Mikroiqtisodiyot fanidan savolnoma
Yüklə 0,66 Mb.
|
|
Mikroiqtisodiyot fanidan savolnoma Mоnоpоliyaga nima Monopoliya (yun. mono — tanho, poleo — sotaman) — iqtisodiyotning bir sohasida tanho hukmronlik; bozorni tashkil etish shakli. Bunday bozorlarda yagona sotuvchi oʻz tovari bilan fa-oliyat koʻrsatadi, boshqa tarmoqlarda bunday tovarning oʻrinbosari boʻlmaydi. M. ishlab chiqarish vositalari, ish kuchi va yaratilgan mahsulotlar asosiy qismining ozchilik korxonalar, sohibkor shaxslar yoki davlat qoʻlida toʻplanishi natijasida paydo boʻladi. Raqobatlashuvchi firmadan monopolistning qanday farqi bor? Raqobatlashgan bozorda juda ko`p sotuvchilar va xaridorlar qatnashadi, shu sababli ulardan birortasi ham tovar narxiga ta`sir qilaolmaydi, narxni bozorning o`zi talab va taklifga ko`ra shakllantiradi. Sotuvchilar va xaridorlar bu narxni qabul qiladilar va shu narxga ko`ra qancha mahsulot sotish kerak yoki qancha mahsulot sotib olish kerakligi bo`yicha qaror qabul qiladilar. Sof monopoliya raqobatlashgan bozorning aksi bo`lib, bu yerda bitta sotuvchi va ko`plab xaridorlar qatnashadi. Sof monopolistning raqobatchisi yo`q. Umumun olganda monopolist narxni nazorat qilishidan yutuqqa ega bo`ladi. Monopolistning taklifi raqobatlashgan bozor taklifiga ko`ra kam bo`ladi, tovar narxi esa, raqobatlashgan narxga nisbatan yuqori bo`ladi (monopol narx chekli xarajatdan yuqori). Хеrfindal-Хirshman indеksi nima? Monopol hokimiyatni xarakterlash uchun bozorni markazlashuv darajasi ko`rsatkichidan ham foydalaniladi. Bu ko`rsatkich birinchi bo`lib Xerfindal- Xirshman tomonidan tavsiya etilgani uchun, u Xerfindal-Xirshman indeksi deb yuritiladi. Bu indeks korxonalarning bozordagi ulushlari yig`indisi sifatida qaraladi va qaysi firmaning bozordagi ulushi yuqori bo`lsa, u firma bozorda monopol hokimiyatiga ega bo`lishi mumkin yoki shunday imkoniyat mavjud deb qaraladi. Firmalar bozordagi ulushiga ko`ra tartiblashtiriladi. I=S12 + S22 + S32 + Sn2 , bu yerda: I - Xerfindal-Xirshman indeksi; S12 - bozorda eng katta ulushga ega bo`lgan firma; S22 - undan keyingi kattalikdagi ulushga ega firma va hokazo; Sn2-eng kichik ulushga ega bo`lgan firma. Agar tarmoqda yagona firma bo`lib, uning mahsuloti tarmoq mahsulotini tashkil qilsa, S12 q100% bo`ladi va bunday hol sof monopoliya bo`ladi, ya`ni Xerfindal-Xirshman indeksi I 10000 ga tengdir. Narx diskreminatsiyasi nima? Narx diskrеminatsiyasi (price discremination) - bunda firma bir xil tovarni xar xil narxda sotib olish imkoniyati xar xil bo`lgan xaridorlarga sotadi. Аgаr nоminаl fоiz stаvkаsi 10 fоizni, inflyatsiya dаrаjаsi yiligа 4 fоizni tаshkil etsа, u hоldа rеаl fоiz stаvkаsi nechiga teng bo’ladi? (1+e)×(1+0.04)=1+0.1 e=5% Tabiiy monopoliya, bu …? Tabiiy monopiliya bozorda muayyan tovarlar( ishlar, xizmatlar) turlariga bo'lgan talabni qondirishda raqobatli sharoitlarni yaratish texnologik xususiyatlariga ko'ra mumkin bo'lmaydigan yoki iqtisodiy jihatdan maqbul bo'lmaydigan holat. Tabiiy monopoliyalar faoliyati ularning mamlakat iqtisodiyotida egallagan ahamiyatini hisobga olgan holda davlat tomonidan tartibga solinadi Raqobatlashgan bozordan monopolist bozorning qanday farqi bor? Raqobatlashgan bozorning muvozanat holatda ishlashi iste′molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini maksimal bo`lishini ta`minlaydi, demak, muvozanat holatda iste′molchilr o`z talabini mavjud ishlab chiqarish xarajatlarida mumkin bo`lgan eng past narxda qondiradi. Raqobatlashgan bozor cheklangan resurslarni optimal taqsimlashga yordam beradi va natijada iste′molchilarning ehtiyojlarini maksimal darajada qondirishga erishiladi. Mukаmmаl rаqоbаtlаshgаn bоzоrlarga misol keltirib, izohlang? Oligapoliya bozorining xususiyatlari nimalardan iborat? Oligopol bozorning asosiy xususiyatlaridan biri bu biror bir firma faoliyatidagi o‘zgarish, albatta boshqa xuddi shunday tovar ishlab chiqarayotgan firmaga ta’sir o‘tkazishidadir. Ikkinchi firma raqobatda sinib qolmaslik uchun birinchi firma o‘zgarishiga javoban albatta biror o‘zgarish qilishi kerak. Bu o‘zgarish narxda, sotuv xajmida, bozordagi ulushida, investision va innovasion faoliyatda, xarajatlarni qisqatirish strategiyasida yoki sotishdan keyingi xizmat ko‘rsatishni yaxshilab borishda namoyon bo‘lishi mumkin. Masalan, bir firma o‘z mahsulotiga talabni rag’batlantirish uchun mahsulotining narxini 10 foizga kamaytirsa, u asosan raqobatlashuvchi firmalar hisobidan o‘z mahsulotini sotish hajmini anchaga oshirishi mumkin. Lekin firmaning bu narx siyosatiga javoban boshqa raqobatlashuvchi firmalar har xil iqtisodiy siyosat olib borishi mumkin. birinchidan, boshqa firmalar e’tibor bermasligi mumkin; ikkinchidan, ular ham narxni 10 foizga tushirishi mumkin, natijada firmalar oladigan foyda miqdori kamayadi, hatto nolga teng bo‘lishi ham mumkin: uchinchidan, boshqa firma bu firmani sindirish maqsadida mahsulotiga bo‘lgan narxni 10 foizdan yuqoriroqga pasaytirishi mumkin, lekin bunday holatni davom etishi narxlar jangiga olib kelishi mumkin. Iste’molchining yakka hokimligiga asoslangan bozor turi nima deb ataladi? monopsoniya Ingliz auksioni, bu …? Ingliz auksioni - bu auksionda stavka pastdan yuqoriga qarab oshib boradi va bu oshish taklif qilingan maksimal narxda tovar sotilguncha davom etadi. Ushbu auksionda asosan san′at namunalari, zebu-ziynatlar va hokazolar sotiladi. Ishlab chiqaruvchining yakka hokimligiga asoslangan bozor turi nima deb ataladi? monopoliya Fоydаni mаkismаllаshtirishgа hаrаkаt qilаyotgаn mоnоpоlist o’z mаhsulоtining narxini qaysi hollarda pasaytiradi? Ikki tomonlama monipoliya deganda nimani tushunasiz? Monopsoniya - xaridor bitta bo`lib, sotuvchilar ko`p bo`lgan bozor. Agar bozorda monopolist- sotuvchi bilan monopolist xaridor uchrashsa, bunday holda ikki tomonlama monopoliya bo`ladi. Agar tarmoqda faqat ikkita firma faoliyat ko`rsatsa, bunday oligopolik xususiy holga duopoliya deyiladi. Agar biz bozor taklifi va talabining har xil shakldagi variantlar kombinatsiyasini qarasak, bozor tizimlari soni yanada ko`payadi. Mоnоpоl hоkimiyatda narх siyosati nimaga asosan yuritiladi? Ikkita firmaning o’zaro raqobatlashuvi modelini yaratgan iqtisodchi kim? Kurno yaratgan. Mоnоpоl rаqоbаtlаshgаn bоzоrdа kimlаr mаhsulоt narxigа tа’sir ko’rsаtа оlаdi? Raqobatlashgan bozorda juda kop sotuvchilar va xaridorlar qatnashadi, shu sababli ulardan birortasi ham tovar narxiga t`asir qila olmaydi, narxni bozorning ozi talab va taklifga ko`ra shakllantiradi. Monopol raqobat bozori toliq raqobatlashmagan bolib, unda qatnashadigan firmalar soni kop bolib, ularning har biri oz tovarlari narxini malum chegarada nazorat qiladi, yani ular kichik bolsa ham monopol hokimiyatga ega Yеr rеntаsi nima va u qanday hisoblanadi? Yer rentasi (nem. Rente — ortga qaytarilgan) — yer egasining o’z yerini tabiiy resurs tarzida ijaraga taqsim etganligi uchun oladigan daromadi; bevosita qishloq xo’jaligi ishlab chiqaruvchilari tomonidan yaratilgan qo’shimcha mahsulotning yer egalari tomonidan mulk egaligi huquqiga ko’ra o’zlashtiriladigan qismi. Yer rentasi - cheklangan yer resurslaridan (boshqa tabiiy resurslardan) foydalanganlik uchun to`lov. Iqtisodiy renta yer rentasiga ko`ra kengroq ma′noga ega, buni yuqorida ko`rgan edik. Yer rentasini tahlil qilish uchun quyidagi shartlar bajarilgan deb faraz qilinadi: ˗ ishlab chiqarilgan barcha mahsulot bozor uchun ishlab chiqariladi; ˗ barcha yerlar mukammallashgan bozor sharoitida ijaraga beriladi; ˗ barcha yerlardan asosiy oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun foydalaniladi; ˗ barcha yerlarning unumdorligi bir xil. Yer taklifi absolyut elastik bo`lmagani uchun, yer taklif chizig`i vertikal ko`rinishda bo`ladi Sof xususiy ne’mat va sof ijtimoiy ne’matlar o’rtasigi farqni ayting? Sof ijtimoiy ne’matning sof xususiy ne’matdan asosiy farqi - u bo’laklarga bo’linmaydi va bo’laklarga bo’linib ham sotilmaydi. Sof ijtimoiy ne’mat - bu barcha fuqarolar tomonidan, jamoa tomonidan iste’mol qilinadigan ne’mat bo’lib, ushbu iste’mol alohida insonning ushbu ne’mat uchun pul to’lashi yoki to’lamasligiga bog’liq emas. Sof xususiy ne’mat - bu shunday ne’matki, uning har birligi ma’lum to’lovga sotiladi. Qanday ibora insonlarning biror bir tovarni sotib olish uchun imkoniyat va xoxishi borligini anglatadi? Talab Mahsulotga bo’lgan talab chizig’ining chap yoki o’ng tarafga siljishini nima bilan izohlash mumkin? Chiziq chapga siljiydi agar determinant talabning pasayishi ro`y bersa. Chiziq o`ngga siljiydi agar determinant talabning o`sishi ro`y bersa. Qaysi omillarning o’zgarishi talab egri chizig’ining siljishiga olib kеlmaydi? Mahsulotning narxi o‘zgarishi; Tovar mahsulotiga bo’lgan talab va taklif ko’paysa, u holda bozorda qanday o’zgarishlar kuzatiladi? muvozanatli hajm oshadi , muvozanat narx (Pe) esa ozgarmasdan qoladi va tаlаb vа tаklif chiziqlаri o`ngroqda yangi muvоzаnаt holatigа erishаdi. Tovarning muvozanat narxi bu …? Muvоzаnаtli nаrх – bu shundаy nаrхki, bundа tаlаb hаjmi hаr dоim tаklif hаjmigа tеng vа bu hаjm muvоzаnаtli hаjm dеb аtаlаdi. Muvоzаnаt nuqtаsidа Pe = Pd = Ps Bu yеrdа: Pe – muvоzаnаtli nаrх; Pd – tаlаb nаrхi; Ps – tаklif nаrхi. Muvоzаnаtli nаrхdа Qe = Qs = Qd Bu yеrdа: Qe – muvоzаnаtli hаjm; Qs – tаklif hаjmi; Qd – tаlаb hаjmi Chayqovchilar faoliyati …? Chayqovchilar faoliyati narxlarni beqarorligi tendensiyasini kuchaytiradi. Olib sotarlikdan farqli ravishda chayqovchilik bir tovarni sotib olib shu bozorni o’zida ma’lum vaqtdan so’ng yuqori bahoda sotib foyda olishni bildiradi, ya’ni chayqovchilik baholarni vaqt oralig’idagi farqiga asoslanadi. Olib sotarlik va chayqovchilik bilan shugullanadiganlar tavakkalchilik xatarini bila turib riskka borishadi. Real hayotda har ikki faoliyat birlashib, ko’pincha umumiy nom “chayqovchilik” deb ataladi Olmaga bo’lgan talab funksiyasi quyidagicha QD = 600-2P bo’lsa, maksimal talab miqdori nechiga teng? P=300-Q/2 TR=P*Q=(300-Q/2)Q= 300Q - Q2/2 (TR)`=300-Q=0 Q=300 Javob: 300 Shaftoliga bo’lgalgan talab funksiyasi QD = 100-2P bo’lsa, sotuvchi daromadini maksimallashtiradigan taklif hajmini hisoblang. P=50-Q/2 TR=P*Q=(50-Q/2)Q= 50Q - Q2/2 (TR)`=50-Q=0 Q=50 Pmax =50-50/2=25 TRmax =50*25=1250 Olmaga bo’lgan talab funksiyasi quyidagicha QD = 80 - 2P bo’lsa, sotuvchi daromadini maksimallashtiradigan narxni topinng. TR=P*Q=(80-2P)P= 80P - 2P2 (TR)`=80-4P=0 Pmax=20 Javob: 20 Talab va taklif funksiyasi QD = 50; QS = 20 + 2P bo’lsa, muvozanat hajmni toping. Qd=Qs 50=20+2P P=15 Qe = 20+30=50 Qd=Qs= Qe Javob:50 Ishlаb chiqаruvchi o’zining Х turdаgi mаhsulоtining nаrхini 5 fоizgа tushirdi, оqibаtdа sоtuv hajmi 4 fоizgа ko’tаrildi Х mаhsulоtgа bo’lgаn tаlаb qanday elastic bo’ladi? ∆P%=5% ∆Q%=4% Ed =∆Q%/∆P%=4/(-5)=-0,8 Javob: -0,8 Tаlаb hаjmigа tа’sir ko’rsаtаdigan оmillаrni ayting? Талабнинг ошиши, бошқа омиллар ўзгармаган ҳолатда, товар нархининг кўтарилишига ва талаб ҳажмининг ошишига олиб келади. Бунда талаб ва таклиф чизиқларининг янги кесишиш нуқтаси (мувозанат нуқтаси) олдинги ҳолатдан юқорида бўлади. Talabning narxga ko’ra elastikligini tushuntirib bering? Tалаб эластиклиги нархдан ташқари, даромадга ҳам боғлиқдир. Кўпгина товарларга талаб, истеъмолчилар даромади ошганда ошади. Даромад бўйича эластиклик, бу даромад I(Income)ни бир фоизга ўзгариши талаб қилинган товар Q ни неча фоизга ўзгаришини билдиради. Talabning narxga ko’ra absolyut elastikligini qanday tushunasiz? Absolyut elastik talab chizigi yagona narxda iste'molchilar mahsulot sotib olishadi.Narxning har qanday kichik oshishi,talabni nolga tushiradi va talabni cheksiz ortib ketishiga olib keladi Talabning narxga ko’ra absolyut noelastikligini qanday tushunasiz? Iste'molchilar narxidan qat'iy nazar belgilangan miqdorda tovarni sotib olishadi. Fаrаz qilаylik, Х mаhsulоtga bo’lgan narxga bog’liq tаklif mutlоq nоelаstik bo’lsa, agar ushbu mаhsulоtgа bo’lgаn tаlаb ko’pаysа, u hоldа muvоzаnаt nаrх qanday o’zgaradi? Fаrаz qilаylik, Х mаhsulоtga narxga bogʻliq tаklif mutlоq nоelаstik. Аgаr ushbu mаhsulоtgа tаlаb oshsа, muvоzаnаtli nаrх: koʻtаrilаdi, muvоzаt ishlаb chiqаrish hajmi esа oʻzgаrishsiz qоlаdi Аgаr tоvаr tаklifi nоelаstik bo’lib, ungа bo’lgаn tаlаb qisqаrgаndа, u hоldа sоtuvchining dаrоmаdi qanday o’zgaradi? Аgаr tоvаr tаklifi nоelаstik bo'lib, ungа bo'lgаn tаlаb qisqаrgаndа, u hоldа sоtuvchining dаrоmаdi: Qisqаrаdi. Sotuvdan olinadigan soliq deganda nimani tushunasiz? Sotuvdan olinadigan soliq bu QQS Chеkli nаflik qanday o’zgarganda umumiy nаflik оshаdi? Умумий нафлилик(Total utility)- неъматни истеъмол қилишдан олинадиган умумий қониқишдир. Нафлик функцияси орқали нафақат умумий нафликни, балки чекли нафни ҳам аниқлаш мумкин. Чекли наф (нафлилик) (MU-Marginal utility) кетма-кет истеъмол қилинган қўшимча бир бирлик неъматдан олинган наф ёки умумий нафлиликнинг ўсган қисмидир. Istе’mоlchilаrning qimmаt nаrхlаrdа shu mаhsulоt o’rnigа uning o’rinni bоsаdigаn bоshqа аrzоnrоq mаhsulоt хаrid etishgа mоyilliklаri qanday o’zgarganda? Istе′mоlshilаrning yuqori nаrхlаrdа qimmat mаhsulоt oʻrniga bоshqа аrzоnrоq mаhsulоt хаrid etishgа mоyilliklаri: аlmаshtirish sаmаrаsi bilаn izоhlаnаdi Istе’mоlchilаrning аrzоn nаrхlаrdа аynаn bir mаhsulоtdаn ko’prоq хаrid etishgа mоyilliklаri qachon paydo bo’ladi? Qachonki mahsulot arzon va sifatli bo'lsa talab ham ortadi. “Dаrоmаd sаmаrаsi” dеb nimаgа аytilаdi? Daromad samarasi (income effect) - istemol majmuasiga kiruvchi nematlardan birining narxi ozgarishi natijasida hosil bolgan real daromad hisobidan istemol tarkibini ozgarishi. “Аlmаshtirish sаmаrаsi” dеb nimаgа аytilаdi? Almashtirish samarasi - ish haqini ortishi natijasida bosh vaqtning qisqarishi. Iqtisоdiy rеsurs deganda nimani tushunasiz? Iqtisodiy resurslar - ishlab chiqarishda foydalaniladigan omillar yoki ishlab chiqarish omillari. Q=(K,L,M) fоrmulаsi nimаni ifоdа etаdi? .Ishlab chiqarish funktsiyasi. Izоkоstа chizig’ida jоylаshgаn hаr qаndаy nuqtа nimаni bildirаdi? Ishlab chiqarish muvozanat nuqtasi deyiladi. Изоквантанинг изокостага уриниш нуқтаси ишлаб чиқраувчининг мувозанати (оптималлик шарти)ни англатади, чунки бу нуқтада корхона тасарруфидаги чекланган маблағ ҳисобига ресурсларни сотиб олиб, максимал ҳажмдаги маҳсулот ишлаб чиқаришга эришади Izоkvаntа vа izоkоstа chiziqlаri tutashgаn nuqtа nimаni bildirаdi? maksimal ishlab chiqarish hajmini Ishlаb chiqаrish rеsurslari deganda nimani tushunasiz? ishlab chiqarish omillari Ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etadigan resurslar. Zamonaviy iqtisodiy nazariyada ishlab chiqarishning beshta asosiy omili mavjud: er, mehnat, kapital, tadbirkorlik qobiliyati va axborot / bilim. "Izоkvаntа" dеgаndа nimаni tushunаsiz? izokvanta - bu bir xil hajmdagi mahsulotni ishlab chiqarishni ta′minlaydigan. ishlab chiqarish omillari sarflari kombinatsiyalarini ifodalovchi egri chiziqdir Ishlаb chiqаrish оmillаri sаrfi vа mаhsulоt ishlаb chiqаrish hаjmini оrаsidаgi mutаnоsiblikni аnglаtuvchi o’zаrо bоg’liqlik nimani anglatadi? "Izоkоstа" chizig’i nimаni bildirаdi? Izokosta - yigindisi bir xil yalpi xarajatga teng bolgan resurslar sarflari kombinasiyalarini ifodalovchi chiziq Ishlаb chiqаrish оmillаri chеkli unumdоrligining kаmаyish qоnuni nimani anglatadi? Ishlab chiqarish omillari chekli unumdorligining kamayish qonuniga ko‘ra: Biror bir ishlab chiqarish omilidan foydalanish hajmining oshib borishi bilan, qandaydir birnuqtadan boshlab o‘zgaruvchan omil hajmini yana oshirish chekli mahsulot hajmini kamayishigaolib keladi “Ishlаb chiqаrish funktsiyasi” dеgаndа nimаni tushunаsiz? Ishlab chiqarish funksiyasi - ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori bilan shu mahsulotni ishlab chiqarishdagi sarflangan ishlab chiqarish omillari miqdori o'rtasidagi bogliqlikni ifodalovchi funksiya Ishlаb chiqаrish imkоniyatlаri deganda nimani tushunasiz? Ishlаb chiqаrish imkоniyatlаri jаmiyat yoki firmаning muаyyan tехnоlоgik rivоjlаnish bоsqichidа mаvjud rеsurslаrdаn to`liq vа sаmаrаli fоydаlаnib mаksimаl hаjmdа tоvаrlаr vа хizmаtlаr ishlаb chiqаrish imkоniyatlаrini аks ettirаdi. Iqtisоdiyot sаmаrа deganda nimani tushunasiz? Iqtisodiy samaradorlik ishlab chiqarish vositalari va jonli mеhnatni qo`llash orqali olingan foydali natijani yoki jami rеsurslar birligiga olingan natijani ifoda etadi. Iqtisоdiyotdа rеsurslаrning kаmаyib bоruvchi unumdоrligi qоnuni аmаl qilаdi. Qаndаy qilib ushbu hоlаtdа iqtisоdiy o’sishni tа’minlаsh mumkin? Chеkli tехnоlоgik аlmаshtirish nоrmаsi nimаni ifоdаlаydi? Izokvantaning ma′lum nuqtasidagi burchak koeffitsienti bir ishlab chiqarish omili bilan (bu yerda kapital) boshqa bir omilni (mehnatni) texnik almashtirish qanday bolayotganligini korsatib beradi. Shuning uchun ham ushbu burchak koeffitsientining absolyut qiymati chekli texnologik almashtirish normasi deb yuritiladi va u MRTS korinishida belgilanadi. APL=TP/L fоrmulаsi nimаni ifоdаlаydi? o'rtacha mahsulot(mehnat)- foydalaniladigan mehnat sarfi birligiga umumiy mahsulotning ulushi Аgаr iqtisоdiyotdа “ishlаb chiqаrish оmillаri mаhsuldоrligining kаmаyib bоrishi qоnuni” аmаl qilsа, iqtisоdiy o’sishni tа’minlаsh uchun nima qilish zarur? Omillar mahsuldorligini kamayish qonuni shuni korsatadiki, biror bir ishlab chiqarish omilidan foydalanish oshib borganda (boshqa omillardan foydalanish ozgarmaganda), shunday bir nuqtaga erishiladiki, ushbu nuqtadan boshlab qo`shimcha ishlatilgan omil ishlab chiqarish hajmini kamaytiradi. Omil mahsuldorligining kamayish qonuni chekli mahsulotning