Microsoft Word Materiallar Full

“TƏZKİRƏTÜL-ÖVLİYA” VƏ ƏLİŞİR NƏVAİNİN “NƏSAİMÜL-MƏHƏBBƏT” ƏSƏRİ 

 

Aygün ƏLİZADƏ 

 AMEA , Şərqşünaslıq İntitutu 

[e-mail] 

 

FəridəddinƏttarın “Təzkirətül-övliya” əsərisufinəsrinininkişafındaböyükrolamalikolmuşdur. O, öz “Təzkirətül-övliya” 

əsəriniyazarkən,çoxsaylımənbələrdənistifadəetdiyikimi,onunəsərindəndəçoxluyazıçıvəşairlərbirmənbəkimiqaynaqlanmışdıla

r. Ümumiyyətlə, FəridəddinƏttarınyaradıcılığıtürkədəbiyyatınaböyüktəsirgöstərmişdir. Gülşəhri,  ŞəmsəddinSivasi, 

ƏlişirNəvai, SinanPaşa, LamiiÇələbivədigərtürkşairvəyazıçılarıonunəsərlərindənyamənbəkimiistifadəetmiş, yadaonlarıöz 

dillərinə  tərcüməetmişlər. Gülşəhri “Məntiqüt-teyr”inmövzusunuvəəsasplanınıFəridəddinƏttarıneyniadlıəsrindənalmışdır. 

ŞəmsəddinSivasiisəonun “İlahinamə” və “Pəndnamə”sinitərcüməetmişdir. SinanPaşa “Təzkirətül-övliya” əsərindən öz əsəri 

üçün əsasmənbəkimiistifadəetmişdir. 

BuədiblərinarasındaƏlişirNəvainin (1441-1503) yaradıcılığıdahamaraqlıdırvəonun  Əmir Xosrov Dəhləvi, Fəridəddin 

Əttarvə  Əbdürrəhman Caminin əsərlərinin təsiriiləqələməaldığıəsərlərdiqqəticəlbedir. Hərşeydənəvvəl, onu qeyd etmək 

lazımdır ki, Əlişir Nəvai türk ədəbiyyatında ilk dəfə “Xəmsə” yaradanşairdir. Həttabu məharətli  şair beş  məsnəvi ilə 

kifayətlənməyərək, klassikXəmsəhüdudlarınıaşıb,altıncıməsnəvinidəqələməalmışdır. Onun yazdığı  məsnəvilər bunlardır. 

“Heyrətül-əbrar” (“Seçilmişlərin heyrəti”), “FərhadvəŞirin”, “LeylivəMəcnun”, “Səbisəyyarə” (“Yeddi planet”), “Səddi-

İskəndəri” və “Lisanüt-teyr” (“Quş dili”). Gördüyümüzkimi,şairinaltıncıməsnəvisi “Lisanüt-teyr” Əttarın “Məntiqüt-

teyr”inənəzirəolaraqyazılmışdır. Buəsər 3500 beytdənibarətsufiəsəridir. Əlişir Nəvainin yaradıcılığını araşdırmazdan qabaq, 

bu əsərə əsasən deyə bilərikki, o, Əttarınəsərləriiləyaxındantanışolmuşdur.  

Məlumdurki,  ƏlişirNəvaiöz “Nəsaimül-məhəbbəmin  şəmayilül-fütuvvə” (“Fütuvvətdən doğan sevgi mehləri”) 

əsəriniyazarkən,  Əttarın “Təzkirətül-övliya”sındanbirmənbəkimibəhrələnmişdir. Ammabunudademəkolmazki, bu əsər 

Nəvainin istifadə etdiyi əsas mənbə olmuşdur. Sufinəsrinininkişafınaqısacanəzərsalsaq,görərikki, demək olar bütün əsərlərin 

mənbələri eynidir. Tarixiardıcıllıqbaxımımndan,onlarıbeləqruplaşdırabilərik:  ƏbuƏbdürrəhmanSüləminin “Təbəqatüs-

sufiyyə”  əsəri, XacəAbdullahƏnsarinin “Təbəqatüs-sufiyyə”  əsəri,  ƏbdürrəhmanCaminin “Nəfəhatül-ünsminhəzəratül-

qüds”  əsəri.  ƏlişirNəvaininəsərinioxuyandagörürükki, o buüçmənbədən çoxistifadəetmişvə  dəfələrlə özü bu mətləbi qeyd 

etmişdir. Hətta onun əsərini qələmə almasıtarixçəsibelədir. Bildiyimizkimi,sufişeyxlərihaqqındatəzkirəyazmaqənənəsi 

Süləminin «Təbəqatüs-sufiyyə»  əsəriiləgenişlənmişdir. Beləki, onunbuəsəriXacəAbdullahƏnsaritərəfindən Heratləhcəsinə 

tərcümə olunaraq, dahadayayılmışdır. Dahasonrabudilcamaattərəfindənazbaşadüşüldüyündən, onu Əbdürrəhman Cami 

Əlişir Nəvaininxahişiiləfarsdilinəçevirmişdir. Nəticədə, NəvaiCaminin “Nəfəhatül-ünsminhəzəratül-qüds” əsərinin əsasında 

sufilər haqqında özünün “Nəsaimül-məhəbbəminşəmayilül-fütuvvə” adlıtəzkirəsiniyazmışdır. 

 

---