Microsoft Word menejment va marketing asoslari

4.2. Boshqarish strukturalarining tashkiliy turlari 
Boshqarishning quyidagi asosiy tashkiliy strukturalari mavjud:
 Chiziqli struktura; 
 Chiziqli-shtabli struktura; 
 Funktsional struktura; 
 Chiziqli-funktsional struktura; 
 Dasturli-maqsadli struktura;
Har bir strukturada rasmiy va norasmiy aloqalar mavjud. Rasmiy aloqalar, 
avvalo vertikal aloqalardir. Ular rahbarlik va bo’sunish turlariga ko’ra bir-biridan farq 
qiladi. 
Agar rahbarlik to’laqonli bo’lib, quyi organ quyi faoliyatga doir barcha 
masalalarga daxldor bo’lsa, bunday aloqa chiziqli rasmiy aloqa deb ataladi. 
Agar rahbarlik cheklangan bo’lib, quyi organ quyi faoliyatga doir o’zining 
masalalariga daxldor bo’lsa, bunday aloqa funktsional vazifaviy rasmiy aloqa deb 
ataladi. 
Organlar o’rtasidagi vertikal aloqadan tashqari gorizontal aloqalar ham mavjud 
bo’lib, ular muvofiqlashtirish, uyg’unlashtirish va hamkorlik qilish tarzidagi 
aloqalardir. 
Boshqaruv strukturasida asosiy o’rinni hokimiyatga tayanadigan rasmiy 
aloqalar egallaydi. Lekin norasmiy aloqalar muhimdir. Ba'zan ular tashkilotning 
ishini yo’lga qo’yishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’ladi. 
Norasmiy aloqalar turli xilda bo’lishi mumkin. Bular jumlasiga korxonadagi 
qarindoshlik aloqalari, unda tarkib topgan umumiy manfaatlar, masalan, kasblar, 
qiziqishlar, sport bilan shug’ullanish yoki do’stona munosabatlar, birga o’qiganlik va 
boshqalar kiradi. 
Norasmiy aloqalar ham e'tibordan chetda qolmasligi kerak. Chunki: 
 norasmiy aloqalar rasmiy strukturaning barcha bo’g’inlari bilan kesishadi;
qator munosabatlar ishdan tashqarida paydo bo’ladi va korxonaning barcha ishiga 
ta'sir ko’rsatadi; 

norasmiy tizim o’zining ko’pgina ko’rsatkichlari bo’yicha korxona 
faoliyatining samarali tashkil qilishga imkon beradi. 
Ammo norasmiy aloqalarning salbiy jihatlari ham yo’q emas. Ehtiyotkorlik, 
sezgirlik yo’q bo’lgan joyda guruhbozlik, mahalliychilik, qarindosh-urug’chilik va 
shunga o’xshash ko’rinishlarning sodir bo’lishi hech gap emas. 
Har bir rahbar o’ziga ishonib topshirilgan bo’linma faoliyatini yakkaboshchilik 
asosida boshqaradi va barcha zarur qarorlarni mustaqil ravishda qabul qiladi. 
Bo’ysunuvchi xodimlar faqat o’zlarining bevosita rahbarlarining 
farmoyishlarini bajaradilar. Yuqori turuvchi rahbar xodimlarga ularning bevosita 
boshlig’ini "chetlab" murojaat qilmasligi kerak. Masalan, korxona direktori tsex 
boshlig’ini chetlab masterga buyruq bermasligi kerak. Shu tariqa rahbarlikning 
vertikal liniyasi va bo’ysunuvchilarga ta'sir ko’rsatishning to’g’ridan-to’g’ri yo’li 
ochiladi. 

---

39