Microsoft Word mag. Secme -times new roman doc
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
x
, seçmənin nisbi kəmiyyəti- π ε − = p p , dispersiya - 2 2 2 σ ε − = s s və korrelyasiya əmsalı - ρ ε − = r r kimi ifadə olunur. Hər bir seçmənin özünün reprezentativ xətası vardır. Ona görə də hər bir göstərici (orta göstərici, nisbi kəmiyyət və s.) üçün reprezentativ xətanın kəmiyyəti üzrə seçmənin bölgü sırasını qurmaq olar. Bu cür bölgülərdə xətanın mərkəzi qiymət ətrafında mərkəzləşməsi meyli hiss edilir. Bu və ya digər reprezentativ xətalı seçmələr bu mərkəzi qiymətə nisbətən simmetrik yaxud qeyri-simmetrik ola bilər. Seçilənlərin sayını artırsaq həmin seçmə üçün orta göstərici ümumi məcmunun orta qiymətinə yaxınlaşacaqdır. Seçmə bölgü üçün reprezentativliynin orta kvadratik xətası hesablana bilər. ∑ ∑ ⋅ = i i i f f s 2 ε Burada, 2 i ε - i -ci seçmə üçün reprezentativ xətanın kvadratını, i f - seçmənin sayını göstərir. Seçmənin orta kəmiyyətinin ümumi məcmunun orta göstəricisindən kənarlaşmasının orta kvadratik uzaqlaşması seçmənin orta xətası adlanır. ( ) ∑ ∑ ⋅ − = i i i x f f x s 2 µ Ümumi məcmunun orta kəmiyyəti məlum olmadığından bu düsturdan istifadə etmək olmaz. Ona görə də aşağıdakı əlaqədən istifadə olunur. n s x 2 2 σ = Buradan, seçmənin orta xətası, n n s x σ σ = = 2 39 Deməli, seçmənin orta xətası nə qədər böyük olarsa, ümumi məcmunun variasiyası bir o qədər böyük, nə qədər kiçik olarsa, seçmənin həcmi bir o qədər böyük olar. Konkret seçmənin xətasının orta kvadratik uzaqlaşmaya nisbəti normallaşdırılmış kənarlaşma adlanır və aşağıdakı düsturla ifadə olunur. x s x t µ − = Ümumi məcmunun bölgüsü digər formada olsa da seçmənin orta xətasının bölgüsünə normal bölgü xarakterdir. Qeyd edilənlərdən aydın olur ki, seçmə məcmunun orta kəmiyyətinin ümumi məcmunun orta kəmiyyətindən kənarlaşması x s t X ⋅ = − = ∆ µ olar. Buradan seçmənin orta xətasını n s t s t x x ⋅ = ⋅ = ∆ düsturu ilə hesablamaq olar (9,11,14). Seçmə metodundan istifadə edilməsinə təlabat, ehtimallı mülahizələrin işlənib hazırlanması müasir statistika təcrübəsində fasiləsiz olaraq artır. Statistika təcrübəsində seçmə metodundan istifadənin əsas istiqamətlərinə ev təsərrüfatı büdcələrinin tədqiqi, əhalinin seçmə siyahıyaalınması və s. aiddir. Statistika xid- mətinin təkmilləşdirilməsi ilə əlaqadar olaraq müəssisə və təşkilatların vahid dövlət reestrinin formalaşdırılması iqtisadiyyat sahəsində müxtəlif seçmə tədqiqatlarının həyata keçirilməsinə imkanlar yaratmışdır. Seçmə metodundan istifadə edilməsi alınmış nəticələrin və həyata keçirilən işlərin səmərəliliyini yüksəldir. Seçmə məlumatlarının şərhi statistikanın təsviri və analitik statistikaya bölünməsinin əsasıdır. Təsviri statistikanın metodları öyrənilən məcmunun bütün vahidləri üzrə informasiyanını toplanmasını, onların işlənməsini, yalnız müşahidə edilən məcmunun xarakeristikası üçün yekun göstəricilərin əldə edilməsini özünə daxil edir. Analitik statistika tədqiq edilən məcmunun nəticələri əsasında ümumi məcmu haqqında fikrin irəli sürülməsidir. Seçmənin qiymətləndirilməsi ümumi məcmunun parametirlərindən müşahidənin və seçmənin xətasına görə fərqlənir. Deməli, təsviri statistika ilkin məlumatların tam olduğu halda məcmunun təsviri formasıdır. Analitik statistikanın metodları imkan verir ki, seçmə məlumatları əsasında haqqında ətraflı məlumatlar olmayan məcmu üzrə nəticələr formalaşdıraq. |