Microsoft Word Tema.«Júzlik» hám «Mıŗlıq», «Kóp xanalı sanlar» temalarında `máseleler sheshiw

«Mıńlıq» temasında máseleler sheshiw.

Endi «Onlıq», «Júzlik» temalarına baylanıslı máselelerge súyengen halda úsh xanalı sanlar ústinde de máseleler sheshiledi. Máselen, bir bala úsh kitap oqıydı. Olardıń barlıǵı 653 betten ibarat. 1-kitap 256 betli, 2-kitap 1-kitaptan 58 bet kem, 3-kitap neshe bet? Másele shártin tómendegishe jazamız.

1k-256 bet, 2k-58 bet kem, 3k-? Sheshiw:

Sheshiw: 1) 256		2) 256	3) 653
- 58	+198		-454
198 bet	454	bet	199 bet

Ulıwma ańlatpası: 653-((256-58)+256)=199

3. «Kóp xanalı sanlar» temasında máseleler sheshiw.

4-klassta sheshiletuǵın quramalı máselelerdi shártli túrde tómendegi túrlerge bóliw múmkin:

1. 
   qatnaslar usılı menen sheshiletuǵın máseleler. Birlikke keltiriw qaǵıydasına tiykarlanıp sheshiledi. Aldın bir san ekinshi sannan neshe márte artıq yamasa kem ekenin biliw kerek, keyin arttırıw yamasa kemeytiw kerek, aqırǵı sorawǵa juwap tabıw kerek.
   

Mısal. 2 nan 12 swm turadı. 6 nan qansha turadı?
1) 1 nan 12:2=6 swm. 2) 6*6=36. Ulıwma jazıwda (12:2)*6 boladı.

2. 
   Proportsional bóliwge baylanıslı máseleler. Bunday máselelerdi sheshiwden aldın tayarlaw shınıǵıwları orınlanadı. Mısal. Aldın 3 kesa satıp alındı, keyin jáne 2 kesa alındı. Barlıǵı ushın 250 swm tólendi. Hár bir alınǵan kesaǵa neshe swmnan tólengen?
   

Sızılmada kórsetip tómendegi sorawlarǵa qoyamız:

1. 
   barlıǵı bolıp qansha kesa alınǵan: 3+2=5 kesa;
   
2. 
   bir kesa qansha turadı? 250:5=50 swm;
   
3. 
   3 kesa qansha turadı? 3*50=150 swm;
   
4. 
   2 kesa qansha turadı? 2*50=100 swm.
   

Máseleni sheship bolǵannan keyin másele juwabın tekskrip kóriw kerek. Tólengen barlıq pul 150+100=250 swm boladı.
Proportsional bóliwge baylanıslı másele analizin hám qısqasha túsindiriwdi kestede kórsetip, keyin jaqsı nátiyjege erisiw múmkin.
Mısal. Bir bólekte 5 m gezleme, ekinshi bólekte sonday 7 m gezleme bar. Eger eki bólek ushın 3600 swm tólengen bolsa, hár bólek gezleme qansha turadı?

Bahası	Shaması	Jámi pul	Jami gezleme	1m gezleme	5 m	7 m
birdey	5 m, 7 m	3600 swm	12 m	?	?	?

Máseleni sheshiw ushın sorawlar dúzemiz:

1. 
   1m gezleme qansha turadı? 3600:12=300 swm
   
2. 
   5m gezleme qansha turadı? 300*5= 1500 swm
   

v) 7m gezleme qansha turadı? 300*7= 2100 swm

4. 
   háreketke baylanıslı máseleler. Tezlik, waqıt, aralıqtı esaplawǵa baylanıslı máseleler: a) tezlikti tabıwǵa baylanıslı. «Piyada 3saatta 12 km jol júrgen, onıń tezligi qansha?» Bunda tezlikti tabıw ushın aralıqtı waqıtqa bóliw kerek, degen qaǵıydanı keltirip shıǵaradı.
   

Tezlik	Waqıt	Aralıq
?	3 saat	12 km

b) aralıqtı tabıwǵa baylanıslı. Piyada 3 saatda 6 km tezlik penen jol júrdi. Ol qansha aralıqtı ótken?

Tezlik	Waqıt	Aralıq
4 km/s	3 saat	?

6*3=18
Aralıq tezlik penen waqıttıń kóbeymesine teń – degen qaǵıydanı keltirip shıǵaradı.

v) waqıttı tabıwǵa baylanıslı. Waqıt- aralıqtı tezlikke bólgenge teń.

Tezlik	Waqıt	Aralıq
4 km/s	?	12 km

Bul úsh shamanıń hár birin tabıw óz-ara keri bolǵan 3 túrdegi máseleni sheshiw degen sóz.

Ulıwma jaǵdayda tómendegishe boladı.

Tezlik	Waqıt	Aralıq
4 km/s 4 km/s ?	3 saat ? 3 saat	? 12 km 12 km

4. 
   ushırasıwshı háreketke baylanıslı máseleler. Tayarlaw shınıǵıw sıpatında tómendegi máseleni sheshiw múmkin. Eki bala bir-birine qarap júrip kiyatır, ushırasaman degenshe birinshi bala 48m, 2-si 37m júrdi. Ekewi neshe m júrgen.
   

Sonnan keyin bir waqıtta hám ushırasqanda sıyaqlı sózleriniń áhmietin hám másele kórinisin kórsetip olarǵa tiyisli aralıq, tezlik, waqıttı esaplaw múmkinligin túsindiredi.
Mısal. Eki qaladan bir-birine qarap 2 poezd túrli waqıtta jolǵa shıqtı.1-poezd saat 7 de, 2-si saat 9 da, olar saat 11 de ushırastı. Hár qaysı poezd ushırasqansha qansha waqıt júrgen? Bunday máselelerdi sheshiwde S, V, t sıyyaqlı belgilerdi kiritiw usınıs etiledi.
Máselen: 2 awıldan bir waqıtta 2 piyada bir-birine qarap jolǵa shıqtı hám 3 saattan keyin ushırastı. Birinshisiniń tezligi 4km, 2-siniki 5km. Awıllar arasındaǵı aralıqtı tabıń?
Onı 4*3+5*3=27 yaki(4+5)*3=9*3=27 4 km 5 km
/ / R_ / / /

Kórinislerde sheshiw múmkin.

Bul jerde hám kombinatsiya qılıp 3 kompanenten ekewin paydalanıp 3-sin tabıwǵa baylanıslı keri máseleler dúzip sheshiw múmkin. Keri másele 27km aralıqtı 1ci 4km,2-si,5km tezlik penen júrip ushırasadı. Ushırasqansha qansha waqıt ótken?
4+5=9 km, 27:9=3saat

4 km 5 km

/ / R_ / / /
? ?
Keri másele 27km aralıqtı bir-birine qarap jolǵa shıǵıp 2piyada 2saattan keyin ushırasadı 1- siniń tezligi 4km bolsa 2-siniki qansha?
4 km ?
/ / R_ / / /
27 km