Microsoft Word Hazir secilmis eserleri mir celal doc

 

---

33 
 
Mənim toyuğum çil-çil idi, 
Qanadları pil-pil idi. 
Toyuq deyil, bülbül idi; 
Səni yanasan, toyuq tutan, 
Odlanasan, toyuq tutan! 
 
Xankişi bir qalın-qayım arvadı aralığa saldı. Yanındakılar pıçıldaşırdı ki, 
"21-də kassirşadır". Kassirşa doğrudan qəşəng oynadı. Hər ləngərində bir 
gəminin qərq olmaq təhlükəsi hiss olunurdu. Döşəmənin taxtaları cırıldayır, 
şüşələr tərpənir, kənardakı stol titrəyirdi. Musiqi coşanda qadın kələfçəni 
düyün saldı. Nə etdiyini özü də bilmir, atılıb-düşürdü. Bunların hamısı təzə 
toyun nəzakət qaydalarını pozurdu. Bibimin içəridən qışqırığı bu arvadın 
rəqsini yarımçıq saxlayacağını güman edirdim. Olmadı. O, hərdən böyrünə 
biz soxulan fil kimi göyə atılırdı. Hamı baş-gözünü qorumağa 
başladığından, əl çalan yox idi. 
Bundan sonrä sanki onun tamam əksinə, qəsdən bir arıq hörümçəyi 
aralığa saldılar. Atlas paltar, qırmızı  çəkmə geymiş bu arıq qızın qaşları 
mötərizə, burnu sual işarəsinə oxşayırdı. Yerindən qalxan kimi çapalamağa 
başladı. Onun sürətli, qarışıq hərəkətləri can verən məxluqu andırırdı. Sanki 
quruya düşmüş balıq özünü yerdən-yerə çırpırdı. Bir az çapaladıqdan sonra 
stuluna yapışıb qaldı. Sinəsi qalxıb-düşür, nəfəsini dərirdi. Bu da təzə 
kassirşa imiş!.. Ona macal vermədən qara krepdeşindən çarlston paltar 
geymiş, pəhləvan kimi enlikürək bir qadın aralığa çıxdı. 
Xankişi səsləndi: 
- Yoldaş yoldaşı ilə oynasın! 
Yuxarı başda müştükdə papiros çəkən və yaxalığı yanakı əyilmiş bir kişi 
irəli çıxdı. Qaraquş kimi qanad gərib, arvadına kölgə salmağa, dolanbacı 
getməyə başladı. Qadın isə irişdiyindən dodağı sallanmışdı.  Əri fırlanırdı, 
qadın durduğu yerdə qarmon kimi büzülüb-açılırdı. 
Bunlardan sonra çıxan qadınların çoxu durduğu yerdə qanad çalır, sağa-
sola dönürdülər. Yalnız bir nəfər (o da deyilənə görə gəlinin qohumu imiş), 
gözəl oynaması ilə hətta çalğıçıların da heyrətinə səbəb oldu. Qız al geyimi 
ilə şəfəq kimi parlayır, xumar gözlər kimi süzülüb gedirdi. 
Çaylar içildi. Xörək gəldi. Plov nə plov! Buludlar qarlı dağlar kimi 
ucalmışdı. Camaat xörəyə girişdi. Evdə qulaq batıran bir marçıltı qopdu. Bir 
dəqiqədə məlum oldu ki, nə aş çatır, nə də qara. 

---

34 
 
 Xankişi ürək verib dedi: 
- Nə qədər kefinizdi yeyin, qorxmayın, xörək tapılar! 
Məni fıkir götürmüşdü. Marçıltıya, işıldayan dodaqlara, ağ boş-qablara 
uzanan qara biləklərə baxdıqca, yanımda oturan bibimə işarə edirdim: 
- Ay bibi, toyun nəzakət qaydaları, deyəsən, bir balaca... Onun ağzı dolu 
olduğundan dillənmir, yalnız qaşlarını çatıb: 
- Yox, - deyirdi. 
Çay stəkanları paylandı. Xankişi bir-bir stəkanları  şərabla doldurdu. 
Yuxarı başdan kassirşa ehmallıca baş qaldırdı. 
- Yoldaşlar, - dedi, - xahiş eləyirəm ki, biz xoşbəxt olmuşuq. Bəy 
yoldaş, yəni Bəhlul, bizim 21 nömrənin işçilərindən olmağına görə bu 
bakalı içək, yoldaş, necə ki, mən xahiş eləyirdim, içilsin!.. 
Xankişi qışqırdı: 
- Əl saxla! 
Hamı qapı  tərəfə baxdı. Naşı  bəzənmiş, yaşlı bir qadın içəri girdi. 
Xankişi təqdim etdi: 
- Qız anası! 
O saat nidalar ucaldı: 
- Yaşasın bəyimizin qayınanası! 
- Təbiətin gizli qüvvələri mübarək eləsin! 
- Təbiət hamıya qayınana yetirsin! 
Qayınananı  bəyin yanına keçirtdilər. Bibim camaatın hörmətinə cavab 
verdi: 
- Təbiətin gizli qüvvələri sizə də qismət eləsin! Sizdən razı olsun!.. 
Stəkanlar dolur, boşalır, sağlığa içilirdi. Eşitməli sözlər danışılırdı  Bəy 
danışanda hamı diqqətlə dinlədi. O deyirdi: 
- Deməsinlər ki, Bəhluldur. Onverset qurtarsam da... elə bir şeyəm. O 
daxıl ki, var ha... Buradakıların çoxu həmkarımızdır, başa düşər. O daxıl elə 
şeydir ki, onverset ondan baş açmaz. Elə onverseti də oradan götürüblər. 
Görmürsünüz student gəlir, bizə baxıb öyrənir? 
Mən deyirəm, o daxılın sağlığına içək ki, (bəy  əlindəki stəkanı 
lampoçkaya qədər qaldırdı) bunu bizə yetirən odur. Bunsuz dünya bərqərar 
olmaz. Jiznimdə
 
belə ləzzətli şey görməmişəm. İçək bunu daxılın sağlığına! 

---

35 
 
 Stəkanlar döyüşdü, şaqhaşaq göyə çıxdı. Bəyin stəkanı qayınananın boş 
stəkanına dəyəndə, bəy boynunu əyib, geri çəkildi: Bu olmadı! Xankişi! Bu 
arvada nəsihət ver! Kim isə dilləndi: 
- Ədə, dalaşarsız! 
Xankişi qayınananın stəkanını doldurdu: 
- Kim içməsə, yaxasına tökəcəyik. 
- Təklif var: öpüşsünlər... 
- Ədə, gəlin ilə öpüşərlər, o ki burada yoxdur. 
- Yox, öpüşsünlər... 
Xankişi qayınananı qucağına götürüb, Bəhlula tərəf qaldırdı. Bəhlul bir 
öpüş götürüb, şərabı başına çəkdi. Qadın qızarıb, yerində oturdu, qızın 
dayısı acıq eləyib getdi. Bəhlul bunu eşidən kimi hirsləndi: 
- Kim məni istəmir, gedə bilər! 
Başlar xörəyə  tərəf endi. Qaşıqlar  şaqqıldadı. Birdən Xankişinin səsi 
gəldi: 
- Kim oğurladı?  
-Nəyi? 
- Kim götürdü? 
- Nədir itən? 
- Mənim qaramı sən yemisən? 
Stəkan Xankişinin kəlləsində çilik-çilik oldu. Şərab şüşəsi bufetə dəydi. 
Şüşələr töküldü. Mürəbbə bankasının böyrü deşildi. Mürəbbə axdı, töküldü. 
Qayınana təşvişə düşdü: 
- Batdı, batdı! - deyə yeznəsinin ətəyini çəkdi. 
Dava qızışdı. Məclis parçalandı, cəbhələr ayrıldı. Bibim özünü aralığa 
atdı. Qışqırırdı. Mən qulağına pıçıldadım: 
- Deyəsən, nəzakət qaydalarını, bir balaca... 
Aralıq bir az sakitləşmişdi ki, mən şalı boynumdan açdım. Batinkaları, 
toqqanı atdım. Öz tələbə paltarımı geyinib, çıxmaq istədim. Bibimin ovqatı 
təlx olsa da, soruşdum: 
- Bağışla, bir dəfə  əsnədiyim üçün üzr istəyirəm. Təzə toyun nəzakət 
qaydalarını pozdum... 
Bibim məni bərk-bərk tutub buraxmadı. Hamı dağıldı. Biz o biri otağa 
keçdik. 

---

36 
 
Bibim pəncərələrdən qoltuqlayıb aralığa  şey tökürdü: konfet qutuları, 
tort, marmelad... 
Mən elə bildim ki, bunları öz aramızda yeməyə saxlamışlar. Bir konfet 
götürmək istədim. Bibim biləyimdən tutub çəkdi. Corab, şal, kağız, gül 
dəstəsi, gümüş qaşıqlar, duxi, pudraqabı, krepdeşin, qənd-qabı, bəzək 
qutusu, dəsmal, yaxalıq, düymə... Bir sözlə, elə bil 22 nömrəli mağaza 
açıldı. 
Mən gözləyirdim. Bibim səliqə ilə şeylərin qulağından tutub deyirdi: 
- Bu şalı  Məmmədin arvadı  gətirib. Altı  dənə qaşıq, isbatlı  şeydir, 
Minaxanım alıb. Bəzək qutusu, əcəbdir! Kişinin adına layiq, Məşədi Rəhimi 
deyirəm ey! 
Bibim sovqatı  əlində saxlayır, bəyin fıkrini bildikdən sonra kənara 
qoyurdu. Bəy əvvəl mülayim görünür və deyirdi: 
- Xub... Pis deyil... - Sonra: - Zarafat deyil! Ərinə çörək ağacı 
düzəltmişəm, hələ o çoxdur? Öt! 
Bibim bir kağız gül göstərdi: 
- Bu da, - dedi, - dostun Əyyubgildəndir.  
Bəy mızıldandı: 
- Elə dostu qəbirə qoyum! Heç utanmır da!  
Bibim bir cüt corabı göstərdi: 
- Bunu Həmzət gətirib.  
-Kim? 
- Mirsaadın arvadı, Həmzət! 
- Çox qələt eləyib, gətirib! Sən də çox qələt eləyib almısan! Məni 
ələ salıb, ya özünü? Qızı küçükləyəndə mən onu adam bilib, subaylığım ilə 
qırx manat xərcə düşdüm.  İndi mənim  əziz günümdə kimə doqquzluq 
qoyur? Dur apar, at üstünə, gəl! Hələ o qədər ac qalmamışıq.  İt uşağı! 
Corab! Özü də nə corab! 
Mən bunları görəndə bildim ki, qardaşlığım məni niyə danışdırmır. 
Toyun nəzakət qaydasını hamıdan bərk pozan mən idim ki, heç nə 
gətirməmişdim. Döyülməyimdən qorxdum. Həyətə  çıxmaq bəhanəsi ilə 
gecə vaxtı birbaş Ermənikəndə, yataqxanaya götürüldüm. Odur-budur, belə 
yerlərə getmirəm. Bir də mən təzə toya gedim! Ay tövbə! 
1934 
  

---

37