Microsoft Word Hazir secilmis eserleri mir celal doc

TƏZƏ TOYUN NƏZAKƏT QAYDALARI 
 
     Qardaşlığım kooperativdə işləyirdi. 
Anası da mağazaların hansındasa satıcılığa təyin edilmişdi. Vaxtı yox idi, 
görüşə bilmirdik. Bu axşam ona rast gəldim. 
      -  Soyuq!  Etibarsız! - deyə  məni çox danladı. Bərk tapşırdı ki, sabah 
Bəhlulun toyudur, gələrsən. 
       Mən boyun qaçırtdım: 
       - Vacib işim olacaqdır, - dedim. 
       -  İstirahət günüdür, - dedi, - kimə yalan satırsan?  İş-zad bilmirəm, 
gələcəksən, vəssalam! 
  

---

29 
 
Mən ona bibi deyirdim. 
        - Sözün açığı, bibi, mən təzə toy-zad görməmişəm. Qaydasını da 
bilmirəm. Qonaqların yanında qızarmağa təhərim yoxdur. 
Bibi barmaqları ilə ağzımı yumdu: 
        - Kiri, kiri! Dünya gör-götürdür. Gəl otur, öyrən. Bəhlul da kənd 
uşağı deyilmi? O da sənin kimi utancaq, mağmunun biri idi. Getdi, gəldi, 
girdi, çıxdı. Maşallah olsun, indi nitq deyir. Belə bir gün sənin üçün də var. 
Sabah-biri gün, allah qoysa, sən də bir halal süd əmmiş tapıb evlənəcəksən. 
Xeyir işin olmayacaqmı, tifil! 
      Bibimin sözündən çıxmağa qorxurdum. Səhər qalxıb, şalvarı döşəyimin 
altından çəkdim, geyindim. Məktəb yoldaşımın saroçkasını aldım. Gümüş 
zaponka axtardım. Uşaqlar toya getdiyimi bildilər. "Bəxtəvər", - deyə hərəsi 
bir tərəfdən köməkləşib, məni yar-yaraşığa salmağa çalışdılar. Tamam-
kamal toy adamı kimi yola düşdüm. 
       Saat  yeddidə qardaşlığımgilə çatdım. Vurhavurnan hazırlıq gedirdi. 
Qazan altına odun qoyan kim, daşıyan kim, düyü arıdan, toyuq yolan, 
taqhataq qənd doğrayan kim... Bibi məni öz otağına çağırdı. Bəy hamamdan 
qayıtmamışdı. Onun üçün təzə çay dəmləmək istəyirdilər, kim isə limon 
doğrayırdı. Bibi dedi: 
      - Sağdış, soldışla gələcək! 
Bibinin xoşuna gəlmədim. Bəhlulun boyun şallarından birini boynuma elə 
asdı ki, saçaqları at yalı kimi döşümü örtdü. Çəkməmi çəkib ayağımdan 
çıxartdı. Bir cüt haşiyəli ipək corab geyindirdi. Belimə sümüklü toqqa 
bağladı. Bir dəmir qarmaqlı  qələm gətirib, döş cibimə keçirtdi, üçbucaq 
şəklində bükülmüş ipək dəsmalı elə qoydu ki, bir küncü göründü. Şalımın 
saçaqlarını daradı, yaylığın yanlarından salladı. Güzgüyə baxanda mənə elə 
gəldi ki, bir boyalı qadın tellərini ayırıb, döşümdə oturmuşdur. Bunları 
gördükcə mən heyrətimdənmi, xəcalətimdənmi dinmirdim. "Adımı oxumuş 
qoymuşam, bibi məndən çox bilir", - deyə düşündüm. Bibi bununla 
kifayətlənmədi. Hamı eşiyə çıxandan sonra yammda oturdu. Zərli balınclara 
söykənib dedi: 
        -  Tifil,  yazıq bala, nə görmüsən dünyada! Kitablar ağzının dadını 
aparıb. Quruyub, saqqıza dönmüsən. Buna görə deyirəm ki, gəl, get! 
       Bizdə kefin açılar... 
      Bibim hər cümləni başlayanda dirsəyimə, bitirəndə dizimə vururdu. 
        - Di qulaq as! Hə, indi toydur. Beş adam içinə çıxacaqsan. Təzə toydur. 
Başa düş necədir! - O təzə toyun nəzakət qaydalarını bir-bir 

---

30 
 
saydı: birinci - əsnəmək, hıçqırmaq, öskürmək, asqırmaq, gərnəşmək 
qadağandır; ikinci - ədəbli otur, çay içəndə marçıldatma, xörəyin yağı 
dodağında işıldamasın, gül, amma qaqqıldama, yumşaqca irişdin, bəsdir, 
danış, ancaq qışqırma, dodaqaltı  mızıldandın, kifayətdir, elə danış ki, 
hamıya, hər  şeyə, hər vaxta aid olsun; üçüncü - hamı ilə görüş, tanış ol, 
öpüşmək də olar, o da üzdən yox, dodaqdan; dördüncü - stəkanı nəlbəkiyə 
yavaş qoy, rumkanı iki barmağınla tut, qaşığı ehmallı tərpət; beşinci - qabını 
siyirmə, süfrəni batırma, stulu cırıldatma, burnuna əl vurma, qaşınma, 
qurcuxma; altıncı - yaxanı bağla, başını aç!.. 
Bibinin sözünü yarımçıq qoyub qalxdım. Boyun şalımı açıb, qayıtmaq 
istədim: 
- Hələ ki, xudahafız! Qolumdan tutdu: 
- Dayan bir, hara durursan? 
- Bibi, sən oğlunun  əziz canı, sən vicdanın, məni burax! Mən 
bacarmayacağam. Razı olma ki... yuxum da gəlir. Sabaha dərsim var. 
Qoy gedim. Yemişcə varam. Mübarək olsun! Neçə belə toylar... 
Səsimə o biri evdən gəldilər. Qollarımdan dartıb oturtdular. Mən qorxu, 
iztirabla təzə toyun başlanmasını gözləyirdim. Yalvardım ki: 
- Camaat yığılmamış məni zala apar. Adamlar gələndən sonra nə lazım, 
utanıram... 
- Bala, yoxsulluğun üzü qara olsun! Xanımnənəgilin zalını bu günlüyə 
borc almışıq. Kişilər hələ çaylarını  yığışdırmayıblar. Bir az da dur. Səni 
içəri aparmaq, bax, bibinin bu boynuna! 
Bəy hamamdan qayıtdı. Pörtmüşdü, üzünün əti sallanmışdı. Qaş-qabağı 
yernən gedirdi. Ömründə gülüşlə  işıqlanmamış kimi görünən tutqun sifəti 
bir az da enlənmişdi. Şəkil kimi susub dururdu. Sağdışı, soldışı ona baxıb, 
guya göz qırpımından nə dediyini anlayır və anladırdılar. 
Onlara çay verdilər. Bəy üst dodağını balıq əti kimi nəlbəkiyə saldı, çayı 
isti-isti hortuldatdı. Bibinin qulağına pıçıldadım: 
- Deyəsən, Bəhlul da bilmir. 
O mənə cavab vermədi. 
Mən təkrar etdim: 
- Qaydaları deyirəm ey... Bəhlul dodağını marçıldadır, ona göz elə! 
- Balası, - dedi, bura toy deyil ki! Öz aramızda eybi yoxdur. 

---

31 
 
* * * 
 
 Mən çox utanırdım: bir küncdə oturmuşdum. Qonaqlar bir-bir gəlirdilər. 
Addım səsi eşidən kimi ürəyim döyünürdü. Təzə toyun nəzakət qaydalarını 
yadıma salırdım. Elə bil bibim qabağımda və ya çiynimdə oturub, qulağıma 
pıçıldayırdı: "Belə otur, elə otur!" 
Qonaqlar içəri girməmiş  mən  əllərimi görüşməyə, salamlaşmağa 
hazırladım. Bibimdən öyrəndiklərimi ürəyimdə əzbərlədim. 
Qonaqlar zaldakılarla görüşüb  əyləşdilər. Uşaq, dəlləkdən qorxan kimi 
mən də qonaqlardan çəkinirdim. Onlar mənə  tərəf gələndə  mən də öz-
özümə: "Gözlə ki, nəzakət qaydaları pozulmasın", - deyirdim. Ancaq 
görüşəndə ayağa qalxıb-qalxmamağın mənasını bilmirdim. Bibim mənə 
öyrətməmişdi. Başqalarına baxırdım: qalxan da olurdu, oturduğu yerdə əlini 
uzadıb görüşən də olurdu. Quşbaxışı bu adamları müqayisə etdim. Mənə elə 
gəldi ki, ayağa qalxıb görüşənlər daha mötəbər adama oxşayırlar. Onları 
təqlid edib qalxdım. Bir xanımın yumşaq, üzüklü və  ağ  əlini ovcuma alıb 
sıxdım. 
- Çox xoş gördük! Təbiət sizdən razı olsun! - dedim. 
Bəy içəri girdi. Adamlar bir-birinə dəydi. Yuxarı başda üç nəfərlik yer 
hazırlamaq istəyirdilər. Bibim kəlağayısını yellədərək gəldi, onları geri 
çağırdı: 
- Mən nə vaxt desəm, onda!.. 
Hazırlanan yerlərdə çalğıçılar oturdular. Dəm tutdular, nə tutdular! Sarı, 
buxara papaqlı birisi tarı bağrına basıb, özündən getdi. Qaval yox idi. 
Başıaçıq, boynu şallı, pencəyi çox gödək, qulaqları dik bir oğlan  şaxsey 
dəfıni dizləri arasına alıb mal döyəcləyən kimi döyürdü. Birisi də klarnet 
üfürürdü. Onun nəfəs almadan iki saat üfürməsinə hamı mat qalmışdı. 
Müğənni özündən getmişdi. Pəncərələrdən küçəyə segah tökülürdü. "Can, 
ay atam balası, can!" - deyən səslər ucalırdı. "Atam balası" elə bərk döyürdü 
ki, adamın dümbəyə rəhmi gəlirdi. 
Stolun yanları adamla doldu. Mən tanıdığım bir nəfər də yox idi. Ona 
görə bir küncdə  qəribsəyirdim. Nəzakət qaydalarından qorxduğum üçün 
yanımdakıları dindirməyə  də  cəsarət etmirdim. Bir də gördüm bəy iri 
addımlarla otağı ölçüb, yuxarı başa keçdi. Keçdi, nə keçdi! Üç nəfər ayağa 
qalxdı. Sağdışa, soldışa da yer elədilər. Bəy yenicə oturmuşdu ki: 

