Microsoft Word ihyo tavba ziyouz com doc

 َﺮﱠﺧَﺄَﺗ ﺎَﻣَو َﻚِﺒْﻧَذ ْﻦِﻣ َمﱠﺪَﻘَﺗ ﺎَﻣ ُﻪﱠﻠﻟا َﻚَﻟ َﺮِﻔْﻐَﻴِﻟ
 
"(Ey Muhammad) Alloh sizning oldingi va keyingi gunohlaringizpi mag‘firat qilishi uchun„" 
(Fath surasi, 2)
deb boshlanuvchi oyatlari bilan o‘z habibini mukarram qildi. 
Alloh payg‘ambarining holi shu bo‘lsa, boshqalarning ahvoli qanday bo‘larkin? 
Agar sen aytsangki: "Qalbga bostirib keladigan tashvish va harakatlar nuqson sanaladi. Komillik 
esa nuqsondan holi bo‘lishdir. Alloh buyukligining moxiyatini yetarli anglamaslik ham bir nuqson ekani 
sir emas. Ma’rifat ziyodalashgani sayin kamolot darajasi ham yuksalib boradi. Nuqsondan komillik 
tomonga o‘tish - qaytish, qaytish va tavbadir. Lekin bular farz emas, fazilat-ku?! Tovba tar qanday 
holatda vojibdir, degan so‘z bilan u mutlaqlashyapti. Aslida, bunday ishlarda-chi tavba qilish vojib 
emas. Chunki shariatda komillikka yetish vojib qilinmagan.
Har qanday holatda tavba qilish vojib, 
degan so‘zdan maqsad nima?"
Bilgilki, oldin aytilganidek, inson tabiati shakllanishdanoq shahvatlarga tobe’dir. Tavbaning 
ma’nosi shahvatlarni tark etish bilan cheklanmaydi. Balki, o‘tmishda bo’lgan ishlarni ham o‘nglash 
bilan tavba mukammal bo‘ladi. Shahvat borki, insonni bo‘ysundiradi. Xuddi tiniq oynani inson nafasi 
xira qilgani kabi, shahvatdan inson qalbiga zulmat yog‘iladi. Og‘izdan chiqayotgan dam ko‘zgu yuzini 
kir qilgani kabi shahvatlar zulmati qalbda to‘planib, to‘suvchi pardaga aylanadi. Alloh taolo aytadi: 
 َنﻮُﺒِﺴْﻜَﻳ اﻮُﻧﺎَآ ﺎَﻣ ْﻢِﻬِﺑﻮُﻠُﻗ ﻰَﻠَﻋ َناَر ْﻞَﺑ ﻼَآ
)
١٤
(
 

---

Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
13
"Yo‘q! Balki ularnnng dillarini o‘zlarining qilgan gunohlari qoplab olgandir" (Mutaffifun 
surasi, 14).
Shahvatlarga tobe’ bo‘lish qusurini o‘nglash uchun kelajakda shahvatlardan kechishning o‘zi 
kifoya emas. Balki, qalbni qoplagan kirlardan ham xalos bo‘lish lozim. Ko‘zguning yuzidagi kirlarni 
artib tashlamas ekansan, uni xiralashtirayotgan nafasingni qanchalik ichga yutma, suvratingni tiniq 
ko‘rolmaysan. Ma’siyat va shahvatlardan qalbga zulmat cho‘kkani kabi, toat bilan, shahvatlarni 
so‘ndirish bilan qalbga nur yog‘iladi, ma’siyat zulmati toat nuri bilan mahv etiladi. Payg‘ambar 
alayhissalomning ushbu so‘zlari bunga ishoradir; 
"Yomonlikka uni
yo’q qiluvchi yaxshilikni ergashtir" (Termiziy rivoyati). 
Demak, banda kaysidir xolatda savoblari vositasida gunohlar dog‘ini qalbidan ketkazmoqqa 
ehtiyols sezadi. Bu ehtiyoj qalbga, avvalo. o‘zining asliy sofligi va jilosini qaytaradi. So‘ngra tashqi 
sabablar ta’sirida so‘nish ro‘y bersa ham, poklik uzoq saqlanib qoladi. Ko‘zguni har xil iflosliklardan 
poklash ko‘zguga qarash kabi tez bitadigan ish emas. Bu muttasil va uzoq davom etadigan 
jarayondir. 
"Bu aytilganlar vojib deyilmaydi, balki u fazilat va komillikni talab qilishdir", degan so‘zingga 
kelsak, bilgilki. vojibning ikki ma’nosi bor: biri shar’iy fatvoga tegishli bo‘lib, unga hamma amal qilishi 
zarur. Bu shunday o‘lchovki, agar butun xalq u bilan mashg‘ul bo‘lsa, olam buzilmaydi. Bas, agar 
barcha odamlar zimmasiga Allohdan haqiqiy taqvo bilan qo‘rqish yuklanganida edi (xuddi 
payg‘ambarlarga yuklangaindek), odamlar tirikchilikni tark etib, dunyodan to‘la yuz o‘girgan 
bo‘lardilar. 
Bu esa oxir-oqibat taqvoning butunlay buzilishiga olib kelardi. Negaki, turmush-tirikchilik 
taqsimoti izdan chiqar ekan, biror kishining taqvo haqida o‘ylashga vaqti qolmaydi. Balki har bir kishi 
tikuvchilik, dehqonchilik, nonvoylik kabi ehtiyoj seziladigan ishlarga butun umrini sarflashi kerak 
bo‘ladi. Shu e’tiborga ko‘ra, bu darajalar vojib emas. 
Vojibning yana bir ma’nosi shuki, uni ado qilish orqali butun olamlar Parvardigoriga qurbat hosil 
qilinadi va siddiqlar orasida maqtalgan maqomga erishiladi. Bu maqomga yetish uchun albatta tavba 
vojibdir. Xuddi "nafl namozda tahorat vojib" deyilganidek. Ya’ni namozni niyat qilgan kishi tahoratlik 
holda namozga kiradi. Ammo kimki nuqsonga va nafl namozining fazlidan mahrum bo‘lishga rozi 
ekan, unga tahorat vojib emas. 
Bu gap xuddi "insonning mavjudligi uchun ko‘z, quloq, qo‘l, oyoq kerak", deganga o‘xshaydi. 
Ya’ni bu a’zolar komil inson bo‘lishni, o‘zining insoniyligi bilan foyda berishni, insoniyligi bilan baland 
martabalarga erishishni xohlovchi kishi uchun zarurdir. Ammo kimki faqat tirikligi bilan qanoatlanib, 
taxta ustiga tashlangan parcha go‘shtdek, uloqtirilgan lattadek bo‘lishga rozi ekan, bunday hayot 
uchun ko‘z, qo‘l, oyoq shart emas. 
Umumiy fatvoga daxldor vojiblar najotga, najot saodatga eltadi. Anbiyo, avliyo, ulamo va u 
zotlarga o‘xshaganlar najot sari intilib, o‘zlarining xohishiroda, histuyg‘ularini shu yo‘lga mosladilar. 
Shuning uchun ular dunyo lazzatlaridan to‘lig‘icha voz kecha bildilar. Hatto Iso alayhissalom toshni 
yostiq qilib yotishgacha borib yetdilar. "O’shanda shayton uning oldiga kelib, degan edi: 
- Oxiratni deb dunyodan kechdingmi? 
- Ha, nima bo‘libdi?! 
- Sening bu toshga suyanishing dunyodan ne’matlanish-ku! Nega boshingni yerga 
qo‘ymaysan? 
- Shunda Iso alayhissalom toshni uloqtirdi va boshini yerga qo‘ydi". 
Iso alayhissalomning - toshni uloqtirishi dunyodan huzurlanishni rad etish, bundan tavba qilish 
edi. Iso alayhissalom boshni yerga qo‘yish umumiy fatvoda vojib emasligini bilmasmidilar?! 
Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam egnilaridagi yangi ko‘ylaklari namozda 
xotirlarini mashg‘ul qilib qo‘yayotganini payqab, uni yechib tashlagan edilar. Kovushlariga bog‘langan 
yangi bog‘ich e’tiborini tortganida, yechib, o‘rniga eskisini bog‘laganlar. Nima, Allohning elchisi, 
ummatiga shariat yo‘lini ko‘rsatib bergan Muhammad sollallohu alayhi vasallam shariatda bu ishning 
vojib emasligini bilmasmidilar? Juda yaxshi bilar edilar. Bilgan hollarida tark etish vojib bo‘lmagan 
narsani tark etib, tavba qildilar. Chunki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bu ishning qalbda 

---

Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy