Microsoft Word Raqobat Siyosati ziyo netga

Strategiyaning uch umumiy varianti

Strategiyaning uch umumiy varianti raqobat kuchlariga qarshi tura olishning turli xil yondashuvlarini o‘zida namoyon etadi. Boshqa tomondan esa, tahlil natijalari shuni ko‘rsatadiki, agar firma o‘z faoliyatida hech qanday strategiyaga tayanmagan holda ish olib borsa, ya’ni «o‘rta pog‘onada turib qolsa», juda mushkul strategik vaziyatga tushib qolishi mumkin.

Bunday firmalar o‘zining bozordagi ulushidan, mablag‘lar investitsiyasidan mahrum bo‘lgan holda, sarf-xarajatlarni qisqartirish borasida yoki soha doirasida alternativ differentsiatsiya qilish imkoniyatini yo‘qotadi

O‘rta pog‘onada qotib qolgan har qanday korxona yaxshi daromad ko‘ra olmasligi aniq. Bu orqali korxona arzon narxda yirik partiyadagi mahsulotlar uchun xaridorlarni yo‘qotadi, yoki arzon narxlarda tovarlarini sotuvchi raqiblaridan o‘z biznesini himoya qilish uchun daromad ko‘rishdan voz kechgan holda mahsulotlari narxini arzonlashtirishi lozim. Shu bilan birqatorda, korxona faoliyati to‘liq differentsiatsiyasiga erishgan yoki maqsadli yo‘nalishlarda ish olib boruvchi firmalarga imkoniyatni qo‘ldan boy bergan holda, biznesning serdaromad turlarini ko‘zdan qochiradi. Bundan tashqari, o‘rta pog‘onada turib qolgan korxonalar mujmal korporativ madaniyat va boshqaruvga oid ziddiyatlardan aziyat chekadi.

Yuk tashish avtoulovlarini ishlab chiqaruvchi hamda AQSh bozorlarida o‘zining salmoqli o‘rniga ega Clark Equipment faoliyatini o‘rta pog‘onada qotib qolgan korxonalar sirasiga kiritish mumkin. Toyota va Komatsu kabi ushbu mahsulotni ishlab chiqaruvchi yapon korxonalar faoliyatida esa yirik bozor segmentlariga xizmat ko’rsatish strategiyasiga tayangan bo’lib, yapon po’latini arzon narxlarda qo’lga kiritish va bu orqali transport xarajatlarini foydasi bilan qoplash imkoniyatiga ega bo‘lindi va ishlab chiqarishdagi sarf-xarajatlarning kamayishiga erishildi. Ishlab chiqarish tarmoqlarining kengligi va bozorda salmoqli ulushga bo‘lishiga qaramasdan (jahonda 18% va AQShda 33%) Clark Equipment korxonasi sarf-xarajatlar borasida etakchi hisoblanmaydi.

Ushbu korxona o‘z keng ko‘lamdagi assortimenti va ishlab chiqarish texnologiyalariga yetarlicha e’tibor qaratmagani bois Hyster korxonasi darajasida mahsulotlar differentsiatsiyasiga va texnologik mavqeyga ega bo‘la olmadi. Hyster korxonasi faoliyati sohaga mukammal modellar tadbiq etishga qaratilgan bo‘lib, o‘z mablag‘larining salmoqli qismini tadqiqotlar olib borish va yangi g‘oyalar ishlab chiqishga yo‘naltirgan. Natijada Hyster korxonasiga nisbatan Clark Equipment korxonasining daromad olish ko‘rsatkichlari birmuncha past.

O‘rta pog‘onada qotib qolgan korxonalar oldida fundamental strategik qaror qabul qilish zaruriyati yotadi. Korxona sarf-xarajatlar borasida yetakchilikka erishish uchun muhim qadam qo‘yishi yoki bir xillikka erishishi lozim. Bu esa o‘z navbatida ishlab chiqarishni modernizatsiyasi uchun mablag‘lar kiritilishini talab etadi. Ba’zi

hollarda esa korxonadan bozordagi ulushi ko‘rsatkichini kengaytirilishi, yoki faoliyatini maqsadli yo‘naltirilishi (diqqatni jamlash) yohud kamyob mahsulotining ishlab chiqarilishini (differentsiatsiya) talab etadi.

Oxirgi ikki variant korxonaning bozordagi ulushini va hattoki savdoning butun hajmini qisqartilishiga bog‘liq bo‘lishi mumkin. Har ikkala variantdan birini tanlanishi har bir korxonaning o’ziga xos imkoniyat va cheklovlaridan kelib chiqadi. Har qanday strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish, korxonaning resurslari, imkoniyatlari, boshqaruv sharoitlari va usullariga tayangan holda vujudga keladi.

O‘rtada pog’onada qotib qolgan korxonani bunday holatdan olib chiqib ketish, albatta katta kuch va vaqtni talab etadi. Biroq, qiyinchilikda qolgan firmalarda ko‘pincha bir strategiyadan ikkinchisiga keskin o‘tishi holatlari kuzatiladi. Ushbu strategiyalarni qo‘llashda yuzaga kelgan bir-biriga zid bo’lgan sharoitlar odatda firmani tanazzulga tutishi mumkin.

Yuqorida ko‘rib chiqilgan holatlardan bozordagi ulush va daromad olish o‘rtasida bo’lishi mumkin bo‘lgan o‘zaro bog‘liqlik kelib chiqadi. Qator korxonalar faoliyatining o‘rta pog‘onada turib qolish muammosi kichik (diqqatni jamlash va differentsiatsiya qilish imkoniyatiga ega) va yirik (sarf-xarajatlar borasida ustunlikka ega) firmalar faoliyati eng daromadbaror hisoblanadi, o‘rtacha masshtabdagi firmalar daromad ko‘rsatkichi birmuncha past bo‘lishi bilan izohlanadi.

