Microsoft Word Маруза матн Тупрок-усимлик Zionet22

o‘simliklar formatsiyasi
deyiladi.
O‘simliklar formatsiyasi asosan 4 ga bo‘linadi. Daraxtlar, o‘tloqlar, dasht va cho‘l 
o‘simliklari. Bundan tashqari bizani fikrimizcha madaniy o‘simliklar formatsiyasi ham bo‘lishi 
kyerak. O‘simliklarga qarab ham tuproq o‘zgaradi ya’ni o‘rmon o‘simliklari formatsiyasi 
ta’sirida, odatda podzol tuproqlar, dasht o‘simliklari ta’sirida esa qora tuproqlar hosil bo‘ladi. 
Ular hamma xossa va xususiyatlari bilan bir birovlaridan keskin farq qiladi. O‘t o‘simliklar 
ta’sirida kechadigan tuproq paydo bo‘lishi jarayoni
 chimlanish
jarayonini nomini olgan. 
Inson tomonidan tabiiy fitotsenozlarning buzilishiga yangi ikkilamchi o‘simliklar 
assotsiatsiyasi bunyodga keladi. Lekin, fitotsenoz tipi va tuproq tipi o‘rtasidagi to‘la
mutanosiblik juda uzoq davrdan so‘ng bunyodga keladi. 
YUqori o‘simliklar bilan bir qatorda , tuproqning paydo bo‘lish jarayoniga son-sanoqsiz 
tuproq faunasi vakillari - tuproqning ustida va xilma xil qatlamlarda yashovchi umurtqalilar va 
umurtqasizlar katta ta’sir ko‘rsatadi. Ularni o‘lchamlariga qarab 4 guruxga ajratish mumkin. 
Mikrofauna - o‘lchamlari 0,2 mm dan kichik bo‘lgan organizmlar 
Mezafauna - o‘lchami 0,2 mm dan 4 mm gacha bo‘lgan organizmlar 

---

38
Makrofauna - o‘lchami 4 dan 80 mm bo‘lgan xayvonlar 
Megafauna - o‘lchami 80 mm dan katta bo‘lgan xayvonlar 
Bu organizmlarning hammasi tuproqdagi organik moddalarning parchalanishida, 
tuproqning yumshashi hamda uning suv va havo rejimini yaxshilovchi kovakchalar hosil 
bo‘lishida ishtirolk etadi. Asosan umurtqasizlar ko‘p ishtirok etadi.
YOmg‘ir chuvalchanglarini misol qilsak tuproqning bir qismini tanasiga o‘zlashtiradi. 
qolgan bir qismini ekspyeriment sifatida chiqarib tashlaydi. CH.Darvin - aytishicha dunyoda 
yomg‘ir chuvalchanglari kabi katta rol o‘ynaydigan xayvonlarni, extimol topib bo‘lmasa 
kyerak deyiladi. Darvinni ta’limotlariga ko‘ra-yomg‘ir chuvalchanglari ichaklaridan bir yilda
gektariga 22-38 tonnagacha tuproq o‘tishi mumkin.
Umuman olganda tuproq hayvonlarining eng katta funksiyalaridan biri o‘z tanalaridan 
ozuqa elementlarini va asosan, tarkibida azot saqlovchi oqsil tipidagi moddalarni sintez qilib
to‘plashdir.
Yer qazuvchi xayvonlarning ta’sirida tuproq va gruntning aralashuvi yuz byershi 
natijasida ba’zan genetik qatlamlarga ajratish qiyin bo‘ladi.