Microsoft Word Quliyeva Narqiz Dars vasaiti son doc

II qrupa aşağıdakı tiplər daxildir:  
Öz mənşəyi ilə  əvvəlkilərdən sonra gələn ikinci qrupun 
tipləri maralçılığın meydana gəlməsi ilə bağlıdır. Maral isə 
eradan  əvvəlki son əsrlərdə  Mərkəzi Asiya və  Cənubi Sibirdə 
yayılmışdır. Başqalarından fərqli olaraq bu tip, Qərb 
yarımkürəsinə keçməmiş, ancaq Şimali Asiyada yayılmışdır. 
Maralçılıq mədəni-təsərrüfat tipinə oxşayan, lakin 
özünün yüksək inkişaf səviyyəsi ilə ondan fərqlənən səhra 
köçəri maldar təsərrüfatı  təqribən neolitin axırlarında (e.ə. II 
min.) yaranmışdır. Köçəri maldar tip köhnəliyin qalığı kimi 
müasir dövrdə  Mərkəzi Asiya xalqlarında (Monqol, Tibet) 
qalmaqdadır. Keçmişdə isə Cənubi Sibir və Orta Asiya (qazax, 
qırğız və türkmən), İranın səhra və dağlıq rayonları xalqlarında 
(kürdlər, lurlar), Ərəbistanda (bədəvilər),  Şimali Afrikada 
(qalla, tuareq) mövcud olmuşdur. Amerikada əhliləşdirilmiş ev 
heyvanları olmadığına görə bu cür mədəni-təsərrüfat tipi də 
olmamışdır.  
Primitiv yığıcılıqdan yeni mədəni-təsərrüfat tipinə, yəni 
toxa  əkinçiliyinə keçid böyük bir addım sayılırdı.  Əkinçiliyə 
keçid yer kürəsinin müxtəlif hissələrində  − Afrikada, 
Amerikada və Avropada müstəqil yolla baş vermişdir. Bu 
həmin  ərazilərdə yetişdirilən mədəni bitkilərin müxtəlifliyilə 
izah olunur. Amerika və Okeaniyanın tropik ölkələrində 
becərilən bitki növləri  əsasən giləli bitkilər (yams, taro, batat, 
manioka, kartof), Cənubi-Qərbi Asiyada – buğda, arpa, darı, 
Cənubi Asiyada isə  çəltik, Afrikada – darı, Amerikada isə 
qarğıdalı olmuşdur. 
Əkinçilikdən fərqli olaraq maldarlıq köçəri “Həyat tələb 
edir”.  III qrup mədəni-təsərrüfat tipinə kotan əkinçiliyi 
daxildir. Ev heyvanlarının kücündən dartı qüvvəsi kimi istifadə 
olunması bu tipin xarakterik xüsusiyyətidir. Kotan əkinçiliyi əl 
əməyinə  əsaslanan  əkinçiliklə maldarlığın sintezindən 
yaranmışdır. Kotan əkinçiliyinə keçidlə  əlaqədar olaraq əmək 
məhsuldarlığı son dərəcə yüksəlir.  İlkin kapital yığımı  və 

---

_______________Milli Kitabxana______________ 
 28
istismar üçün yeni-yeni imkanlar açılır. Sənətkarlıq 
əkinçilikdən ayrılır. Tədriclə,  əvvəlcə manufaktura sonra isə 
fabrik sənayesi meydana çıxır. Asiya, Afrika və Avropadakı 
sinfi cəmiyyətlərin  əksəriyyətinin  əsas iqtisadi bazası 
kapitalizmə qədərki kotan əkinçiliyi olmuşdur.