Microsoft Word forma muhazire docx

Kartoqrafiya 

Ə

hlimanov R.M. 

 

Mühazirə 4 

Yerin forması və böyüklüyü 

  

Coğrafiya xəritələrini tərtib etmək üçün yerin forması ölçülərini bilmək lazımdır. 

Geodeziya  kursundan  məlumdur  ki,  yerin  nəzəri  forması  geoiddir.  Gedid 

formasının  təyin  edilməsi  isə  ali  geodeziyanın  ən  mühüm  vəzifələrindən  biri  hesab 

olunur.  Bu  məsələnin  həlli  üçün  dərəcə  ölçmələri  aparılır  və  yer  səthinin  müxtəlif 

nöqtələrindən  ağırlıq  qüvvəsi  təyin  edilir.  Geoid  düzgün  riyazi  fiqur  olmadığına  görə 

geodeziya  və  kartoqrafiya  işlərində  o,  köməkçi  və  şərti  səth  olan  ellepsoidlə  (bəzi 

hallarda isə kürə ilə) əvəz olunur. Çünki məlum olan bütün riyazi səthlərdən geoidə ən 

yaxın olanı ellepsoiddir. 

Ellipsin öz kiçik oxu PP

1

 ətarfında fırlanmasından alınan fiqur fırlanma ellepsoidi, 

yaxud sferoid adlanır. 

Yer ellepsoidinin elementləri aşağıdakı hərflərlə işarə edilir: 

a-

 

böyük (ekvatorial)yarımox 

b-

 

kiçik (qütbi) yarımox 

α

 = a-b/a – yer ellepsoidinin basıqlığı, 

e

2 

= a

2 

–b

2

/a

2

 

Müxtəlif vaxtlarda bir çox alimlər yer ellepsoidinin ölçülərini təyin etmişlər.

 

Rusiyada keçən əsrin 80-cı illərindən başlayaraq alman astronomu Besselin (1784-

1846) ellopsoidinin ölçüləri işlədilirdi. Çünki digər ellepsoidlərə nisbətən Rusiya ərazisi 

üçün onun daha əlveroişli olduğu tədqiq edilmişdir. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Bessel  yer  ellepsoidinin  ölçülərini  hesablayarkən,  onun 

dərəcə ölçmələrinə aid materialı az idi. 

Böyük  Oktyabr  Sosialist  inqilabından  sonra  Sİ-da  dərəcə  ölçmələrinə  aid  çox 

böyük işlər görülmüş və astronomiya-geodeziya işlərinə aid çoxlu material toplanmışdır. 

Melikov Behruz

---