Microsoft Word Economic theory lecture 11

11.4-rasm. Doimiy, o‘zgaruvchi va umumiy xarajatlar. 
 
O‘rtacha doimiy xarajatlar doimiy xarajatlarning ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga 
nisbati bilan aniqlanadi: 
Q
TFC
AFC

,
 
bu yerda:
AFC - o‘rtacha doimiy xarajatlar; 
TFC - doimiy xarajatlar summasi. 
O‘rtacha o‘zgaruvchi xarajatlar o‘zgaruvchi xarajatlarni ishlab chiqarilgan mahsulot 
miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi: 
Q
TVC
AVC

, 
bu yerda:
AVC - o‘rtacha o‘zgaruvchi xarajatlar; 
TVC - o‘zgaruvchi xarajatlar summasi. 
O‘rtacha umumiy xarajatlarni o‘rtacha doimiy va o‘rtacha o‘zgaruvchi xarajatlarning 
yig‘indisi sifatida ham ifodalash mumkin: 
AC = AFC + AVC . 
Bu o‘rtacha umumiy, doimiy va o‘zgaruvchi xarajatlarning egri chiziqlari quyidagi 
ko‘rinishda bo‘ladi (11.5-rasm). 
Eng yuqori darajada foyda olishga erishish uchun tovar ishlab chiqarishning zarur 
miqdorini aniqlash zarur. Bunda iqtisodiy tahlil vositasi bo‘lib so‘nggi qo‘shilgan xarajat 
tushunchasi xizmat qiladi. Avvalo so‘nggi qo‘shilgan xarajat deb, mahsulotning navbatdagi 
birligini ishlab chiqarish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlarga aytiladi: 
Q
TC
MC



, 
bu yerda:
MS - so‘nggi qo‘shilgan xarajat; 
∆TS - umumiy xarajatlarning o‘zgarishi; 
∆Q - mahsulot miqdorining o‘zgarishi. 

---

S 

AS

 

AVC 
 

M 
 
 
 

AFC 
 

 
0 Q 
 
11.5-rasm. O‘rtacha xarajatlarning egri chiziqlari. 
Qo‘shilgan xarajatlarni har bir navbatdagi qo‘shilgan mahsulot birligi uchun aniqlash 
mumkin. Tovar yoki xizmatlarning qo‘shilgan birligini ishlab chiqarishga to‘g‘ri keladigan 
xarajatlar o‘rtacha qo‘shilgan xarajatlar deyiladi.