Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc
Yüklə 289,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi
30 sho‘xning bevafoligi shunaqa bo‘lsa, u odam avlodi bilan sira ham oshnolik qilmaydi». Yulduz ma’nosida: «Bevafolik agar ul sho‘x qilganchalik bo‘lsa, Sarfa, ya’ni yulduz odam avlodi bilan oshnolik qilmaydi». «Sarfa» so‘zining yana tejash, foyda ma’nolari ham bor: «Agar bevafolik ul sho‘x qilganchalik bo‘lsa, odam avlodiga oshnolikni tejamaydi» yoki: «Bevafolik agar shu bo‘lsa, ya’ni u sho‘x qilganchalik bo‘lsa, odam avlodi bilan oshnolik foyda qilmaydi». Keyingi talqinda ma’no borga o‘xshaydi, darhaqiqat, mahbubaning bevafoligini ko‘rgan lirik qahramon «Odam bolasi bilan oshnolik qilishning foydasi yo‘q ekan», degan xulosaga kelib, hafsalasi pir bo‘lishi mumkin. Shuning uchun «G‘aroyib-us sig‘ar»ning yangi nashrida «sirfa» so‘zining «sarfa» deb tuzatilganini ma’qullash lozim. Navoiy o‘limni – ayriliq deb, oshiqqa zulm, deb olar ekan, uni bevafolik ham deb ataydi. Oshiqni dogda qoldirib, tashlab ketish charxning, zamonaning bevafoligi, sitamidan bir nishona bu. Shu nuqtada «sarfa» so‘zining zamon aylanishi, yulduz (charxi falak timsoli), hiyla, makr, xasislik ma’nolari ham tutashadi. Falak odam avlodi bilan oshnolik qilmaydi, pari odam avlodi bilan oshnolik qilmaydi va hokazo. Vahki sindi naxli ummedim, xusho ul bog‘bon, Kim erur xushhol bir navrasta shamshodi bila.
Ma’nosi: «Umidim niholi sindi evoh, nobud bo‘ldi. Ko‘kargan shamshodi bilan xushholu xursand yurgan bog‘bonga havasim keladi, qanday yaxshi!» Alamli o‘knnch va dard bor bu misralarda — naxli ummadini yo‘qotgai odamning ichidan otilib chiqqan o‘kirik va boshqalarga nigoh tashlab taskin topishi bor. Uning niholi singan, umidlari chilparchin, ammo boshqa bog‘bonlarning iiholi ko‘kargan, ular shod. Bu hasad emas, umidli nigoh, hayotga, abadiyatga bog‘lanish, hayot abadiyatini his etish. Baytdagi «sindi» so‘zi oldin o‘qiganimiz «rez-rez», «sindirurman» so‘zlarini esga soladi. Sinish — o‘lim, sinish — isyon, sinish — toqatsizlik, ruhiy zilzila. Falak zulmi, ajal shamoli uning umid niholini sindirdi, u bo‘lsa bir g‘azabga kelib, osmon qabatlarini sindirishga chog‘lanadi, bir achchiq-achchiq hasrat mayini sipqoradi, bir «navrasta shamshodi»dan xushhol bog‘bonlarga qarab taskin topadi. Shu- da insonning ahvoli, uning qo‘lidan boshqa nima ham kelardi? Shoir alamzada odamning ruhiy ahvolidagi o‘zgarishlar, to‘lqinlarni bir nechta she’riy baytda ana shunday teranlik bilan chizadi. Keyingi baytlarda taskin ohangi, noilojlik, nochorlik davom ettirilgan. Masalan, oltin bayt:
Ya’ni: «Ey Majnun, faryoding bilan tog‘ni keltirganingdan nima foyda. Laylining qulog‘iga tuyakashlarning xirgoyisi yoqmayapti». Shoir o‘zining ohu nolasidan pushaymon, chunki bo‘zlab dod solishlar, falakning giribonidan olish hech bir naf’ keltirmaydi, hech kim uni eshitmaydi. Hatto Layli va Majnunning faryodlaridan tuygan. Navoiy insonning qarshisida ojizligini ta’kidlamoqchi. O‘kiriklar behuda, undai ko‘ra muazzam, behudud ishq sahrosiga qadam qo‘y, o‘zingni shu bilan ovut — najot shunda, deb uqtiradi u:
Ishq vodiysi — ilohiy dargoh huzuri bir-biridan ajralgan do‘stlarning vaslga erishadigan, diydor ko‘rishadigan joyi. Inson ruhi o‘z mahramini izlab topadi. Navoiy va uning zamondoshlarining ishonch-iymoni shunday edi. Shu sababli shoir ishq vodiysiga kirdingmi, imillama, oldinga intil, deb jahd etadi. Ya’ni: «Ey Navoiy, ishq sahrosiga qadam qo‘yganingdan keyin, endi nega bo‘shashasan («loshkaysan»— qadimgi turkiy so‘z bo‘lib, bo‘shashmoq, imillamoq ma’nolarini bildiradi), poyoni |