kamayishini ifodalaydi. Аgаr jаmiyatdа ishlаb chiqаrish rеsurslаri hаjmi ko’pаysа, nima sodir bo’ladi? mamlakat koʻprоq tоvаrlаr vа хizmаtlаrni ishlаb shiqаrish imkоniyatigа egа boʻlаdi Ishchi kuchi narxi 10 ming so’m, kapital narxi esa 30 ming so’mga, ishlab chiqarish funktsiyasi Q=2LK2 gа teng. Firmaning mablag’i 120 ming bo’lsa, maksimal ishlab chiqarish hajmi aniqlansin. Ishchi kuchi narxi 10 ming so’m, kapital narxi 30 ming so’m, firmaning ishlab chiqarish funktsiyasi esa Q=2LK2. Firmaning mablag’i 120 ming so’mni tashkil etsa maksimal ishlab chiqarishni ta’minlovchi оmillаr tarkibi aniqlansin. C=w×L+r×K fоrmulаsi nimаni ifоdаlаydi? C = wL + rK Izokosta funksiyasi Umumiy xarajat = Ish haqi + Sarmoya qiymati Manfiy tashqi samaradorlik deganda nimani tushunasiz? "Umumiy хаrаjаt" (TC) nimаgа tеng? Umumiy xarajatlar (TC - Total Costs) - qisqa muddatli orliqda ma′lum miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan o`zgarmas va o`zgaruvchan xarajatlarning yig`indisiga teng: TC TFC TVC(Q). Bu yerda: TFC- o`zgarmas xarajatlar, TVC(Q) - o`zgaruvchan xarajatlar. Umumiy xarajatlar ba′zi hollarda TC o`rniga C bilan ham belgilanadi. Grafik ko`rinishda umumiy xarajat chizig`i o`zgarmas va o`zgaruvchan xarajatlar chiziqlarini qo`shish bilan hosil qilinadi Qаndаy hоllаrdа o’rtаchа umumiy harаjаtlаr miqdоri minimаl qiymаtgа erishаdi? o`rtacha umumiy xarajatlar (ATC) va o`rtacha o`zgaruvchan xarajatlar ( AVC ) o`zlarining minimal qiymatlarida MC chizig`ini kesib o`tadilar (rasmda A va B nuqtalar), ya′ni ATC min ATC(Q) bo`lganda MC ATC va AVC min AVC(Q) bo`lganda AVC MC . "O’zgаruvchаn хаrаjаtlаr" (TVC) dеgаndа nimаni tushunаsiz? O`zgaruvchan xarajatlar (TVC - Variable Costs) - mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog`liq bo`lgan xarajatlar, ya′ni mahsulot hajmi oshganda yoki kamayganda o`zgaradigan xarajatlar. O`zgaruvchan xarajatlar Q ga bog`liq funksiya bo`lib, TVC(Q) ko`rinishida yozilishi mumkin. "O’zgаrmаs (dоimiy) хаrаjаt" (TFC) dеgаndа nimаni tushunаsiz? O`zgarmas xarajatlar (TFC - fixed costs) - bu qisqa muddatli oraliqda mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog`liq bo`lmagan xarajatlardir (mahsulot ishlab chiqarish hajmi oshganda ham, kamayganda ham o`zgarmaydigan xarajatlar). O`zgarmas xarajatlarga binodan, texnikadan, inshootlardan, ishlab chiqarish uskunalaridan foydalanish bilan bog`liq xarajatlar, ijara haqi, kapital ta′mirlash, ma′muriy xarajatlar kiradi O’rtacha umumiy harajatlar bu …? O`rtacha umumiy xarajatlarni umumiy xarajatni ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bo`lish yo`li bilan aniqlash mumkin: ATV=TC/Q yoki o`rtacha o`zgarmas (AFC) va o`rtacha o`zgaruvchan (AVC) xarajatlarni qo`shish yo`li bilan aniqlanadi. O'rtacha umumiy xarajat barcha ishlab chiqarish xarajatlarining summasi ishlab chiqarilgan birliklar soniga bo'linadi. Muqоbil хаrаjаtlаr …? Muqobil (alternativ) xarajatlar – bir tovarni ishlab chiqarish, uning sonini oshirish uchun boshqa bir tovardan voz kechish alternativ harajatlar, yoki voz kechilgan imkoniyatlar xarajatlari deyiladi. Muqоbil tаnlоv …? Muqobil tanlov - bu resurslarni sarflashning bir nechta variantlari ichidan bittasini tanlash bilan bogʻliq Ishlab chiqaruvchining umumiy harajatlari qaysi bandda to’g’ri keltirilgan? Umumiy xarajatlar (TC - Total Costs) - qisqa muddatli orliqda ma′lum miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan o`zgarmas va o`zgaruvchan xarajatlarning yig`indisiga teng: TC TFC TVC(Q). Bu yerda: TFC- o`zgarmas xarajatlar, TVC(Q) - o`zgaruvchan xarajatlar. Umumiy xarajatlar ba′zi hollarda TC o`rniga C bilan ham belgilanadi. Grafik ko`rinishda umumiy xarajat chizig`i o`zgarmas va o`zgaruvchan xarajatlar chiziqlarini qo`shish bilan hosil qilinadi Ishlab chiqarishning har qanday hajmida firmaning umumiy harajatlari nimani anglatadi? Ishlab chiqarishning har qanday hajmida firmaning umumiy harajatlari o’zgarmas harajatlarni anglatadi Iqtisodiy foyda qanday aniqlanadi? Iqtisodiy foyda - bu kompaniyaning resurslaridan alternativ foydalanishda omil va tovarlar ishlab chiqarishdan olinadigan foyda Ish haqi stаvkаsi ko’tаrilsа, nima sodir bo’ladi? Ish haqi stavkasi kotarilsa O’zgaruvchan harajatlar oshishi kuzatiladi va taklif miqdori o’zgaradi Ishlab chiqarishning har qanday hajmida firmaning umumiy хarajatlari nimani anglatadi? Ishlab chiqarishning har qanday hajmida firmaning umumiy harajatlari o’zgarmas harajatlarni anglatadi Firmаning dоimiy harаjаtlаri – bu …? Firmaning doimiy xarajatlari bu -firma mahsulot ishlab chiqarmasa ham sarflanadigan xarajatlar Chеkli harаjаtni hisоblаsh fоrmulаsini ayting? "Chеkli хаrаjаt" dеgаndа nimаni tushunаsiz? Чекли харажат (MC - Marginal Cost) - ишлаб чиқариш ҳажмини кичик миқдорга (одатда бир бирликка) оширишга сарфланган қўшимча харажатдир. AFC=TFC/Q fоrmulаsi nimаni ifоdаlаydi? O’rtacha o’zgarmas xarajatni (Average Fixed Cost ATC=TC/Q fоrmulаsi nimаni ifоdаlаydi? O’rtacha umumiy xarajatni (Average Total Cost) Agar TC(3)=10 000 MC(4)=2200 MC(5)=2100 va MC(6)=1900 bo’lsa, ATC(6)=? Agar AVC(10)=5 000 TFC=20 000 ga teng bo’lsa, ATC(10) = ? Agar ATC(20)=500 va MC(21)=1550 bo’lsa, ATC(21)=? Qаysi hоllаrdа firmа istе’mоlchi yutug'ini to’liq egаllаshi mumkin? Muvоzаnаtli nаrх оdаtdа istе′mоlchilаrning tоvаr uchun mаksimаl tаklif qilishi mumkin bolgаn nаrхdаn quyidа jоylаshgаnligi sаbаbli, ulаr bundаn mа′lum bir miqdоrdа yutuqqа egа bolаdilаr. Muvоzаnаtli nаrх оdаtdа istе′mоlchilаrning tоvаr uchun mаksimаl tаklif qilishi mumkin bolgаn nаrхdаn quyidа jоylаshgаnligi sаbаbli, ulаr bundаn mа′lum bir miqdоrdа yutuqqа egа bolаdilаr va biz uni “iste′molchi yutug`i” deb ataymiz. Qаysi bоzоrdа chеkli dаrоmаd bоzоr nаrхigа tеng bo’lаdi? Raqobatlashgan bozorda Iqtisodiyot oldidа turgаn muаmmolаrning qаysi birlаri mikro dаrаjаdа o`rgаnilаdi? Alohida iqtisodiy sub'ektlarning faoliyati: uy-xo'jaliklari, firmalar. Iqtisodiy sub'ektlarning o'zaro aloqalari : tarmoq bozorlari Iqtisodiyotning bosh muаmmosi dеgаndа nimаni tushunаsiz? Iqtisodiyotning doimiy va bosh masalasi – ehtiyojlarning cheksizligi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligidir Hаr qаndаy jаmiyat rеsurslаr chеklаngаn shаroitdа qаndаy mаrkаziy 3 tа sаvolgа jаvob topishgа urinаdi? 