Microsoft Word Materiallar Full
Yüklə 18,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
AİLƏ-NİKAH MÜNASİBƏTLƏRİNİN YARANMASI VƏ İNKİŞAFINA DAİR GÖRKƏMLİ ŞƏXSİYYƏTLƏRİN FİKİRLƏRİ
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
Ailə ən qədim sosial mikrodövlət olmaqla, dindən, dövlətdən, ordudan, elmdən, hətta bazar münasibətlərindən də çox əvvəl meydana gəlmiş və inkişaf etmişdir. Ailə mənəvi-emosional hisslər əsasında birləşmiş insanların ümumi maraqlarını ifadə edən, sağlam cəmiyyətin və güclü dövlətin təməlini təşkil edən bir qrupdur. Böyük yunan filosofu Platon heç də təsadüfi olaraq demirdi ki, «dövlət ailələrin birləşməsindən yaranır». Bu baxımdan Aristotelin fikirləri də maraqlıdır. O, yazırdı: «Ailə kəndi yaradır, kəndin birləşməsi isə dövləti». Fəlsəfə elmləri doktoru, professor Z.Göyüşov «Həzz və iztirab» adlı monoqrafiyasında yazırdı: «Hər adamın ailəsi, evi onun həyat dənizində lövbər saldığı sahildir. Dünyanın heç bir guşəsi adamın öz evinin, öz ailəsinin verdiyi ləzzəti verə bilməz. Adam ancaq öz evində, öz ailəsində rahatlıq tapa bilər. İnsan üçün bu qədər zəruri olan «yuva, istiliyini» o ancaq öz ailəsində əldə edə bilər». Buradan belə bir sual meydana gəlir: ailə sabit ictimai birlik olmaq etibarilə nə zaman formalaşmağa başlamışdır? Ailənin yaranması və inkişafı haqqında dünyanın bir çox etnoqraf tarixçiləri, sosioloq və filosofları tarixi faktlara istinad edərək maraqlı fikirlər söyləmişlər. Tədqiqatlar göstərir ki, ailənin yaranması neolit dövrünün sonunda qəbilə quruluşunun dağılması, xüsusi mülkiyyətin, izafi məhsulun və siniflərin meydana gəlməsi ilə bir vaxta düşür. Matriarxal ailə qəbilə quruluşunun dağılması, eyni zamanda sinifli cəmiyyətə keçid mərhələsində meydana gəlmişdi. Bu dövrü birinci dəfə İsveçrə alimi İ.Baxofer (1815- 1887) öz tədqiqatına istinadən qeyd etmişdir. Matriarxal ailənin qanunlarına görə, ictimai istehsalda əsas yeri tutan qadın bu quruluşda üstün mövqeyə malik idi. Ailə münasibətlərini o tənzimləyirdi. Əmlak və vəzifə vərəsəliyi ana ilə müəyyən olunurdu. Qəbilə quruluşunun dağılması, xüsusi mülkiyyətin və siniflərin yaranması ilə yeni bir quruluş patriarxal ailə meydana gəldi. Bu dövrdə qadının iqtisadi rolu azalmış, var-dövlət kişinin ixtiyarına keçmişdi. Ailənin bu formasına uyğun olaraq, «patriarx» anlayışı mövcud idi. Patriarxal qəbilə quruluşunda kişi cəmiyyətdə, təsərrüfatda və ailə münasibətlərində aparıcı mövqeyə malik oldu. Əmlak və vəzifə vərəsəliyi ata xəttinə əsasən müəyyənləşdirildi. İstehsalın əsas sahələrində kişilər qadınları sıxışdırır, qadın əməyindən ancaq ev işlərində istifadə olunurdu. Bütün bunlarla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, mövcud ədəbiyyatlarda ailənin mahiyyəti, vəzifələri müxtəlif şəkildə aydınlaşdırılır. Hələ vaxtilə qədim yunan filosofu Platon nikah-ailə münasibətlərinin xarakteri ilə əlaqədar qiymətli fikirlər söyləmişdir. Həmin fikirlər ailə ilə əlaqədar atılmış ilk addımlar idi. Böyük filosof patriarxal ailəni ictimai özəkdə dəyişməz və ilkin ailə sayırdı. Ailənin yaranması və inkişafı ilə bağlı bir çox filosof, psixoloq və pedaqoqlar maraqlı fikirlər söyləmişlər. Fransız filosofu və maarifçisi J.J.Russo göstərirdi: «Bütün cəmiyyətlərdən ən qədimi və təbii olanı-ailədir... Beləliklə ailə, əgər belə demək mümkünsə, siyasi cəmiyyətin simasıdır ... burada hakim-ata, xalq isə övladlardır...». Antik, orta əsrlər və qismən də yeni dövr filosofları ailə münasibətlərindən ictimai münasibətləri çıxararaq, başlıca diqqəti xüsusi sosial təsisat kimi ailənin xarakteristikasına deyil, ailənin dövlətə münasibətinə yönəldirdilər. |