Microsoft Word s?may?kitab?sas doc

Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçildi.
1982-1987-ci illərdə ABŞ Polşaya qarşı iqtisadi 
sanksiyalar tətbiq etdi. ARtıq 80-ci illərdə Polşanın xarici 
borcları 20 milyard dolları ötüb keçdi. Qorbaçovun SSRİ-də 
hakimiyyətə gəlməsi ilə Avropanın sosialist ölkələrində baş 
verən sosial-siyasi proseslər Polşaya da təsir etdi. 1989-cu ildə 
Polşa prezidenti vəzifəsi təsis edildi. İlk prezident V.Yaruzelski 
oldu. Bir il keçməmiş – 1990-cı ildə onu Lex Valensa əvəz 
etdi.
1990-cı ildə Polşanın qəbul edilmiş yeni konstitusiyasına 
görə dövlətin adı dəyişilərək Reç-Pospolita-Polska 
adlandırıldı. 1990-cı ildə keçirilən parlametn seçkilərindən 
sonra ilk dəfə katolik partiyasının nümayəndələrindən olan 
Tadueş Mazovetskinin başçılığı altında hökumət təşkil edildi. 
Həmin hökumətdə maliyyə naziri vəzfiəsini tutan L.Baltseroviç 
tərəfindən Polşanın inkişaf etdirilməsi üçün yeni iqtisadi plan 
irəli sürüldü. Bu planda nəzərdə tutulurdu ki, Polşanın sürətli 
bazar iqtisadiyyatına keçməsi üçün müsəssisələrə müstəqillik 
verilməli və bu müəssisələr özləri-özlərini maliyyələşdirməli-
dirlər. Dövlət mülkiyyəti ilə bərabər qarışıq iqtisadiyyat da 
tətbiq edilməlidir. Bu plan «şok terapeyası» adını aldı. 
1992-ci ildə növbədənkənar keçirilən parlament 
seçkilərində Polşada «milli razılıq hökuməti» yaradıldı ki, bu 
hökumətin baş naziri ilk dəfə qadın – Xana Suxotskaya oldu. 
Polşa Birləşmiş Fəhlə partiyasının adı dəyişilərək Polşa Sosial-
Demokrat partiyası adlandı. Həmin partiyanın lideri Aleksandr 
Kvasnevski 1995-ci ildə Polşanın prezidenti seçildi.
1997-ci ildə Polşanın ikinci konstitusiyası qəbul edildi. 
1999-cu ildə Polşa NATO-ya girdi. Lakin Rusiyanın tələbi 
nəticəsində ABŞ Polşa ərazisində öz hərbi bazalarını 
yaratmadı. Hazırda Polşa bazar iqtisadiyyatı yolu ilə gedir. 
Avropa İnkişaf Bankı ona öz iqtisadiyyatını inkişaf etdirməkdə 

---

290
yaxından kömək edir. Polşa Avropa Şurasının, ATƏT-in, 
Avropa İttifaqının üzvüdür.
ÇEXOSLOVAKİYA: 1945-ci ilin martında Çexoslova-
kiyada Kommunist, Sosial-Demokrat, Xalq Demokrat və Milli-
Sosialist partiyalarının nümayəndələrindən Milli Cəbhə təşkil 
edildi. 1945-ci il aprel ayının 4-də Koşise şəhərində onlar 
sosial-demokrat Z.Firlenqerin başçılığı altında Milli Cəbhə 
hökuməti təşkil etdilər. Çexoslovakiya 1945-ci ilin mayında 
faşistlərdən təmizləndi.
Kütlələrin təzyiqi altında müəssisələrdə fəhlə nəzarəti 
orqanları yaradıldı. 1945-ci il mayın 19-da prezident alman və 
macar sahibkarlarının, həmçinin faşistlərlə əməkdaşlıq etmiş 
yerli burjuaziyanın zavod, şaxta, torpaqlar, banklar, sığorta 
cəmiyyəti və digər müəssisələrinin dövlətin idarəsinə keçməsi 
haqqında dekret imzaladı. 1945-ci il iyunun 21-də imzalanan 
dekret əsasında 2,9 milyon ha torpaq müsadirə edildi. 303 min 
kəndli təsərrüfatı bütövlükdə 1,2 milyon ha torpaq aldı. 
Ölkənin siyasi həyatında da mühüm dəyişikliklər baş 
verdi. Faşist və digər mürtəce təşkilatlar buraxıldı. Demokratik 
təşkilatların fəaliyyəti canlandı. 
1945-1948-ci illərdə ölkədə Beneş prezident kimi 
fəaliyyət göstərdi. 1945-ci il oktyabrın 24-də hökumət əsas 
sənaye sahələrinin, iri müəssisələrinin, bütün bankların və 
xüsusi sığorta cəmiyyətlərinin milliləşdirilməsi haqqında 
dekret verdi. 1946-cı il mayın 26-da keçirilən parlament 
seçkilərində kommunistlər 38%, sosial-demokratlar 12% səs 
aldılar. Kommunist K.Qotvaldın başçılığı altında koalisiyalı 
hökumət təşkil edildi. 1947-ci ildə baş verən quraqlıqla 
əlaqədar olaraq həmin ilin iyulunda SSRİ Çexoslovakiyaya 
400, həmin ilin noyabr ayında əlavə 200 ton da taxıl göndərdi.
1948-ci il fevral ayının 20-də sağ partiyalardan olan 12 
nazir istefa verdi. Bundan məqsəd hökuməti zəiflətmək idi. 
Lakin kütlələr xalq hakimiyyətinin müdafiəsinə qalxdılar. 
Mühafizəkar qüvvələr təkləndilər. 1948-ci il fevral ayının 25-

---

291
də prezident Beneş sağ partiyalardan olan digər nazirlərin də 
istefasını qəbul etdi. Özü də istefa verərək ölkəni tərk etdi. 
Ölkə Çexoslavakiya Xalq Respublikası adlandı. 1948-ci 
il mayın 5-də dövlət hakimiyyətinin ali orqanı olan Milli 
Məclisə seçkilər keçirildi. Yeniləşmiş Milli Cəbhə 88% səs 
aldı. Prezident K.Qotvald seçildi. Hökumətə isə A.Zapotski 
başçılıq etməyə başladı. 1948-ci il may ayının 9-da 
Çexoslovakiyanın yeni Konstitusiyası qəbul edildi. 
Müharibədən sonrakı ilk illərdə Çexoslovakiya SSRİ ilə 
dostluq əlaqələrini inkişaf etdirdi. 1946-1949-cu illərdə 
Çexoslovakiya Yuqoslaviya, Polşa, Bolqarıstan, Rumıniya, 
Macarıstanla dostluq, qarşılıqlı yardım və əməkdaşlıq haqqında 
müqavilə bağladı. 
1948-ci ilin yayında ölkədə ikillik planın yerinə 
yetirilməsi qeyd edildi. Milli Məclis 1948-ci il oktyabrın 27-də 
1949-1953-cü illəri əhatə edən beşillik planı bəyəndi. 
Topdansatış sənaye məhsulları buraxılışı 93%, maşınqayırma 
sənayesi məhsulları istehsalı isə təxminən 3 dəfə artdı. 1953-cü 
ildə kartoçka sistemi ləğv edildi. Əmək haqqı artdı, müxtəlif 
malların qiyməti aşağı salındı. 
1949-cu ildə ölkədə vahid kənd təsərrüfat kooperasiya-
larının təşkili haqqında Qanun verildi. Lakin kənd təsərrüfatı 
yenə də geridə qalmış sahə idi. 
1956-1960-cı illəri əhatə edən ikinci beşillik plan 
müvəffəqiyyətlə yerinə yetirildi. Sənaye məhsulu istehsalının 
həcmi 1960-cı ildə 1949-cu illə müqayisədə 3,7 dəfə artdı. 
Maşınqayırma sənayesi məhsulları isə 6,6 dəfə artdı. Kənd 
təsərrüfatında sosialist bölməsi 87,4% təşkil edirdi. 
Slovakiyanın sənayeləşdirilməsi sahəsində mühüm addımlar 
atıldı. 
1960-cı il iyulun 11-də yeni Konstitusiya qəbul edildi. 
Ölkə Çexoslovakiya Sosialist Respublikası adlandı.
60-cı illərdə Çexoslovakiya öz inkişafının yeni 
mərhələsinə qədəm qoydu. 1961-1965-ci illəri əhatə edən 

---

292
üçüncü beşillik plan qəbul edildi. Lakin bu plan lazımınca 
yerinə yetirilmədi. Belə ki, sənayedə artım 56% əvəzinə 29%, 
kənd təsərrüfatında isə 22,8% əvəzinə 7,4% oldu. 
Çexoslovakiyada 1953-cü ilə qədər hökumətə K.Qotvald 
başçılıq etdi. Ölümündən sonra onu Antonio Novotnı əvəz etdi. 
Respublikanın prezidenti isə A.Zapotski oldu. 1957-ci ilin 
noyabrında A.Zapotskinin ölümündən sonra ölkənin prezidenti 
A.Novotnı oldu. 
1968-ci ildə Çexoslovakiyada hakimiyyətə Aleksandr 
Dubçek gəldi. O hakimiyyətə gələn kimi partiyanın rəhbər 
roluna qarşı çıxdı. Dövlət təhlükəsizlik orqanlarını tənqid etdi. 
Çoxpartiyalılıq və əqidə azadlığı tərəfdarı olduğunu bildirdi. 
Onun bu ideyaları «Fəaliyyət proqramı» adlı sənəddə öz əksini 
tapdı. Lakin SSRİ Dubçekin hərəkətini anti-sosialist hərəkət 
kimi qiymətləndirərək onun oğurlanmasını və Moskvaya 
gətirilməsini təşkil etdi. Çexoslovakiya hadisələri ilə əlaqədar 
1968-ci il avqustun 5-də Bratislavada xüsusi müşavirə 
çağırıldı. 1968-ci il avqustun 21-də isə SSRİ və Varşava 
müqaviləsinin iştirakçısı olan 5 dövlətin (Rumıniyadan başqa) 
qoşunları oraya daxil oldu. Qərb dövlətlərinin hazırladığı 
«Zefir» əməliyyatı baş tutmadı. Hadisələrin qarşısı alındı. 
Çexoslovakiya hadisələri tarixə «Praqa baharı» kimi daxil oldu. 
SSRİ Çexoslovakiyada hakimiyyətə Qustav Qusakı gətirdi.
70-80-ci illərdə Çexoslovakiya sosialist ölkələri arasında 
ən inkişaf etmiş, əhalinin həyat səviyyəsi yüksək olan 
dövlətlərdən biri idi. 1977-ci ildə «yetmiş yeddilərin xartiyası» 
meydana gəldi. 1977-ci ilin sonunda Q.Qusakı Yakeş əvəz etdi. 
80-ci illərin ortalarında SSRİ-də baş verən hadisələr 
Çexoslovakiyaya da təsir etdi. 1989-cu il noyabrın 17-də 
Çexoslovakiyada «məxməri inqilab» baş verdi. Parlament 
seçkilərində Vətəndaş forumu qələbə çaldı. 1989-cu ildə həmin 
forumun liderlərindən olan Vatslav Havel Çexoslovakiyanın 
prezidenti oldu. Dövlətin adı dəyişilərək Çex-o-Slovakiya 
adlandı.

