16
Birlamchi minyerallar -
magmatik va metamorfik jinslarning fizik (mexanik) nurashi
natijasida kiyoviy jihatdan o‘zgarmagan tuproqlarda to‘planadigan g‘ovak xoldagi
menyerallarga aytiladi.
Birlamchi minyerallar asosan yirik 0,001 mm dan katta zarrachalarda to‘plangan bo‘ladi.
Tuproq ona jinslari va tuproqga ko‘pincha mexanik jihatdan mustaxkam, kimyoviy nurashga
chidamli bo‘lgan kvars (SiO
2
) 40-60 % qumli tuproqlarda esa 90 %.gacha uchraydi.
Alyumoselikatlarga dala shpati, selyudalar kiradi.
Umuman olganda birlamchi minyerallarga, olivin, kvars, dala shpati, shox aldamasi,
ortoklaz, plagioklaz, amfibol, piroksin, mustkovit, mikroklin, epidot, avgit apatit,
labrador,anortit, granat, albit, sirkon, turmalin, rutil va xokazolar misol bo‘ladi.
Birlamchi minyerallar, kristallografik tuzilishi va kristallokimyoviy tarkibga binoan,
emrilishiga bordoshliligi, ya’ni turg‘unligi bilan ajralib turadi.
Eng turg‘un minyerallar: kvars, anataz, granat, ilmenit, magnetit, muskavit, turmalin, rutil,
sirkon va xokozo.
Turg‘unmas minyerallar: qatoriga olivin, avgit, rombik piroksen, plagioklazlar, apatit,
anortit, shox aldamchisi kiradi. Dala shpati, slyuda, karbonatlar esa tez emriladigan minyerallar
guruhiga kiritilgan.
Birlamchi minyerallar tuproq va uni paydo kiluvchi yotkiziqlarning fizika-mexanik
xossalarida juda passiv ishtirok etadi.
Birlamchi minyerallar kimyoviy va fizikaviy jihatdan o‘zgarib boradi. Ularning nurashida
turli mikroorganizmlar ishtirok etadi. Birlamchi minyerallarning o‘zgarishidan
Dostları ilə paylaş: