Microsoft Word mag. Secme -times new roman doc

 
§ 2.3. Ev təsərrüfatlarının müayinə nəticələrinin statistik təhlilinin əsas 
istiqamətləri 
 
Seçmə tədqiqat prosesində dəqiq, etibarlı və həqiq nəticələrin əldə edilməsi 
tədqiqatın keyfiyyətindən birbaşa asılıdır. Tədqiqatın keyfiyyətinin yüksəldilməsinə 
istiqamətlənən səmərəli və həqiqi strategiyanın tətbiqi yüksəkkeyfiyyətli məlu-
matların vaxtında toplanmasını təmin etməyə və etibarlı nəticələrin əldə edilməsinə 
kömək edir. Keyfiyyətin təmin edilməsinə həmçinin əvvəlcədən müəyənləşdirilmiş 

---

50 
əməliyyat standartlarının (konkret tədqiqatın strukturuna, prosesinə və son nəticə-
lərinə dair) tətbiqini nəzərdə tutan təşkilati mexanizm kimi baxmaq lazımdır. 
Tədqiqatın həyata keçirilməsi prosesinin bütün mərhələlərində keyfiyyətin dəqiq 
müəyyənləşdirilmiş standartlarına riayət edilməlidir.
Qeyd etdiyimiz kimi tədqiqatın həyata keçirilməsi və onun planına aid əsas 
xarakteristikalarından biri həmin tədqiqatın keyfiyyətidir. Məlumatların toplanması 
üzrə istənilən tədbirin həyata keçirilməsinin nəticələri daxil olan informasiyadan 
asılıdır. Tədqiqatın həyata keçirilməsində yüksək keyfiyyətə nail olmaq üçün bir sıra 
standart xarakterli prinsiplərə riayət edilməsi zəruridir. Bunlara aşağıdakıları aid 
etmək olar: 
-tədqiqatın hər bir mərhələsində saxlanması zəruri olan keyfiyyət standartları, 
-keyfiyyəti təmin edən proseduralar, 
-keyfiyyətin təmin edilməsi prosesinin təhlili. 
Bu rəhbər prinsiplərin ümumi məqsədi tədqiqatın həyata keçirilməsini 
yoxlamaq deyil, keyfiyyətin yüksəldilməsinə dəstək göstərilməsidir. Keyfiyyətin 
təmin edilməsi fasiləsiz prosesdir və tədqiqatın bütün mərhələlərində ona diqqət 
yetirilməlidir. Tətbiq edilən standart prosedurların məqsədi aşagıdakıların təmin 
edilməsinə təsir göstərməkdən ibarətdir: 
-konkret ölkə üçün məlumatların toplanmasının aktual və əhəmiyyətli olması, 
-ölkə daxilində və ölkələr arasında müqayisələrin aparılmasının mümkün-
lüyünün təmin edilməsi, 
-praktiki həyata keçirilən tədqiqatın beynəlxalq prinsiplərə uyğun olması, 
-məlumatların toplanmasında xətanın minimulaşdırılması, 
-məlumatların toplanması baxımından potensialın yüksəldilməsi. 
Seçmə tədqiqatında əsas məsələlərdən biri seçmənin təşkilinin qiymətlən-
dirilməsidir. Seçmənin təşkilinin strategiyasının qiymətləndirilməsini tədqiqatı apar-
mamışdan əvvəl həyata keçirilmək lazımdır. Buraya məqsədəuyğunluğun, strati-
fikasiyanın, əhalinin bplgüsünün adekvatlığının, həmçinin seçilmiş qrupların həcmi 
və bölgüsünün müəyyənləşdirilməsi daxildir.

---

51 
Məlumatların toplanması başa çatdıqdan sonra məlumatların keyfiyyətini 
qiymətləndirmək məqsədilə məlumatların təhlilinin aşağıdakı göstəricilər sistemi 
tətbiq edilir: 
-yekun statistik göstərici kimi çıxış edən “seçmənin kənarlaşması indeksi”, 
-eksperimentdən eksperimentə etibarlılıq göstəricisi. Bu göstəricidən konkret 
vasitənin sabitliyini qiymətləndirmək üçün istifadə edilir, 
-əldə edilməmiş cavablar və olmayan məlumatlar əmsalı baxımından informa-
siya. Ümumiyyətlə, seçmənin təşkilinin keyfiyyəti göstəricilərinə əhalinin qurulu-
şunun təhlilini, seçmə vasitələri və seçmə mərhələlərinin sayı, seçmə vasitələri çər-
çivəsində stratifikasiya, hər bir mərhələdə seçmə vahidləri, ehtimallı seçmənin məlum 
göstəriciləri, hər bir mərhələdə seçmə vahidlərinin həcmi, ev təsərrüfatlarının ehti-
mmalı xüsusi çəkisi, sorğu edilən şəxslərin ehtimallı xüsusi çəkisi, ev təsərrüfatından 
sorğu edilən şəxslərin seçilməsi prosedurunu yoxlamaq, seçmənin faktiki təşkilinin 
həyata keçirilməsi, kənarlaşması, xüsusi çəkisi, standart xətaları haqqında yekun 
hesabat və s. aid edilir. 
Seçmə tədqiqatının göstəricilər sisteminin komponentlərinə dolğunluq, etibar-
lılıq və xarici vasitələrlə müqayisəlilik aiddir. Qeyd edilən göstəricilər vasitəsilə 
keyfiyyətin təmin edilməsi problemləri müəyyənləşdirilir. Daha sonra həmin göstəri-
cilərdən tədqiqatın keyfiyyətinə təsir edən digər situativ amilləri də qiymətlən-
dirərkən istifadə etmək olar. Onu da qeyd edək ki, indiyə qədər bu və ya digər 
tədqiqatın keyfiyyəti haqqında hesabatların təşkili və nəzarəti üçün sistemləşdirilmiş 
göstəricilər dəsti təklif edilməmişdir. 
Ev təsərrüfatlarının istənilən tədqiqatında bir qayda olaraq seçmə ilə şərtlənən 
və şərtlənməyən iki növ xəta yarana bilər. Seçmə ilə şərtlənən xəta tədqiqatın bütün 
əhalini nəzərə almaqla deyil, əhalinin seçilməsini həyata keçirilməsi əsasında yaranır. 
Bu xətaya seçmənin həcmi, maraq doğuran kəmiyyət parametirləri və seçmə planının 
digər aspektləri (stratifikasiyanın və qruplaşdırmanın səmərəliliyi) baxımından məc-
munun dəyişikənliyi təsir göstərir. Seçmə ilə şərtlənməyən xətaya tədqiqat mövzusu 
üzrə əsas anlayışlar, seçmə vasitələrinin dəqiqlik və dolğunluq dərəcəsi, faktiki seçmə 

---

52 
prosedurunun nəzərdə tutulan seçmə planına uyğunluq dərəcəsi, həmçinin həyata 
keçirilən tədqiqatın xətaları kimi amillər təsir göstərir. 
Müasir dövrdə məlumatıarın keyfiyyətinin monitorinqi məqsədilə seçmənin 
kənarlaşması indeksi, cavab verilən sualların və olmayan məlumatların xüsusi çəkisi, 
ilkin və təkrar sorğuların etibarlılıq əmsalları kimi standart göstəricilərdən istifadə 
edilir.
Seçmənin kənarlaşması indeksi (
.
.k