Microsoft Word pedaqogika tarixi proqram esas son doc

SOVET HAKİMİYYƏTİ İLLƏRİNDƏ VƏ SONRAKI MÜSTƏQİLLİK 
DÖVRÜNDƏ AZƏRBAYCANDA MƏKTƏB VƏ PEDAQOJİ FİKRİN 
İNKİŞAFI. 
Azərbaycanda Sovet məktəbinin təşkili və pedaqoji elmin təşəkkülü (1920-
1930-cu illər). Azərbaycanda 1940-1950-ci illərdə məktəb və pedaqogika elminin 
inkişafına dair. 1960-1970-ci illərdə Sovet hakimiyyətinin süqutuna qədər olan 
dövrdə Azərbaycanda məktəb və pedaqoji fikrin inkişafı. Sovet hakimiyyəti 
illərində tanınmış pedaqoq və mütəfəkkirlərin Azərbaycanda məktəb və pedaqoji 
fikrin inkişafına təsiri. 
Sovet hakimiyyəti dağıldıqdan sonra Müstəqil Azərbaycan 
Respublikasında təhsilin və pedaqoji elmin inkişafı.
AZƏRBAYCAN MƏKTƏB VƏ PEDAQOJİ FİKİR TARİXİNDƏ 
HEYDƏR ƏLİYEV MƏRHƏLƏSİ. 
Azərbaycan xalqının ümummilli lideri, Ulu Öndər Heydər Əliyevin həyat 
və fəaliyyəti (1923-2003) gənc nəslə örnəkdir. Azərbaycanda Heydər Əliyevlə 
başlayan təhsil islahatları. Heydər Əliyevin təhsilə, elmə, ana dilinə, mədəni irsə 
münasibəti. Azərbaycan təhsilinin, maarif və mədəniyyətinin inkişafında Heydər 
Əliyevin xidmətləri. Heydər Əliyev gənc nəslin mənəvi tərbiyəsi haqqında. Heydər 
Əliyevin Respublika Gənclərinin Birinci Ümumrespublika Forumunda nitqi və 
gənclərin qarşısında duran vəzifələr. Heydər Əliyev müəllimlik peşəsi haqqında.
 
 
 

---

__________Milli Kitabxana__________ 
28 
28
“PEDAQOGİKA TARİXİ” FƏNNİNƏ DAİR TƏLƏBƏLƏRİN “SƏRBƏST
İŞ” MÖVZULARININ YAZILMASINA DAİR METODİK MƏSLƏHƏT 
 
Tələbələrin “Sərbəst iş” mövzuları üzərində işləməsi fənnin daha dərindən 
mənimsənilməsinə kömək etdiyi kimi, onların tədqiqatçılıq bacarığını da inkişaf 
etdirir, elmə həvəsini artırır, müstəqil çalışmaq vərdişlərini möhkəmləndirir. 
Ali məktəblərimizdə Bolonya prosesinin tətbiqi, təhsilin kredit sisteminə 
keçidi tələbələrin daha çox müstəqil çalışmasını tələb edir. Müstəqil çalışan, əməli 
fəaliyyət göstərən tələbə daha çox bilik qazanır və öyrənir.
Psixologiyadan məlumdur ki, insan bilik üzərində nə qədər hərtərəfli işləsə, 
ona müxtəlif cəhətlərdən yanaşsa, o hafizədə daha möhkəm yer tutur. Çünki, tələbə 
material üzərində müstəqil işləyərkən onu hərtərəfli təhlil edir, şüurunda eyni bir 
məsələyə bir neçə dəfə qayıtmalı olur. Bütün bunlar həmin materialın hafizədə 
uzun müddət qalmasına, praktik əhəmiyyət kəsb etməsinə səbəb olur.
Müasir gənc mütəxəssis yüksək bilik və dünyagörüşə malik olmaqla 
bərabər, həm də tədqiqatçılıq qabiliyyətlərinə malik olmalı, müstəqil düşünməyi,
müstəqil qərarlar çıxarmağı bacarmalıdır. Bunun üçün də indiki şəraitdə - təhsilin 
qlobal xarakter aldığı bir dövrdə tələbənin proqram materialına sahib olması 
minimum tələb hesab edilə bilər, geniş nəzəri bilik və dünyagörüşə sahib olmaq 
üçün isə daha çox oxumalı, əlavə və ilk mənbələrdən istifadə etməli və bilikləri 
genişləndirmək və tətbiq etmək lazımdır.
Bu baxımdan fənni tədris edən müəllim tələbələrə müstəqil çalışmağı, daha 
çox düşünməyi məsləhət görməli, onların tənqidi və yaradıcı təfəkkürünü inkişaf 
etdirməlidir.
Təcrübələrdən məlum olur ki, tədris işi yüksək təşkil edilən ali məktəblərdə 
tələbələr elmi-tədqiqat işlərinə də böyük həvəs göstərir, “Sərbəst iş” üzərində də 
fəallıqla çalışırlar.
“Sərbəst iş” mövzuları tələbələr tərəfindən sərbəst şəkildə seçilir. Fənn 
müəlliminin təklifi ilə də tələbə mövzu götürüb üzərində işləyə bilər. “Sərbəst iş” 
tələbənin kiçik elmi tədqiqat işi hesab edilə bilər. Tələbə mühazirədən eşitdiklərini, 