---

32 
 
 - Xankişi! - deyə səsləndi: 
Tədarük otağından oğru pişik kimi ağzını təmizləyə-təmizləyə başıaçıq, 
uzunçənə kişi gəldi (toyda başıaçıq adam bir o idi, bir də mən). Bəy ona əmr 
ilə tapşırdı: 
- Yoldaşlar məclisi sənə həvalə edirlər. İşə başla! 
- Baş üstə, ay bəy! Mənim kor gözüm üstə! - deyən Xankişi  əllərini 
ətəyinə silib, ətrafa göz gəzdirdi. - Hə... niyə danışmırsınız? Yoldaşlar, 
domino oynayan var, desin. Kart kimin meyli çəkir? Muşqulat eləyək. 
Təvəqqe eləyirəm, çalanlar yorulanda qrammofonu oxudasınız. 
Bibim o biri evdən dilləndi: 
- Oynamaq 
olsun, 
Xankişi! Oynat! 
Adamlar güldülər. 
Xankişi irişə-irişə cavab verdi: 
- Nə deyirik! Sahibkar deyir, gərək ola da! Başlayaq oynamağa! 
Bəy əlini stula vurub, Xankişiyə acıqlandı: 
- Bu nə mövhumatdı eləyirsiniz? Niyə  bəs arvadlar bir yanda oturub, 
kişilər o biri yanda? Bu saat qatma-qarışıq lazımdır. Məhv olsun köhnə 
qaydalar! 
Bəyin sözünü şarpaşarp alqışladılar. Xankişi stullara əl gəzdirməyə 
başladı. Hamını növbə ilə: bir arvad, bir kişi düzdülər. Elə arvad var idi ki, 
ərsiz, elə kişi var idi ki, arvadsız gəlmişdi. Bunlar nəzərə alındı. 
Utancaqlığından tək qalan mən oldum. Xankişi düzdüyü adamlara baxıb, 
əlini əlinə çırpır, nəşələnirdi: 
- Bax, belə ha! Mədəni budur ha! 
Onun gözü güldü, məni işarə ilə hamıya göstərdi. 
- Binəvaya baxın! Yazıq tək-tənha qalıb!.. 
Adamlar gülüşdülər. Mən tərlədim. Bibim içəridən səsləndi: 
- Onun yanında özüm oturacağam! 
Məclis bayram mağazası kimi bəzənmişdi. Allı-güllü zərif paltar geymiş 
qadınların qulağında sırğalar, par-par parıldayırdı. Sanki onlar satılmaq 
üçün düzülmüşdü. 
Kişilərin burnu, qadınların barmaqları  işıldayırdı. Qadınların üzü, 
kişilərin dişi ağarırdı. Qadınların dodağı, kişilərin boynu qızarırdı... Otağın 
havasını sorub, klarnetə doldurmaq istəyən adam da rəngbə-rəng insanların 
əlvan paltarına bəstələnmiş havalar səpirdi. Özündən gedən müğənnidən 
gözlənilmədən "Xoruz mahnısı" yüksəldi: