Microsoft Word monoqrafiya docx
Yüklə 7,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Dastanın başlanğıcı
Rumda cavan və adlı-sanlı bir şah var idi ki, ona Filqus deyərdilər. Rum və rus onun hökmdarlığı altında idi. Filippin oğlu olan bu şəxs Yunan tarixində və islam tarixlərində mühüm yer tutumuşdur. Yunan, Rum və İslam mənbələrinə əsasən demək olar ki, qərbdən şərqə ta okeanlara qədər böyük ərazini istila etmişdir. Bu rum və yunanlar müştərək idilər. Onların yaşayış tərzi, məzhəbi və əxlaqı çox oxşardır. Bir iranlının vəsiyyətinə görə İskəndər böyük Daranın oğlu, kiçik Daranın isə qardaşı hesab olunur. Nizami isə bu vəsiyyətləri qəbul etmir və İskəndərin Filquis oğlu olduğunu iddia edir. İskəndərin müəllimi isə Ərəstu olduğuna işarə edir. İskəndər də həmişə öz müəlliminə qulaq asmış və ona hörmətlə yanaşmışdır. İskəndərin dünyaya şahlıq etmək arzusunu Ərəstu ona tövsiyə etmişdir. İskəndərin taxta çıxmasından bir müddət sonra bütün ölkədə ədalət bəqərar oldu. O, ölkəni tutub dağıtmadı. Yalnız özünə tabe etdirib xərac alırdı. İskəndər atasından qüvvətli, tədbirli və dostpərəst idi. Nizami öz fikirlərini «Sirlər xəzinəsi»ndən başlayaraq ədalətli şah prinsipini sona qədər aparmağı qarşısına məqsəd qoyduğundan dünyanı yalnız ədalətlə idarə etməyin mümkünlüyünü vurğulayır. Zəncilər içərisinə hücum və qələbə İskəndəri Misirdən Ruma qədər məşhur- laşdırmışdır. Bundan sonra İskəndəri hətta, peyğəmbər kimi qəbul etməyə başlayırlar. İskəndərin zəncilər üzəridəki qələbəsi və Misirdə ədalət və sakitliyin bərpasından sonra 121 dəniz kənarında İskəndəriyyə şəhərinin salınmasına başlanılır. Bu iş sonradan davam etdirilib 12-13 şəhərin salınmasına gətirib çıxarılır. İskəndər bundan sonra Yunana qayıdır. Lakin xərac vermək bütün dövlətləri razı salmır. Ona görə də Dara İskəndərlə müharibəyə başlayır. Ancaq İran xalqı Dara zülmündən qurtarmaq üçün İskəndərin bu yerlərə gəlməsini məqbul sayırlar. Nizami «Şərəfnamə» də yazır ki, ağıllı filosoflar İskəndərin Daranın zülmünə son qoymağın vaxtı çatdığını deyirlər. İskəndər və Daranın bir-birinə göndərdiyi məktublar bir fayda vermədiyindən müharibə labüdləşir. Hətta, ordu başçıları da Dara əlindən zinhara gəldiyini deyib İskəndərə təslim olurlar. Onlar Daranı öldürməyə hazır olduq- larını İskəndərə bəyan edirlər. İskəndər buna inanmasa da, alimlərin nəsihəti yadına düşür ki, «Hər yerin dovşanını onun öz tazısı tutar» nəzərnə gəldi. İki ordu başçısına tapşırdı və onlar da öz növbələrində fürsət tapıb Daranı öldürdülər. Qorxuya düşən İranlıların sülhdən başqa bir çarəsi qalmadı. Rəvayətə görə Dara yaralanıb yataqda ikən İskəndər onun yanına gəlir. Bu səhnəni Firdovsi və Nizami böyük ustalıqla vermişlər. Qəribə burasıdır ki, iki böyük sərkərdə ağır döyüşlərlə bir-biriylə