---

__________Milli Kitabxana__________ 
29 
29
seminar məşğələlərindən öyrəndiklərini, əlavə materiallardan mənimsədiklərindən 
istifadə edərək, sərbəst iş üzərində müstəqil olaraq yaradıcı, elmi fəaliyyət göstərir. 
Tələbənin sərbəst, müstəqil şəkildə çalışması bir tərəfdən proqram materialının nə 
dərəcədə mənimsədiyinin, o biri tərəfdən isə öz biliyini təcrübədə tətbiq etmək 
bacarığına malik olub-olmadığının bariz göstəricisidir.
Ali məktəblərdə fənlərin tədrisi prosesində, tələbələr müstəqil işləməyi, ilk 
mənbələrdən baş açmağı bacarmalıdırlar. Aparılan elmi-pedaqoji tədqiqatlardan 
məlum olur ki, ali məktəb tələbələri hər gün 5-6 saat müstəqil zehni işlə məşğul 
olmalı, mütaliə etməli, elmlə məşğul olmalıdır. 
Tələbə kitab və ya başqa material üzərində sərbəst çalışan vaxt oradakı
faktlar, həqiqətlər artıq onun malı olur; o əldə etdiyi biliklərə möhkəm inanır. 
Belə bilik isə tədricən əqidə və inama çevrilir. Buradan belə nəticə çıxarmaq olar 
ki, biz ali məktəb tələbələrini biliklər üzərində dərindən, sərbəst, müstəqil 
işləməyə sövq etməklə, eyni zamanda onlarda elmi dünyagörüş də formalaşdırmış 
oluruq. Yalnız məsələdən müstəqil surətdə baş çıxararkən adam öz qüvvəsinə 
inanır və bunu başqalarının qarşısında müvəffəqiyyətlə müdafiə edir. Tələbə kitab 
üzərində bu və ya digər material üzərində sərbəst çalışan vaxt oradakı həqiqətlər 
onun bilik və əqidəsinə çevrilir və onda biliyə möhkəm inam yaranır. Tələbələrin 
öz üzərində müntəzəm və müstəqil işləmələri onlarda geniş dünyagörüş
formalaşdırmaqla bərabər, həm də faydalı vərdişlər yaradır.
Tələbələrə bir deyil, bir neçə mənbədən istifadə etməyi öyrətmək lazımdır. 
Çünki təcrübə göstərir ki, orta məktəbi qurtaran şagirdlərin heç də hamısı sərbəst 
şəkildə elmi mənbələr üzərində, müxtəlif kitablar üzərində işləməyi bilmirlər. 
Ona görə də birinci kurs tələbələrinə fənn müəllimi tələbələrə müstəqil çalışmaq 
üçün, elmi mənbələrdən istifadə etmək üçün lazımi məsləhətlər verməli, tədris 
etdiyi mövzularla bağlı ədəbiyyat siyahısı verməli və onlardan istifadə yollarını 
da göstərməlidir. 
Təcrübələrdən aydın olur ki, birinci kurs tələbələrinin ilk mənbələr üzərində 
işləmələri və onların çıxardıqları nəticələr zəif olur, bəzən səthi və bəzən də 
kitabın, jurnalın üzü köçürülür. Lakin, doğru, düzgün məsləhətlər, tövsiyələr 

---

__________Milli Kitabxana__________ 
30 
30
nəticəsində və tələbələrin də müstəqil işləməsi sayəsində tədricən bu proses inkişaf 
edir və tələbələr müstəqil və sərbəst şəkildə mənbələr üzərində işləməyə alışırlar 
ki, bu da gələcəkdə onların elmi işlər yazmasına, buraxılış işləri üzərində daha 
yaxşı işləmələrinə xeyli köməklik etmiş olur.
Tələbə mövzunu seçdikdən sonra fənn müəllimi ilə birlikdə plan və 
ədəbiyyat siyahısını müəyyənləşdirməlidir. Mövzu ilə bağlı ədəbiyyat oxunur, 
təhlil edilir, qeydlər götürülür, çıxarışlar edilir, məntiqi nəticələr çıxarılır, 
ümumiləşdirmələr aparılaraq yazıya alınır.
Sərbəst iş yaradıcı şəkildə yerinə yetirilməlidir. Kitabların, qəzet və jurnal 
məqalələrinin üzü köçürülməməli, müəlliflərin fikirləri olduğu kimi 
götürülməməlidir. Bütün mətnin başlıca məzmununu səciyyələndirən fikrin əsas 
məqamları aşkarlanmalı, oxunan materiala, müəllifin fikirlərinə yaradıcı münasibət 
göstərilməli, ümumiləşmiş fikirlər, lakonik ifadələr yazılmalıdır.
Əlbəttə, hər hansı bir “Sərbəst iş” mövzusu girişlə başlayır, sonra
mövzunun əsas hissəsi işlənilir, sonda isə mövzuya nəticə vurulur, istifadə 
olunmuş ədəbiyyat siyahısı göstərilir.
Tamamlanmış “Sərbəst iş” fənn müəlliminə təhvil verilir. Müəllim onu 
oxuyur və qiymətləndirir.