---

293
1992-ci ilin iyununda Slovakiya hökuməti müstəqillik 
haqqında məsələ qaldırdı. 1993-cü il yanvarın 1-dən hər iki 
milli qurum ayrılaraq müstəqil dövlət kimi fəaliyyət 
göstərməyə başladı. Çexiyanın prezidenti yenə Havel, 
Slovakiyanın prezidenti isə Klaus oldu. 2008-ci ilin fevralında 
keçirilən seçkilərdən sonra yenə də prezident i 66 yaşlı Klaus 
oldu. Çexiya 1999-cu ilin martında NATO-nun üzvü oldu. Hər 
iki dövlət BMT, Avropa Şurası, ATƏT və digər beynəlxalq 
təşkilatların üzvüdür. 
Slovakiya da 2004-cü ildən NATO-nun üzvüdür.
MACARISTAN: Macarıstan Almaniyanın satilleti idi. 
1944-cü ilin sonunda Macarıstan müstəqil milli cəbhəsi 
yaradıldı. 1944-cü ilin dekabrında Debretsendə Müvəqqəti 
Məclis Müvəqqəti Milli hökumət təşkil etdi. Tərkibinə 
kommunist, sosialist və milli-kəndli partiyasının nümayən-
dələri daxil oldular. Bu hökumət Almaniyaya müharibə elan 
etdi. 1945-ci il mart ayının 17-də hökumət iri torpaq mülk-
lərinin ləğv edilməsi və torpaqların kəndlilərə verilməsi 
haqqında dekret verdi. 600 min kəndli ailəsi torpaq aldı. 1945-
ci ilin aprelində. Macarıstan faşistlərdən tam azad edildi. 1945-
ci ilin noyabrında keçirilən parlament seçkilərində Xırda kəndli 
sahibkarlar partiyası 57%, kommunistlər 17% səs aldılar. Yeni 
hökumətə Xırda kəndli sahibkarları partiyasının nümayəndəsi 
E.Tildi başçılıq etməyə başladı.
1945-ci ilin dekabrında bütün kömür şaxtalarının 
milliləşdirilməsi haqqında dekret qəbul edildi. 1946-cı il 
fevralın 1-də Macarıstan respublika elan edildi. Onun 
prezidenti E.Tildi seçildi. ABŞ və İngiltərə Macarıstanla 
diplomatik münasibətlər yaratdı. Macarıstanda əsas diqqət 
iqtisadiyyatın normal hala düşməsinə verildi. 1946-cı il 
avqustun 1-də ölkədə maliyyə islahatı keçirildi. 1946-cı il 
sentyabrın 28-də keçirilən Macarıstan Kommunist Partiyasının
III qurultayında üçillik plan bəyənildi. 1946-cı ilin 
dekabrınadək 14 iri müsəssisə milliləşdirildi. 

---

294
Sağ mühafizəkar qüvvələr Macar İcması Təşkilatını 
yaratdılar. Onun başçısı F.Nad idi. 1947-ci il iyunun 3-də Xırda 
kəndli sahibkarları partiyasının sədri sol cərəyana rəhbərlik 
edən Dobi oldu. Hökumətə isə Dinyeş rəhbərlik etməyə 
başladı. 
1947-ci il avqustun 31-də Dövlət Məclisinə seçkilər 
keçirildi. Hökumətin başçısı yenidən Dinyeş oldu. 1947-ci il 
noyabrın 21-də bankların milliləşdirilməsi haqqında qanun 
verildi. 1947-ci ildə Macarıstan Xalq Respublikası elan edildi. 
1948-ci il iyunun 12-si ilə 14-ü arasında MKP və MSDP-nin 
birgə qrurultayında hər iki partiya birləşdi və Macarıstan 
Zəhmətkeşlər Partiyası adlandı. Sədri Şakaşiç, baş katib isə 
M.Rakoşi oldu. 1948-ci ildə Sakaşiç prezident seçildi. Y.Dobi 
isə hökumətin başçısı oldu. Macarıstan zəhmətkeşlər