yy n edilir: d rs ilinin vv lin olan v ziyy t, ilin sonuna olan v ziyy t v orta illik göst ricil r. Orta göst ricil rin hesablanması x rcl rin ikili hesablanmasının qarşısını alır.

Orta göst ricil rin hesablanması metodiki mü yy n olunub, burada ilin

vv lind n olan göst ricil r v keçici göst ricil rd n istifad olunur.

Smetanın sonunda mü sss l r haqda ümum m lumat verlir v bunlara

sas n t s rrüfat v dig r x rcl r hesablanır.

X rc smetalarının b zi madd l ri bütün sosial-m d ni t şkilatlar üçün eynidir. M s l n, t mir x rcinin hesablanmasını göst rm k olar. 6m k haqqının hesablanması mü yy n m nada mür kk bdir, burada ayrı-ayrı sah l rin

xüsusiyy ti n z r alınmalı, stavkaların sayı, ona edil n lav l r v sair hesablanmalıdır.

Maliyy orqanları smetaların düzgün t rtib olunmasına, x rcl rin

saslandırılmış hesablamalarına n zar t etm m lidir. H min n zar t böyük

h miyy t k sb edir. Çünki b zi hallarda smetada artıq x rc yol verilir v bu da g l c kd v saitin düzgün istifad olunmamasına s b b olur. Maliyy orqanı operativ istehsal göst ricil rinin artırılmasına yol verilm diyini, x rc normalarının düzgün istifad sini mü yy n edir. Ola bil r ki, eyni tipl t şkilatların smetalarının x rci müqayis li ş kild n z rd n keçirilsin. Lakin bu halda mü ssis l rin eyni ş raitd f alyy t göst rm si sas götürülür.

X rcl rin normallaşdırılması smetanın t rtibi v istifad si prosesind t tbiq edlir. Bu normalar material, büdc v maliyy normalarına bölünür. Büdc planlaşdırıması zamanı normalardan istifad , eyni x rc normalarının t tbiqi v saitin h cmini düzgün etm y ş rait yaradır. 6g r material normaları sasında onların pul ifad sind n istifad olunursa, mü yy n normalarındagöst ridl n m qs d büdc v saiti il yanaşı dig r m nb l r hesabına n z rd tutulan m bl ğ d n z r alınır. M s l n, uşaq bağçalarında x rcl rin öd nilm si üçün büdc v saiti il yanaşı h myy tsiz h cmd d olsa valideyinl rin v saiti iştirak edir v s.

Smeta büdc planlaşdırılmasının t kmill şdirilm si v zif si v onun elmi s viyy sinin artırılması planlaşmanın normallaşdırılması bazasının formalaşdırıması üzr işl rin davam etdirilm sini t l b edir. B zi x rcl üzr işl nmiş normalar yoxdur v mövcud normalara yenid n baxılması z ruridir. Müasir t l bata müvafiq v dövl tin imkanları ç rçiv sind normativl r f aliyy t göst rilm lidir.

Dövl t büdc sinin icrası prosesind maliyy orqanları maliyy planlarının yerin yetirilm sin n zar t edir. Büdc v saitinin kontingent planının yerin yetirilm sin uyğunluğu, büdc v saitinin tam istifad si v ziyy tini n z rd n keçirir. B zi hallarda smeta üzr x rcin yerin yetirilm si q na t kimi q bul edil bilm z.

Sosial m d ni t dbirl r üzr g lirin planlaşdırılması sosial-m d ni mü ssis l rin ş b k sinin inkişafı göst ricil rin sas n aparılır; il müdd tind setin genişl nm si sas götürülm kl x rcl r dürüstl şdirilir. N z r almaq lazımdır ki, sosial-m d ni x rcl rin t rkibind sas x rc madd si m k haqqı fondu hesab edilir. Planlaşma zamanı vv lki ilin göst ricil ri t hlil olunmalı, planlaşdırılan dövr üçün ölk nin iqtisadi-sosial inkişfaf planına sas n sosial – m d ni mü ssis l r üzr inkişaf göst ricil ri mü yy nl şdirilm lidir. T biidir ki, planlaşmaya t sir göst r n bütün göst ricil r n z r alınmalıdır. Hesabat dövründ büdc v saitirnd n istifad üzr mü yy n olunan çatışmamazlıq mü yy nl şdirilm lidir.

İdar etm x rci dedikd dövl t orqanlarının saxlanılması üçün büdc d n mü yy n olunan t xsisat başa düşülür. İdar etm x rcl rin aşağıdakı qrup x rcl ri aid edilmişdir.

Dövl t hakimiyy ti orqanlarının saxlanılması x rcl ri: bura daxildir Milli M clisin saxlanılması, Prezident aparatının x rcl ri, konistitutsiya m hk m sinin saxlanılması x rcl ri.

Respublika hökum ti, nazirlikl rin v komit l rin saxlanılması x rcl ri.

Hüquq mühafiz orqanlarının, m hk m v prokurorluq orqanlarının saxlanılması x rcl ri.

Seçkil r v referendum keçirilm si x rci v sair x rcl r.

Büdc nin dövl t hakimiyy ti orqanları v idar etm x rcl rinin h cmi v onların artmasını aşağıdakı c dv lin r q ml rind n görm k olar.