Boshqacha qilib aytganda daromad olish va bozordagi ulush o‘rtasidagi o‘zaro munosabat U -shaklidagi egri tiziq bilan aks ettiriladi. (2.2. rasm). AQShda kam quvvatli elektrodvigatellar ishlab chiqarish sohasi fikrimizga misol bo‘la oladi. Ushbu sohada General Electric va Emerson kompaniyalari bozordagi katta ulushi va sarf-xarajatlar borasidagi ustunligiga egadir, shu bilan bir qatorda General Electric kompaniyasi ilg‘or texnologiyalarga ega ekanligini ham ta’kidlab o‘tish joiz. Har ikkala kompaniyaning mahsulotlari katta daromad olish manbai hisoblanadi. Baldor va Gould kompaniyalari o‘z faoliyatlarini diqqatni jamlash strategiyasiga tayangan holda olib boradilar. Baldor mahsulotlarni taqsimlash va savdo ishlari bilan shug‘ullanadi, Gould faoliyati esa iste’mol bozorining alohida segmentlariga qaratilgan.

Har ikkala firmaning daromad ko‘rsatkichlari ijobiy sanaladi. Franklin firmasining faoliyati o‘rta oraliq pozitsiyasini egallaydi. Uning strategiyasi kam chiqimli ham, markazlashtirilgan ham emas. Bu ko‘rsatkichlar firmaning moliyaviy natijalarida o‘z aksini topgan.

Bunday U-shaklli o‘zaro bog‘liqlik, shuningdek avtomobil ishlab chiqarish sohasining umumiy jihatlariga ham tegishlidir. Sohada General Motors (sarf- xarajatlarining past ko‘rsatkichi) va Mercedes (differentsiatsiya) kompaniyalari daromad olish borasida ustunlikka egalar. Chrysler, British Leyland va Fiat kompaniyalari esa sarf-xarajatlarda ham, faoliyati differentsiatsiyasi va markazlashtirilishida ham o‘z pozitsiyalariga ega emaslar, ular o‘rta oraliqda qotib qolganlar.

Biroq 2.2. rasmida ko‘rsatilgan U-shaklidagi bog‘liqlik barcha sohalarda ham kuzatilmaydi. Ba’zi bir sohalarda faoliyatning umumlashtirish va differentsiatsiya qilish imkoniyati mavjud emas. Faqatgina sarf-xarajatlarga doir hatti-harakatlar mavjud. Bunday vaziyatga ommaviy tovarlar ishlab chiqarish sohasida duch kelish

mumkin.

Bunday sohalarda ko‘pgina hollarda bozordagi ulush va daromad o‘rtasida qarama-qarshi munosabatlar mavjudligi kuzatiladi. Sohadagi yana bir guruhda raqobat shu qadar intensiv ravishda bo‘ladiki, o‘rta me’yordan yuqori daromad olish uchun sohada diqqatni jamlash yoki diffenrenitsatsiya qilishga to‘g‘ri keladi. Va nihoyat, past ko‘rsatkichli sarf-xarajatlar differentsiatsiya yoki diqqatni jamlash bilan qo‘shilib ketishi mumkin yoki sarf-xarajatlarning kamaytirishga bozorda yuqori ulushga ega bo‘lmasdan erishish mumkin.

Murakkab, biroq samarali omillar kombinatsiyasiga Hyster korxonasi faoliyati misol bo‘la oladi. Dunyoda yuk tashish mashinalarini ishlab chiqarishda ikkinchi o‘rinda turuvchi ushbu korxona, aynan shunday mahsulotni ishlab chiqaruvchi kichik firmalarga (Allis-Chalmers, Eaton) qaraganda birmuncha daromadbaror hisoblanadi. Kichik firmalar esa past sarf-xarajatlar ko‘rsatkichiga erishish uchun na bozorda yetarli ulushga, va na xarajatlar darajasini qoplovchi mahsulotlarning etarli differentsiatsiyasiga egalar.

Daromad hamda bozordagi ulush o‘rtasida yagona munosabat mavjud emas, chunki soha va bozor bir xil ta’rifga ega emas: ba’zi birlar uchun bu tor sohadagi bozorda yuqori ulushli faoliyati markazlashtirilgan yoki differentsiatsiya qilingan firmalar nazarda tutilsa, boshqalar esa bunga keng doiradagi bozorda yuqori ulushga ega yetakchi firmalar nuqtai nazaridan qaraydilar (odatda, ular o‘z bozorini har bir tor segmentda o‘zgartirmaydilar). Hattoki sohaning muayyanligini o‘zgartirish ham nima uchun butun bir soha doirasida differentsiatsiyaga erishga korxonalar sohadagi yetakchi firmalarga qaraganda bozordagi ulushi kam bo‘lishiga qaramasdan yuqori daromadga erishishlarini izohlab bera olmaydi.

Biroq, eng muhim jihat shundaki, sohaning o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olgan holda uch asosiy strategiyaning firmaga munosibligi belgilanadi. Ushbu tanlov firmaning eng kuchli jihatiga tayangan holda, raqiblar tomonidan kam foydalaniladigan strategiyaga asoslangan bo‘ladi.

Faoliyat strategiyasini to‘g‘ri tanlashda strukturaviy tahlil printsiplari asqotadi, shuningdek tahlilchiga har qanday aniq sohaning bozordagi ulushi hamda daromadi o‘rtasidagi munosabatni izohlash va tahmin qilishga imkoniyat beradi.

2.