Microsoft Word mulki huquq doc

məhkəmə qərarı tələb edilmir. Məhkəmə qərarı yalnız o halda lazım olur ki, milliləşdirmə nəticəsində milli-

ləşdirilmiş əmlakın mülkiyyətçisinə dəyən zərərin əvəzinin ödənilməsi barədə onunla dövlət arasında mübahisə 

yaransın; belə mübahisəni məhz məhkəmə həll edir (MM-ni 210-cu maddəsi). Əgər zərərin əvəzinin ödənilmə-

sinə dair mülkiyyətçi ilə dövlət arasında mübahisə olmazsa və dövlət zərərin əvəzini könüllü surətdə ödəyərsə, 

onda məhkəmə prosedurasına ehtiyac qalmır. Özü də o, mülkiyyətçiyə vurulan zərərin əvəzini dövlət büdjə 

vəsaiti hesabına tam həjmdə ödəməlidir. 

Dövlətin həm də borcudur ki, milliləşdirilən əmlakın dəyərini ödəsin, yəni mülkiyyətçiyə kompensasiya ver-

sin. Məsələyə bu cür yanaşma isə təsadüfi deyildir. Belə ki, BMT Baş Məjlisinin XX əsrin 70-ci illərində qəbul 

olunan qətnamələrində göstərilir ki, milliləşdirmə aktı yalnız milliləşdirilən əmlakın mülkiyyətçisinə kompen-

sasiya ödənilməsi şərtilə qanuni sayıla bilər; bu qətnamələr milliləşdirmə zamanı xüsusi (qeyri-dövlət) mülkiy-

yətçilərin mülkiyyət hüququnun müdafiə edilməsi prinsipindən çıxış edir; bu prinsip öz rəsmi-normativ ifadəsi-

ni  praktiki  olaraq  bütün  ölkələrin  daxili  qanunvericiliyində  tapır.  kinci  Dünya  müharibəsindən  sonra  həmin 

prinsip Şərqi Avropa ölkələri tərəfindən də tanınmışdır. Hal-hazırda qeyd etdiyimiz prinsip MDB ölkələrində 

qəbul olunan xarici investisiya haqqında qanunlarda da formulə edilmişdir. Milliləşdirmə zamanı mülkiyyətçiyə 

kompensasiya ödənilməsi prinsipi bizim ölkənin xarici investisiyanın qorunmasına həsr olunan qanununda nə-

zərdə tutulmuşdur.

 

Göstərilən  qanuna  görə,  Azərbaycan  Respublikasında  xarici  investisiya  milliləşdirilmir,  bu  şərtlə  ki,  o, 

Azərbaycan Respublikasının xalqına və dövlət mənafelərinə zərər vurmasın («Xarici investisiyanın qorunması 

haqqında» qanun). Bununla belə, əgər xarici investisiya Azərbaycan xalqına və dövlət mənafeyinə zərər vurar-

sa, milliləşdirilir; bu zaman mülkiyyətçiyə (xarici investora) təxirə salınmadan, müqabil və səmərəli kompensa-

siya ödənilir. 

Milliləşdirmə məjburi xarakter daşıyan elə bir tədbirdir ki, bunun nəticəsində iqtisadiyyatın ayrı-ayrı obyekt-

ləri yox, iqtisadiyyatın bütöv və kompleks sahələri dövlət mülkiyyətinə keçir. Bu tədbirin xarakteri onun kim 

tərəfindən və hansı məqsədlə həyata keçirilməsindən asılıdır. 1917-1920-ci illərdə Sovet dövləti torpağı, bank-

ları, sənaye və ticarət müəssisələrini milliləşdirmişdi. Milliləşdirmə bir çox Şərqi Avropa və Asiya ölkələrində, 

müstəmləkə asılılığından azad olan və iqtisadi müstəqillik əldə edən dövlətlərdə, habelə yüksək inkişaf etmiş 

Qərb ölkələrində də həyata keçirilmişdir. 

Dövlətin suverenliyi beynəlxalq hüququn hamılıqla qəbul edilmiş prinsiplərindən biridir. Bu prinsip əsasında 

hər bir dövlət özünün siyasi və iqtisadi sistemini müəyyən edir. Mülkiyyət hüququnun əldə edilməsi və xitam 

olunması üsullarını və əsaslarını, mülkiyyət hüququnun məzmununu müəyyən etmək dövlətin müstəsna hüqu-

qudur. Söylədiklərimizdən belə çıxır ki, suverenlik prinsipi hər bir dövlətin xüsusi mülkiyyəti milliləşdirmək 

hüququnu şərtləndirir. Milliləşdirmənin həyata keçirilməsi dövlət suverenliyinin ifadə formalarından biridir. 

Dövlətin milliləşdirmə hüququna malik olması beynəlxalq hüquq tərəfindən qəbul edilmişdir. Beynəlxalq hü-

quq suveren dövlətin milliləşdirməni həyata keçirmək hüququnu tanıyır. BMT-nin Baş Məjlisinin VII sessiyasın-

da (21 dekabr 1952-ci il) təbii sərvət və ehtiyatlardan müstəqil istifadə hüququ haqqında 626 saylı qətnamə qəbul 

edilmişdir. Qətnamə xalqların təbii sərvətlərə sərənjam vermək hüququnu onun ayrılmaz suveren hüququ kimi xa-

rakterizə edir.  

Milliləşdirmənin həyata keçirilməsi hər bir dövlətin daxili səlahiyyətlərinə aiddir. Hər hansı beynəlxalq or-

qanın bu məsələni müzakirə etməyə ixtiyarı yoxdur. Bu müddəa BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsinin qərarında 

öz əksini tapmışdır. Belə ki,  ran dövləti tərəfindən  ngilis- ran neft şirkəti milliləşdirildiyinə görə Böyük Brita-

niya hökuməti 1952-ci ildə Beynəlxalq Məhkəməyə şikayət edir. Məhkəmə səlahiyyəti olmadığına görə bu şi-

kayətə baxmaqdan imtina etmişdir. 

Milliləşdirmənin hüquqi təbiəti bir neçə əlamətlə şərtlənir. Birincisi, milliləşdirmə dövlət hakimiyyət aktı-

dır; bu aktın həyata keçirilməsi obyektiv surətdə mövcud olan dövlət mənafeyi ilə şərtlənir; o, öz mənafeyini 

təmin etmək üçün milliləşdirmə aktı kimi tədbir görür; milliləşdirmə dövlət tənzimetmə tədbiridir.  kincisi, mil-

liləşdirmə  ayrı-ayrı  şəxslərə  tətbiq  edilən  jəza  tədbiri  olmayıb,  ümumi  xarakter  daşıyan  sosial-iqtisadi