Microsoft Word Kasbiy psixologiya Yulchiyeva Z

2. Kasbiy psixologiyaning boshqa fanlar bilan bog’liqligi 
Ijtimoiy psixologiya ko’pgina sohalarni o’z ichiga qamrab oluvchi amaliy 
fan hisoblanib, bir tomondan psixologiya, ikkinchi tomondan odamshunoslik 
fanlari doirasiga kiradi. Bu fan ijtimoiy-gumanitar fanlarning integrallashuvi 
jarayonlarining mahsuli sifatida XVIII asrdan boshlab paydo bo’la boshlagan. 
Ijtimoiy psixologiya 
o’z ichiga munosabatlar psixologiya yo’nalishlarini qamrab 
oladi. Gumanistik nuqtai nazardan muxandislik psixologiyasi muammolarini M. M. 
Sherbato v (1733–1790) o’rgana boshlagan. XIX asr oxiri va XX asr
boshlarida I. M. Sechenov, S. M. Bexterov, A. F. Koni faoliyat yuritgan davr kasb 
psixologiyaning o’sish davri hisoblanadi. Ishchi xizmatchi-xodim shaxsi 
psixologiyasi ustidagi izlanishlar natija bera boshlaydi va ayni shu davrda kasbiy 
psixologiyani mustaqil fan sifatida qabul qilish zarurati tug’iladi. Kasb psixologisi 
fanining rivojlanishiga S. S. Romanov, M. I. Enikeev, V. L. Vasilevlar katta hissa 
qo’shganlar. Kasb psixologiyasi ilmiy-amaliy fan sifatida birinchidan, muxandis 
texnik xodim xulqi (axloq, ijtimoiy fikr, ijtimoiy stereotiplar); ikkinchidan, xulq 
(shaxsining xulq-atvori, texnik stereotip, guruh tarkibi, tuzilishi, vaziyat, texnik 
xodimning shaxsi, xulq-atvori va ularning xulq genezisdagi roli); uchinchidan, 
injenerlik faoliyati (profilaktik faoliyat psixologiyasi, mexnat faoliyati 
psixologiyasi kabilarning psixologik asoslarini ishlab chiqadi. Kasb psixologiyasi 
bir qator vazifalarni, jumladan, texnik muxandislik faoliyatida alohida shaxs, guruh 

---

11 
va jamoalarga ta’sir qilishning psixologik qonuniyatlarini o’rganish; ikkinchidan, 
munosabatlarni mustahkamlash, muxandislik ishlarining samaradorligini oshirish 
bo’yicha ilmiy tavsiyalarni ishlab chiqish kabi vazifalarni hal qiladi. 
Kasbiy psixologiya fanining tarkibiy qismlariga quyidagilar kiradi. 
1)
mulokot psixologiyasi; 
2)
muxandislik psixologiyasi; 
Kasbiy psixologiyaning tarkibiy qismlarini tizimlashtiradigan bo’lsak, u 
quyidagi ko’rinishda bo’ladi. 
–
Muxandislik psixologiyasi
: muhandislik psixologiyasi avtomatlashtirilgan 
boshqaruv tizimlari operatorlarining faoliyatini, 
odam-texnika 
o’rtasida 
Kasbiy 
psixologiya 
fanining 
boshqa fanlar 
bilan aloqasi 
umumiy 
psixologiya 
Ijtimoiy
psixologiya 
Psixodiagnostika 
Pedagogik
psixologiya 
Yosh davrlar 
psixologiyasi 
Eksperimental 
psixologiya 
Qiyosiy 
psixologiya

---

12 
funktsiyalarni taqsimlash va muvofiqlashtirishning xususiyat- larini o’rganadi; 
Muloqot psixologiyasi: 
Shaxs ijtimoiylashuvining biologik va ijtimoiy 
omillari; «muxandis shaxsi» tushunchasi; ayrim toifadagi shaxslarning mulokati 
tipologik tavsifi. Faoliyatda mulokat psixologiyasi, 
Ijtimoiy psixologiya va kasbiy psixologiya o’rtasida farq qiluvchi tomonlar 
ham mavjud bo’lib, ular quyidagilardan iborat: 
1)
kasbiy psixologiya fanining ko’lami ijtimoiy psixologiyaga qaraganda 
torroq, chunki u kasbiy holatlar psixologiyasi bilan shug’ullanmaydi; 
2)
kasbiy psixologiya fanida nazariyaga qaraganda amaliy holatlar ko’proq, 
bu bevosita inson-texnika munosabatlari bilan bog’liq psixik jarayonlarning 
o’ziga xosligi bilan ifodalanadi; 
3)
kasbiy psixologiya fanining ishlash metodlari aksariyat hollarda 
«maxsuslik» xarakteriga ega; 
4)
kasbiy psixologiyaning ish uslubi tezkorlik xususiyatiga ega; 
5)
kasbiy psixologiya katta psixologik stress holatlarini ham 
o’z ichiga oladi; 
6)
kasbiy psixologiya texnik muxandis xodimlarining psixologiyasini 
shakllantirish va rivojlantirishi bilan ajralib turadi. 
Kasbiy psixologiya fani ijtimoiy psixologiya kabi bir necha tarmoqlarga 
bo’linadi. Bular: 
1)
profilaktika faoliyati psixologiyasi; 
2)
muxandislik faoliyati psixologiyasi; 
3)
inson-texnika munosabatlari psixologiyasi; 
4)
kasbiy faoliyat psixologiyasi. 
Kasb psixologiyasi psixologiya fanining mustaqil sohasi bo’lib u o’zining 
tadqiqot predmeti va ob’ektiga ega. Shu jihatdan aynan u mehnat psixologiyasi, 
muhandislik psixologiyasi, yosh davrlari psixologiyasi va pedagogik psixologiya 
fanlarining ob’ekti va predmetidan farqlanadi. Mazkur farqlar jadvalda 
qo’yidagicha ifodalaniladi: 

---

13