vuruşmuş, ancaq biri- nin məğlubiyyəti o birini sevindirməmişdir. İskəndərin ürəyi yumşalıb Daranın vəsiy- yətlərinə əməl edəcəyinə söz vermişdir. Daranın ondan üç xahişi olmuşdur: Birincisi odur ki, ona xainlik edənləri cəzalandırsın, ikncisi ailəsi ilə işi olmasın, üçüncüsü isə qızı Rövşənəki özünə arvad etsin. Nizami bu yerdə yazır: İskəndər qəbul etdi, Dara hər nə dedi, Qəbul edən qalxdı, deyən dünyadan getdi. (87-235) Bundan sonra matəm günlərinin qara örtükləri şadlıq libası ilə əvəz olur və İsfa- handa İskəndər Rövşənəklə şahlara məxsus toy edir. Bundan sonra İskəndər Rövşənəki Ruma aparır və ondan İskəndərus adlı bir oğlu olur ki, onu da Ərəstun tərbiyə edir. Daha sonra İskəndərin ərəb ölkələrinə səfəri başlayır, o, hətta Kəbəni ziyarətə gedir. Nəhayət İskəndər Bərdə və Abxaza gəlir. Əslində tarixdə İskəndərin Kiçik Asiya və Qafqaza gəlişi olmamışdır. 122 Nizami Şəddadilərin dövründə kürdlərin onun vətəni Gəncədə gördüyü işləri qabartmaq üçün, öz anasının kürd olması onun «Yeddi gözəl» poemasındakı müsbət kürd surəti bu millətə hüsnü-rəğbətindən xəbər verir. Bərdə də Azərbaycanın o vaxtkı paytaxtı olduğundan Nizami İskəndəri oraya türk qadını Nüşabənin qarşısında mat qoyur. Bunu şairin vətənpərvərliyi və öz xalqına sevgisi ilə izah etmək olar. Nüşabə dastanı «İskəndərnamə» əsərinin ən maraqlı bölümüdür. Maraqlı burasıdır ki, dünyanı fəth edən İskəndər qadının belə ədalətlə dövlət idarə etməsinə heyran qalır. Əlbətdə, ədaləti şah prinsipini ilk əsəri «Sirlər xəzinəsi» dastanından qarşıya qoyan Nizami öz ənənəsinə sadiq qalır. İskəndər sonra Dərbəndə gəlib oraya sədd çəkdirib Dərbənd qalasının düşmənlərdən qorunmasıana şərait yaradır. İskəndər Keyxosrovun qalasına tələsib orada oturmaq istəyir. Keyxosrovun nəvələrindən oln Sərir hakimi İskəndəri layiqincə qarşılayıb onu Keyxosrovun təxtində otuzdurur. İskəndərin səfərləri Rey və Nişapura davam edir. Nizami İskəndərdən əvvəl Keyxosrovun gəzdiyi şəhərləri xüsusilə Bərdəyə gəlişini İskəndərə şamil etməklə vətənini sevdirməyə çalışmışdır. İskəndərin istilaları davam edir, o, bu dəfə Hindistana hərbi yürüş edir. 30 ilə yaxın bir ömr yaşamasına baxmayaraq tarixdə bu qısa zaman kəsiyində dünyanın bir çox ölkələrini fəth edir. Hindistana gedib çıxması da buna işarədir. İskəndər Çinə və Tibetə tarixdə getməsə də, Nizami yeni bir övqat yaratmışdır. Müxtəlif ölkələrin hikmət və mədəniyyətlərindən danışaraq dünya xalqlarının adət- ənənələri və sivilizasiyası poeziyada şairin böyük ustalıqla verilməsinə heyran olursan. İskəndərin Qıpçaq çölünə gəlməsi və burada qadınların üzü örtüksüz gəzməsi onu heyrətə salır. Burada Nizami öz qadını Afaqın yurdundan söz açaraq bu yerlərdə qadınların cəsarətindən bəhs edir. Qadının cəmiyyətdə böyük qüvvə olduğunu göstərməyə çalışır. |