2.5.2. Zipfin II qanunu – “say-tezlik” asılılığı
Zipfin I qanununda müxtəlif sözlərin mətnə eyni
tezliklə daxil olması amili diqqətdən kənarda qalmışdır.
Sözlərin mətnlərə daxilolmalarının statistik göstəriciləri
üzərində təhlilini davam etdirən Zipf müəyyən etmişdir
ki, sözlərin mətnlərə daxilolma tezlikləri ilə həmin tezliyə
mailk sözlərin sayı arasında da asılılıq mövcuddur.
Belə ki, insanlar tərəfindən yaradılmış bütün mətnlər
üçün tezlik və həmin tezliyə malik sözlərin sayı arasındakı
asılılıq hiperbola şəklidə olur. Bu qanunauyğunluq bütün
dillər üçün öz qüvvəsini saxlayır. Yalnız əyrinin meyilliyini
müəyyən edən əmsal cüzi fərqlənə bilər (şək.2.5).
Qeyd edilməlidir ki, Zipfin qanunları universal olub bir
çox sahələrdə doğruluğunu saxlayır. Məsələn, şəhərlərdə
86
yaşayan əhalinin sayı ilə həmin sayda əhalisi olan şəhərlərin
sayı arasındakı asılılıq, varlı insanların (şirkətlərin) kapital-
ları ilə həmin həcmdə kapitala malik insanların (şirkətlərin)
sayı arasındakı asılılıq və s. Zipf qanununa cavab verir.
Nümunəyə baxaq. Tutaq ki, “Azərbaycan”, “respublika”,
“ölkə” və s. cəmi 20 söz hərəsi 30 dəfə, “müstəqil”, “bayraq”,
“müdafiə” və s. cəmi 40 söz hərəsi 15 dəfə, “əsgər”, “torpaq”,
“sərhəd” və s. cəmi 60 söz hərəsi 10 dəfə, “düşmən”, “mü-
haribə” və s. cəmi 80 söz hərəsi 8 dəfə və s. rast gəlinmişdir.
Onda c=30
20=1540=1060= =880=...≈ 600 olar.
Şək.2.5. Zipfin II qanunu:
“sözlərin sayı – tezlik” asılılığı
Sözl
ərin say
ı
Tezlik
İngilis dili
Azərbaycan dili
Rus dili
|