C dv l 3

İdar etm x rcl ri (mln.manatla)

	2011	2012	2013	2014
M hk m hakimiyy ti, hüquq mühafz , t hlük sizlik orqanlarının v prokurorluğun saxlanılması x rci c mi	712,9	964,3	1049,3	1240,3
Büdc x rcl rinin xüsusi ç kisi	2,5	1,8	1,8	1,6

C dv ld göst ril n x rcl rd n başqa h r il qanunvericilik v icra hakimiyy ti, yerli özünü id retm orqanlarının saxlanılması üçün böyük h cmd büdc v saiti n z rd tutulur.

Göst ricil r sas n dem k olar ki, inzibati idar etm x rcl rinin xtisar edilm si birbaşa büdc v saitin q na t edilm si dem kdir. H min x rcl ri azaltmaq v zin ild n il artır. Son 4 ild (2011-2014) idar etm üzr büdc x rci 1,7 d f artmışdır.

İdar etm x rcl rinin t rkibind sas yeri m k haqqı x rci t şkil edir. Bu x rc bütün x rcl rin 90 faizind n çoxunu t şkil edir. Sonrakı x rcl r ezamiyy x rcl ri, d ft rxana-poçta, xidm tgöst rm maşınlarının saxlanması, binaların v inventarların t miri x rcini v sair ni aid etm k olar.

İdar etm x rcl ri büdc t snifatına uyğun olaraq smeta il mü yy n olunur. Ştatda olan işçil rin m khaqqı fondu ştat v zif l rinin sayından v v zif okladlarından asılı olaraq planlaşdırılır.

Dövl t idar etm orqanlarının saxlanılması x rcinin hesablanması zamanı maliyy orqanı iril şdiril n göst ricil r üzr mü yy n edir. Bu hesablamalarda x rcl r normalaşdıran v normalaşdırmayan x rcl r bölünür. Normalaşdırılan x rcl r dövl t idar etm orqanlarının saxlanılması üzr cari x rcl r normalaşdırmayan x rcl r is sessiyaların keçirilm si, inzibati binaların saslı t miri, inventar v n qliyyat v saitl rinin alınması x rcl ri daxildir. 6m k haqqı fondu ştatlar v prata m k haqqı tavkası sasında hesablanır. Dig r x rcl r ştat vahidin gör planlaşdırılır. İdar etm x rcl rinin reallaşdırılması üçün h m n x rcl rin limitl şdirilm si; idar etm x rcinin ixtisar edilm si üçün büdc tapşırığı mü yy n etm k; idar etm aparatının işçil rinin sayını normalaşdırmaq t l b olunur.

İdar etm aparatının t kmill şdirilm si, onun ucuzlaşması v ixtisar edilm si mühüm h miyy t k sb edir. Bu n inki pul v saitin q na t edilm sin ş rait yaradır, h m d bir sıra müt x ssisl rin dig r sah l rd çalışmasına imkan verir. Aparatın struktur quruluşunun d yişm si, işgüzar ixtisasa

malik olan işçil rin seçilm si böyük fayda ver bil r. Ona nail olmaq lazımdır ki, idar etm aparatı daha operativ olsun, işçil r işgüzar v t ş bbüsçü olsunlar.

Ölk nin müdafi sinin maliyy l şdirilm si dedkd , Az rbaycan Resbublikasının silahlı qüvv l rinin maliyy resurslarına olan t l batının öd nilm si başa düşülür. Büdc v saiti Az rbaycan Resbublikasının Müdafi Nazirliyinin smetasına uyğun olaraq m sr f olunur. Smeta silah alınması x rcl ri, h rbi texnika alınması, yanacaq v yağlayıcı materialların alınması, h rbi hiss l r üçün rzaq alınması x rcl rini ks etdirir. El c d smetada kapital qoyuluşu h rbi qulluqçulara verilm li m khaqqı v s mü yy n olunur.

Respublika silahlı qüvv l rin x rcin ümumi m bl ği h r il Milli M clis t r find n t sdiq olunur v dövl t büdc si haqında qanunda xüsusi bir madd ölk müdafi si x rci mü yy n edilir. Müdafi x rcl rinin h cmnin mü yy n ed lm si zamanı aşağıdakı amill r n z r alınmalıdır.

Beyn lxalq v ziyy t, dövl t s rh dl ri boyu ölk l rd g rginlik, ölk nin iqtisadi v ziyy ti v imkanları h rbi işin inkişafının müasr v ziyy ti v ordunun texniki t min olunması. Pilotun v hava qüvv l rinin v ziyy ti sas götürülür. H m d ş xsi hey tin yaşayış v syy si, ordu, pilot v hava qüvv l rinin hazırlıq s viyy si, h rbiçil r arasında sosial m d ni t dbirl rin aparılması z ruriliyi n z r alınmalıdır. Pul x rcl rinin ks r normaları v material normaları mühüm

h miyy t malikdir. Bu normalar respublika hökum ti t r find n t sdiq olunur. B zi normalar müdafi nazirliyi t r find n mü yy n olunur.

H rbi hiss l rin maliyy t s rrüfatı smeta ayrılır. Lakin x rcl rin malyy l şm si bir m nb d n – Dövl t büdc sind n maliyy l şir. Ölk müdafi si x rcl rinin h cmi aşağıdakı r q ml rd verilir.

C dv l №5