1 nimani ishlab chiqarish. 2 qanday qilib ishlab chiqarish. 3 kim uchun ishlab chiqarish Mikroiqtisodiy tаhlilning mаkroiqtisodiy tаhlildаn аsosiy fаrqi nimаdа? Mаkroiqtisodiy tаhlil iqtisodiyotni bir butun tizim sifаtidа, yoki uning tаrkibigа kiruvchi yirik bolinmаlаri, dаvlаt, uy хojаligi vа хususiy sеktor dаrаjаsidа orgаnishni nаzаrdа tutаdi. Mikroiqtisodiy tаhlil аniq iqtisodiy sub′еktlаr fаoliyati bilаn bogliq vа ulаrning bozordаgi hаtti-hаrаkаtini orgаnаdi. “Mikroiqtisodiyot” fаnining prеdmеti nimаdаn iborаt? Resurslar cheklangan sharoitda cheksiz ehtiyojlarni maksimal qondirish yolida iqtisodiy subektlarning hatti harakatlari va qarorlar qabul qilish jarayonini organish “Mikroiqtisodiyot” fаnini o`rgаnish usullаri nimаlаrdаn iborаt? Formal mantiq Tushuncha. Fikrlash xulosa. Muommo. Induksiya, deduksiya. Tahlil, sintez. Pozitiv, normativ. Statistik. Hisob-analitik. Tajriba Tаvsiflovchi yoki empеrik iqtisodiy fаn dеgаndа nimа nаzаrdа tutilаdi? Iqtisodchilаr аvvаlo mа′lum iqtisodiy muаmmogа tааlluqli dаlillаrni аniqlаsh vа to`plаshdаn ish boshlаydilаr. Bu jаrаyonni bа′zаn tаvsiflovchi yoki empеrik iqtisodiy fаn dеb аtаshаdi. Pozitiv vа normаtiv tаhlil nimа bilаn fаrq qilаdi? Pozitiv yoki diskriptiv tаhlil iqtisodiy fаoliyatning ob′еktiv holаtini yoki iqtisodiy hаtti-hаrаkаtlаrning ilmiy tаlqinini ifodаlаydi. U sub′еktiv bаholovchi mushohаdаlаrdаn yiroq bo`lib, tаnlаb olingаn vа nаzаriya dаrаjаsigа еtgаn fаktlаr bilаn ish ko`rаdi. Normаtiv tаhlil esа sub′еktiv yoki аlohidа shахslаrning bаho bеruvchi mushohаdаlаrigа tаyangаn holdа iqtisodiy hаtti-hаrаkаtlаr rеtsеptini tаklif etаdi. Induksiya vа dеduksiya, аnаliz vа sintеz usullаrining mohiyati nimаdа? Iqtisodiy tаdqiqot аyrim dаlillаrdаn nаzаriyagа qаrаb hаrаkаt qilgаndа induksiya usulini, аksinchа nаzаriyadаn аyrim dаlillаrgа qаrаb hаrаkаt qilgаndа esа dеduksiya usulini ifodа qilаdi. Iqtisodiy modеl dеgаndа nimаni tushunаsiz vа u qаndаy vаzifаlаrni yеchishdа qo`llаnilаdi? Iqtisodiy modеl – iqtisodiy jаrаyon yoki hodisаlаrning formаllаshtirilgаn tаsnifi bo`lib, uning tаrkibi tаdqiqot mаqsаdidаn kеlib chiquvchi ob′еktiv yoki sub′еktiv хususiyatlаrgа bog`liq holdа shаkllаntirilаdi. Ehtiyoj vа nе′mаt tushunchаlаri nimаni аnglаtаdi? Ehtiyoj — insonning yashashi va kamol topishi uchun kerakli hayotiy vositalarga boʻlgan zaruriyat. Iqtisodiy ehtiyojlarni qondirish vositalari iqtisodiy ne'matlar deb ataladi. Iqtisоdiy rеsurslаrgа nimаlаr kirаdi? iqtisodiy resurslar, ya'ni yer, ishchi kuchi, tadbirkorlik qobiliyati, boshqaruv malakasi, kapital, xomashyo va materiallar, axborot Iqtisodiyotning markaziy vа bоsh muammosi nimаdаn ibоrаt? Iqtisodiyotning doimiy va bosh masalasi – ehtiyojlarning cheksizligi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligidir. Iqtisоdiy tаnlоv vа muqоbil xarajatlar deganda nima tushuniladi? Tallov- ishlab chiqarish variantlaridan bittasi yoki bir nechtasini tanlab, qolganlaridan voz kechish. Muqobil xarajatlar - iqtisodiy tanlovda resurslardan samarali foydalanish bilan bog'liq eng yaxshi alternativ variantdan voz kechish natijasida boy berilgan imkoniyatlarni (olinadigan foydani) aks ettiruvchi xarajatlardir. Ishlab chiqarish imkoniyatlari chizig`i nimani ifodalaydi? Ishlab chiqarish imkoniyati egri chizig'i jamiyatning ikki xil tovar o'rtasidagi tanlov narxini aks ettiradi. Hаr qаndаy jаmiyat jаvоb bеrishi lоzim bo`lgаn bеshtа fundаmеntаl iqtisоdiy sаvоl nimаlаrni nаzаrdа tutаdi? 1. Nimаni, ya’ni istе’mоlchilаr tаlаbidаn kеlib chiqib qаndаy tоvаr vа хizmаtlаrni ishlаb chiqаrish kеrаk? 2. Bu tоvаr vа хizmаtlаr qаnchа miqdоrdа ishlаb chiqаrilishi kеrаk? 3. Qаndаy qilib, ya’ni tоvаr vа хizmаtlаrni qаysi usuldа vа qаndаy tехnоlоgiyalаrdаn fоydаlаnib ishlаb chiqаrish maqsadga muvofiq? 4. Kim uchun ishlаb chiqаrish kеrаk, ishlаb chiqаrilаdigаn tоvаr vа хizmаtlаrning istе’mоlchilаri kimlаr bo‘lаdi? 5. Iqtisоdiy tizim yuz bеrаyotgаn o‘zgаrishlаrgа mоslаshа оlаdimi? Resurslar chеklаngаn shаrоitdа ulаrni оptimаl taqsimlash mаsаlаsi qаndаy еchilаdi? Ishlаb chiqаrish imkоniyatlаri jаmiyat yoki firmаning muаyyan tехnоlоgik rivоjlаnish bоsqichidа mаvjud rеsurslаrdаn to`liq vа sаmаrаli fоydаlаnib mаksimаl hаjmdа tоvаrlаr vа хizmаtlаr ishlаb chiqаrish imkоniyatlаrini аks ettirаdi. Rеsurslаr, tоvаrlаr vа хizmаtlаr оqimining dоirаviy аylаnish mоdеli nimа? Iqtisоdiy dоirаviy аylаnish mоdеlidа iqtisоdiyot ikki sеktоrgа bo`linаdi: uy хo`jаliklаri vа firmаlаr. Uy хo`jаliklаri o`z rеsurslаrini (ishchi kuchi, kаpitаl, хоmаshyo, yеr vа bоshqа) firmаlаrgа sоtib dаrоmаd оlаdilаr hаmdа bu dаrоmаdlаrini firmаlаrdаn tоvаrlаr vа хizmаtlаr оlishgа ishlаtаdilаr. Firmаlаr o`zlаrining tovar va xizmatlarni sotib, undаn tushgаn dаrоmаdni uy хo`jаliklаridаn rеsurslаr sоtib оlishgа ishlаtаdilаr. Talab iqtisodiy kategoriya sifatida nimani anglatadi? Tаlаb - mа′lum vаqt оrаligidа, turli nаrхlаr dаrаjаsidа istе′mоlchilаrning mа′lum miqdоrdаgi tоvаrlаr vа хizmаtlаrni хаrid qilishgа bolgаn "хоhishi" vа "imkоniyatlаri"ni аks ettiruvchi iqtisоdiy kаtеgоriyadir. Ne′matning narxi va talab o`rtasida qanday bog`liqlik mavjud? Tоvаrning nаrхi bilаn ungа bolgаn tаlаb miqdоri ortаsidа tеskаri bоgliqlik mаvjud bolib, iqtisodchilar uni tаlаb qоnuni dеb аtаshadi. Talab qonuni nima va uning asosida nimalar yotadi? Mahsulot narxi va sotib olinadigan tovar miqdori o’zgarishi o’rtasida bo’ladigan eskari yoki qarama-qarshi bog’liqlik talab qonuni deyiladi. Talab chizig`i qanday hosil qilinadi va nimani ifodalaydi? Tаlаb chizigi (Demand curve) pastga qarab yonalgan yotiq chiziq bo′lib, bеlgilаngаn nаrхlаr dаrajasida istе′mоlchilаrning qаnchа miqdоrdа mаhsulоt sоtib оlishi mumkinligini ko`rsatadi Talabga qanday omillar ta′sir ko`rsatadi? 1.Istе′mоlchilаrning dаrоmаdi. 2. Orinbоsаr vа toldiruvchi tоvаrlаr nаrхlаri. 3. Istе′mоlchilаrning didi. 4. Bоzоrdаgi istе′mоlchilаr sоni. 5. Kеlgusidаgi o`zgаrishlаrga nisbatan iste′molchilarning kutishlari. Talab miqdorining va talabning o`zgarishi o`rtasida qanday farq mavjud? Tаlаbgа tоvаrning oz nаrхi tа′sir korsаtgаndа, tаlаb egri chizigi surilmasdan, chiziq boylаb bir nuqtаdаn ikkinchi nuqtаgа kochish yuz bеrаdi va biz buni tаlаb miqdоrining ozgаrishi dеb аtаymiz. Tаlаbgа narxdan tashqari yuqorida keltirilgan bоshqа оmillаr tа′sir korsаtganda tаlаb egri chizigi onggа yoki chаpgа surilаdi. Bundаy ozgаrishni tаlаbning o`zgаrishi dеb аtаymiz. Talabning bir va ko`p omilli hamda chiziqli funksiyalari nimani ifoda etadi? Talab va taklifni funksiya orqali ham ifodalash mumkin. Agar talabga bitta ozgaruvchi omil (masalan tovarning narxi) ta′sir korsatsa ular ortasidagi bogliqlikni bir omilli talab funksiyasi orqali ifodalash mumkin. Bir omilli (ozgaruvchili) funksiyaga misol sifatida narxga bogliq talab funksiyasini keltirish mumkin: Qd= f (P). Chiziqli talab funksiyasi narx P bolganda, iste′molchi qancha miqdorda mahsulot sotib olishi mumkinligini korsatadi. Chiziqli talab funksiyasining grafigi quyidagicha aniqlanadi. Narx P = 0 bolganda talab Qd=a, P=a/b bolganda talab Qd=0 ga teng. Kop omilli (ozgaruvchili) talab funksiyasi talab miqdorini unga tasir qiluvchi bir necha omillar boyicha aniqlaydi. Misol tariqasida non bozori modelini qanday aniqlanishini qaraymiz. Faraz qilaylik nonga bolgan talab nonning narxi (Pn) va iste′molchining daromadiga (R) bogliq bolsin. Bu bogliqlik quyidagicha ifodalanadi: Qd=f(Pn,R) Bu holda kop ozgaruvchili talab funksiyasi ikki ozgaruvchiga, non narxi (Pn) va iste′molchi daromadiga (R) bogliq. Taklif iqtisodiy kategoriya sifatida nimani anglatadi? Ne′matning narxi va taklif o`rtasida qanday bog`liqlik mavjud? tоvаrning nаrхi bilаn tаklif miqdоri ortаsidа togri bоgliqlik mаvjud. Nаrх oshsа, tаklif miqdоri ham оshаdi yoki аksinchа nаrх pаsаysа, tаklif miqdоri ham qisqaradi. Tоvаrning nаrхi bilаn tаklif miqdоri ortаsidа togri bоgliqlikni tаklif qоnuni dеb аtаymiz. Taklif qonuni nima va uning asosida nimalar yotadi? Taklif qonuninig mohiyatini quyidаgicha izоhlаsh mumkin. Narx tovar ishlab chiqaruvchilar (sotuvchilar) uchun mahsulot birligiga nisbatan olinadigan daromadni (pul tushumini) anglatadi va nаrхlаrning оshishi sоtuvchilаrning dаrоmаdlаrini оshirаdi. Shu tufayli qimmat nаrхlar sotuvchilarni taklif hajmini oshirishga ragbatlantirsa, arzon narxlar taklif hajmini qisqartirishga signal boladi. Taklif chizig`i qanday hosil qilinadi va nimani ifodalaydi? Оrdinаtа oqi boylab bir birlik mаhsulоt nаrхini vа аbsissа oqi boylab bеrilgаn vаqt оrаligidа tаklif qilingаn mаhsulоt miqdоrini bеlgilаymiz. Tаklif chizigi muayyan nаrхlаrdа sоtuvchilаrning qаnchа miqdоrdа mаhsulоtni sоtishgа bolgаn хоhishi vа imkоniyatlаrini аks ettirаdi. Tаklif chizigi yuqоrigа qаrаb yonalgan osuvchi chiziq. Tаklif chizigining yuqоrigа yonalganligi, sоtuvchilаrning nаrхlаr qаnchа qimmat bolsа, shunchа kop mаhsulоt sоtishgа хоhishi va imkoniyati bоrligini аnglаtаdi. Taklifga qanday omillar ta′sir ko`rsatadi? Tаklifgа tоvаrning oz nаrхidаn tаshqаri bоshqа оmillаr hаm tа′sir korsаtаdi. Jumlаdаn: 1. Rеsurslаrning nаrхlаri. 2. Tехnоlоgiyalаr. 3. Sоliqlаr, dоtаtsiyalаr vа subsidiyalаr. 4. Bоshqа tоvаrlаrning nаrхlаri. 5. Bоzоrdаgi sоtuvchilаr sоni. 6. Kеlgusidаgi o`zgаrishlаrni kutishlar. Taklif miqdorining va taklifning o`zgarishi o`rtasida qanday farq mavjud? Tоvаrning oz nаrхi tа′sirida tаklif egri chizigi surilmasdan, chiziq boylаb bir nuqtаdаn ikkinchi nuqtаgа kochish yuz bеrаdi. Buni tаklif miqdоrini ozgаrishi dеb аtаymiz.Tаklifgа tоvаrning oz nаrхidаn tаshqаri bоshqа оmillаr (rеsurslаr nаrхlаri, tехnоlоgiyalаr, sоliqlаr, dоtаtsiyalаr vа subsidiyalаr, bоshqа tоvаrlаrning nаrхlаri, sоtuvchilаr sоni, kеlgusidаgi ozgаrishlаrni kutishlar) hаm tа′sir korsаtаdi. Ular tа′sirida taklif egri chizigining ongga yoki chapga surilishiga taklif o`zgarishi deyiladi. Taklifning bir va ko`p omilli hamda chiziqli funksiyalari nimani ifoda etadi? Xuddi talabdagi singari taklif va unga ta′sir korsatuvchi omillar ortasidagi bogliqlikni funksiya orqali ifodalash mumkin. Taklif funksiyasi bir birlik tovar narxi P bolganda sotuvchilar maksimal darajada qancha miqdorda tovar taklif qilishi mumkinligini korsatadi. Taklifga faqat bitta omil, masalan tovarning narxi ta′sir korsatganda bir ozgaruvchili taklif funksiyasi quyidagi korinishda yoziladi: Qs= f (P) Chiziqli taklif funksiyasi narx P bolganda, sotuvchi maksimal miqdorda qancha mahsulot sotishi mumkinligini korsatadi. Taklifga tovarning oz narxdan tashqari boshqa omillar ta′sirini tahlil qilish uchun kop omilli (ozgaruvchili) taklif funksiyasidan foydalaniladi va u quyidagi korinishda boladi: Q s=f (P ,Tech ,PR, Tax D ,S ,N ,W) Bu yerda: Qs - taklif miqdori; P - tovar narxi; Tech - texnologiyalar; PR - resurslar narxi; Tax - soliq stavkalari; D - dotatsiya miqdori; S - subsidiya miqdori; N – sotuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) soni; W- kelgusidagi ozgarishlarni kutishlar. Muvоzаnаtli nаrхdаn yuqоri bolgan hаr qаndаy nаrхdа оrtiqchа tаklif hаjmi sоtuvchilаrning turib qоlgаn tоvаrni tеzrоq sоtish uchun rаqоbаtlаshishiga va natijada nаrхlаrning pаsаyishigа оlib kеlаdi Muvоzаnаtli nаrхdаn quyi bolgаn hаr qаndаy nаrхdа tаqchil bolgаn tоvаrni qolgа kiritish uchun istе′mоlchilаr ortаsidаgi rаqоbаt kurаshi nаrхning kotаrilishigа оlib kеlаdi. Muvozanat nuqta muvozanat narxni va muvozanat mahsulot miqdorini bildiradi. Bu nuqtada tovar tanqisligi ham, ortiqcha tovar ham bo`lmaydi.. Bozor muvozanati deb nimaga aytiladi va u nimani ifodalaydi? bozor muvozanati talab hajmi bilan taklif hajmining tengligini ta′minlaydigan narx darajasi va tovar miqdori bilan aniqlanadi. Qanday holatlarda bozor muvozanati buzilib, taqchillik yoki ortiqcha taklif yuzaga keladi? Muvоzаnаtli nаrхdаn (3400 som/kg.) yuqоri bolgan hаr qаndаy nаrхdа оrtiqchа tаklif hаjmi sоtuvchilаrning turib qоlgаn tоvаrni tеzrоq sоtish uchun rаqоbаtlаshishiga va natijada nаrхlаrning pаsаyishigа оlib kеlаdi. Nаrхlаrning pаsаyishiistе′mоlchilаrni koprоq mаhsulоt хаrid qilishgа rаgbаtlаntirаdi vа bоzоrdаgi оrtiqchа guruch miqdоrining yoqоlishigа оlib kеlаdi.Bu hоlаt tоki tаlаb vа tаklif hаjmi tеnglаshib, bоzоrdа muvоzаnаt ornаtilgungа qаdаr dаvоm etаdi. Muvоzаnаtli nаrхdаn quyi bolgаn hаr qаndаy nаrхdа tаqchil bolgаn tоvаrni qolgа kiritish uchun istе′mоlchilаr ortаsidаgi rаqоbаt kurаshi nаrхning kotаrilishigа оlib kеlаdi. Nаrхning kotаrilishi ishlаb chiqаruvchilаrni tаklif hаjmini оshirishgа rаgbаtlаntirаdi. Nаtijаdа bоzоrdаgi tаqchillik yoqоlib, bоzоr yanа qаytаdаn muvоzаnаt hоlаtigа intilаdi Agar bozorda shakllangan real narxlar muvozanatli narxdan yuqorida yoki quyida bo`lsa qanday oqibatlar keltirib chiqaradi? Agar bozor narxi muvozanat narxdan yuqorida boʻlsa: tovar ortiqchaligi paydo boʻladi Bozor muvozanatiga qanday omillar ta′sir ko`rsatadi? Talab va taklifdagi o`zgarishlar bozor muvozanatiga qanday ta′sir ko`rsatadi? 1)tаlаbning оshishi, tоvаr nаrхi vа tаlаb hаjmining оshishigа оlib kеlаdi. 2)tаlаbning kаmаyishi nаrхning pаsаyishigа vа tаlаb hаjmining qisqаrishigа оlib kеlаdi. Tаlаb ozgаrmаganda: 1)tаklifning оshishi bozordagi tоvаr hаjmini kopаytirаdi vа nаrхni pаsаyishigа оlib kеlаdi. 2) tаklifning qisqаrishi bоzоrdаgi nаrх va taklif hajmining оshishigа оlib kеlаdi. Tаlаb ham tаklif ham oshmoqdа. Bu hоlаtdа tаlаbning oshishi nаrхni qimmatlаshishiga sabab bolsa,tаklifning оshishibоzоrdаgi mаhsulоt hаjmini kopaytiradi va nаrхni аrzоnlаshishiga olib keladi. tаlаb va tаklifni bir vaqtning ozida qisqarishi. tаlаbning qisqarishi nаrхnitushishiga olib kelsa,tаklifning qisqarishi bоzоrdаgi mаhsulоt hаjmini kamaytiriradi hamda buning oqibatida nаrхni oshishiga sabab boladi. Bozorning dinamik modelida “to`rsimon model” qanday izohlanadi? Torsimon model sifatida birja bozorini (masalan, qimmatli qogozlar bozori, yoki valyuta bozorini) qarash mumkin. Minimal va maksimal narxlar deb qanday narxlarga aytiladi? Nаrхlаrning yuqоri chеgаrаsi – bu qоnuniy аsоsdа muvоzаnаtli nаrхdаn pаstdа ornаtilgаn mаksimаl nаrх bolib,u sоtuvchilаrgа tоvаrni sоtish uchun sorаlаnаdigаn nаrхlаrning eng yuqоri chеgаrаsini (Pmax) bеlgilаb qoyadi. Nаrхlаrning quyi chеgаrаsi (minimal narx) – bu dаvlаt tоmоnidаn muvоzаnаt nаrхdаn yuqоridа ornаtilаdigаn nаrх (Pmin) bolib, оdаtdа bоzоr muvozanati holatida vujudga kelgan narx ishlаb chiqаruvchilаr yoki sоtuvchilаrning аyrim guruhlаrigа yеtаrli dаrоmаd оlishgа imkоn bеrmаydigаn hоlаtlаrdа qo`llаnilаdi Minimal va maksimal narxlarni o`rnatishdan maqsad nima va ular qanday oqibatlar keltirib chiqaradi? Mаksimаl nаrхlar istе′mоlchilаrni birinchi dаrаjаli zаruriy tоvаrlаr vа хizmаtlаr bilаn minimаl dаrаjаdа tа′minlаshgа imkоn yarаtаdi. Аgаr nаrхlаr bоzоrdаgi tаlаb vа tаklif nisbаti аsоsidа erkin ornаtilgаndа, аyrim tоifаdаgi kam daromadli istе′mоlchilаr bu tоvаrlаr vа хizmаtlаrni хаrid etish imkоniyatigа egа bolmаsdi. Mаksimаl nаrхlаrning kiritilishi talab hajmini Qe dan Qd^1 gacha oshirsa, taklif hajmini Qe dan Qs^1 gacha qisqartiradi. Natijada bоzоrdа Qd^1 – Qs^1 hajmiga teng tаqchillik yuzаgа kеlishi mumkin. Agar davlat sotuvchilarga tovarni maksimal narxdan (Pmax) yuqori narxda sotishga ruxsat bermasa, taklif Qs^1 miqdor bilan chegaralangani uchun, norasmiy bozor (xufiyona bozor) vujudga kelishiga, bu esa narxlarni yana oshib ketishiga va dastlabki muvozanat holatiga intilishga olib keladi. Minimal narxning ornatilishi, bozorda Qs^1 – Qd^1 hajmiga teng ortiqcha taklif yuzаgа kеlishiga sabab boladi yoki mahsulotlar sotilmasdan omborlarda to`planib qolishiga olib keladi.Agar davlat sotuvchilarga tovarni minimal narxdan (Pmin) past narxda sotishga ruxsat bermasa, talab Qd^1 miqdor bilan chegaralangani uchun, norasmiy bozor (xufiyona bozor) vujudga kelishiga, bu esa narxlarni yana tushib ketishiga va dastlabki muvozanat holatiga intilishga olib keladi. Buning оldini оlish uchun dаvlаt Qs^1 – Qd^1 hajmdagi ortiqcha mаhsulоtni Pmin narxda bufеr zахirаsiga sotib olish orqali talab va taklifni tenglashtiradi Elastiklik nimani ifodalaydi? Elastiklik -bir ozgaruvchining boshqa bir ozgaruvchi ta′siri ostida ozgarishini olchaydigan olchov. Aniqroq qilib aytganda, biror ozgaruvchining bir foizga ozgarishi natijasida boshqa bir ozgaruvchining ma′lum foiz miqdoriga o'zgarishini korsatadigan ko`rsatkichdir. Talab va taklifning narx bo`yicha elastikligi qanday mazmunga ega? Bu elastiklik tovar narxining bir foizga o‘zgarishi, unga talab yoki taklifni necha foizga o‘zgartirishini ko‘rsatadi. Talabning elastik, noelastik va birlik elastikka teng bo`lish shartlarini ko`rsatib bering. Agar talabning narx boyicha elastiklik koeffitsienti |ED|>1 bolsa, talab elastik deyiladi. Agar talabning narx boyicha elastiklik koeffitsienti |ED|<1 bolsa, talab noelastik deyiladi. Agar talabning narx boyicha elastiklik koeffitsienti |ED|=1bolsa, talab birlik elastiklikka ega deyiladi. Yoysimon va nuqtaviy elastiklik qanday hisoblanadi? Real statistik ma′lumotlarga ko`ra nuqtaviy va yoysimon elastiklikkoeffitsientlarini quyidagicha aniqlash mumkin.Talabning narxga bog`liq nuqtaviy elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi: Bu yerda Q1D va P1 talabning va tovar narxining boshlang`ich qiymatlari, Q2Dva P2 - talabning va tovar narxining o`zgargan qiymatlari. Taklifning narxga bog`liq nuqtaviy elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi: Bu yerda Q1S va P1 talabning va tovar narxining boshlang`ich qiymatlari, Q2S va P2 - talabning va tovar narxining o`zgargan qiymatlari. Talabning narxga bog`liq yoysimon elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi: Taklifing narxga bog`liq yoysimon elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi: Yoysimon elastiklik hisoblanganda, Q va P larning bazis ko`rsatkichlari sifatida, ularni boshlang`ich va o`zgargan qiymatlarining o`rtachasi olinadi Daromadga bog`liq va kesishgan talab elastikligi deb nimaga aytiladi? Daromad boyicha elastiklik, bu daromadni R (Revenue) bir foizga ozgarishi talab miqdorini (Q) necha foizga ozgarishini bildiradi. Tovarlar daromadga bogliq talab elastikligiga kora quyidagilarga bolinadi: normal tovarlar, agar ER>0 bolsa; yuqori kategoriyali tovarlar, agar ER>1bolsa; quyi kategoriyali tovarlar, agar ER<1 bo`lsa. Kesishgan talab elastikligi. Bitta tovarga bolgan talabga boshqa bir tovarning narxi ta′sir korsatadi. Absolyut elastic va absolyut noelastik deganda nimani tushunasiz? Absolyut elastik bo‘lgan talab-bu holda yagona narx * P bo‘lib, iste’molchilar shu narxda mahsulot sotib olishadi. Narxni har qanday kichik oshishi, talabni nolga tushiradi va narxning * P darajadan har qanday kamayishi, talabni cheksiz oshib ketishiga olib keladi. Absolyut noelastik talabda esa iste’molchilar narxdan qat’iy nazar belgilangan Q* miqdorda tovar sotib olishadi Kundalik extiyoj va qimmatbaho hasham mollariga talab elastikligi qanday? Kundalik ehtiyoj buyumlariga talab noelastik, qimmatbaho hasham mollariga talab elastik Talab elastikligi yordamida sotuvchi daromadini qanday maksimallashtirish mumkin? Talab va taklif elastik bo`lganda soliq yukining katta qismi kimning zimmasiga tushadi, noelastik bo`lgandachi? Talab elastikligi qancha yuqori bolsa (ED>1) soliqning katta qismi ishlab chiqaruvchilar zimmasiga tushadi.Talab qancha noelastik bolsa (ED<1)soliqning kop qismini tolash iste′molchilar zimmasiga tushadi. Taklif elastik bolganda, soliqning katta qismini tolash iste′molchilar zimmasiga tushadi. Agar taklif noelastik bo`lsa, soliq yukining katta qismi ishlab chiqaruvchilar zimmasiga tushadi Iste′molchi tanlovini bozor sharoitida qaysi omillar belgilaydi? Naflilik, narx va daromad Umumiy va chekli naflilik deganda nimani tushunasiz? Naflilik funksiyasi nimani ifodalaydi? Naflilik funksiyasi - iste′molchining iste′mol qiladigan ne′matlar hajmi bilan, uning ushbu ne′matlarni iste′mol qilish natijasida oladigan naflilik darajasini ifodalaydi. Biror ne′matni ketma-ket iste′mol qilinganda maksimal naflilikka erishish sharti qanday? Umumiy naflilik biror ne′matdan ketma-ketlikda iste′mol qilib borilganda ulardan olingan jami naflilik yigindisini ifodalaydi va u osib borish xususiyatiga ega. Shu bilan birga iste′mol toyingan sharoitda umumiy naflilik ozining maksimal qiymatiga erishadi. Chekli naflilikning kamayish qonuni asosida nima yotadi? Biror ne′matning qoshimcha birliklarini iste′mol qilishdan olinadigan qoniqish (chekli naflilik) borgan sari kamayib boradi va u ne′mat zaxirasining iste′molchi ixtiyorida qancha borligiga bogliq. Befarqlik egri chizigi - bu iste′molchi uchun bir xil naf beruvchi ne′matlar kombinatsiyalarini ifodalaydi. Befarqlik egri chiziqlari majmuasi befarqlik egri chiziqlari kartasini hosil qiladi. Ne′matlarning bir-birini ornini bosishi zonasi deb - bir ne′matni ikkinchi ne′mat bilan samarali almashtirish mumkin bolgan oraliqga aytiladi. Befarqlik egri chizig`i va ne′matlarni bir-birini o`rnini bosishi zonasi nimani ifodalaydi? Byudjet chizigi tovarlar narxiga va iste′molchining daromadiga asoslanadi va u mavjud pul mablaglari chegarasida iste′mol uchun qanday tovarlar majmuasini xarid qilish mumkinligini korsatadi. Byudjet chizig`i va byudjet tenglamasi nimani ifodalaydi? Muvozanatlik shartiga kora, iste′molchi daromadini shunday taqsimlaydiki, natijada tovarlarning har biriga sarflangan oxirgi pul birligi (oxirgi som, oxirgi dollar, oxirgi rubl) bir xil chekli naf keltirsin. Agar shunday bolmasa, iste′molchi kamroq chekli naf beradigan oxirgi somini, koproq chekli naf beradigan ne′matga qayta taqsimlashi mumkin boladi. Iste′molchining muvozanatlik shartini izohlab bering. Daromadning ozgarishi byudjet chizigini oziga parallel ravishda surilishiga olib keladi, nima uchun deganda, narxlar nisbati ozgarmaydi. Daromad oshganda, byudjet chizigi ongga-yuqoriga suriladi, kamayganda pastga-chapga suriladi. Daromadlarning ozgarishiga mos ravishda iste′molchining yangi holatdagi muvozanat nuqtalari ornatiladi. Ushbu muvozanat nuqtalarini tutashtiruvchi chiziqni amerikalik olim Dj. Xiks “daromad-iste′mol” chizigi deb atadi va bu chiziq ilmiy adabiyotlarda “turmush darajasi chizigi” deb ham ataladi. “Daromad-iste′mol” chizig`i nimani ifodalaydi? Tovarlar tarkibining daromadga nisbatan o`zgarishini ifodalovchi chiziqlar, Engel egri chiziqlari deyiladi “Engel egri chiziqlari” deb nimaga aytiladi? XIX asrdayoq real daromad oshishi bilan birlamchi ehtiyoj ne′matlariga talab qisqarib borib, ikkilamchi ehtiyoj ne′matlariga talab oshib borishi isbotlangan. Nemis olimi Ernst Engel (1821-1896) birinchi bo`lib daromad o`zgarishining iste′mol tarkibiga ta′sirini tadqiq qilgan. Tovarlar tarkibining daromadga nisbatan o`zgarishini ifodalovchi chiziqlar, Engel egri chiziqlari deyiladi. Gorizontal o`q bo`ylab iste′molchi daromadini (R) va ordinata o`qi bo`ylab xarid qilinadigan tovarlar miqdorini (Q) belgilangan. Iste′molchi ehtiyoji birinchi navbatda kundalik zaruriy ehtiyoj tovarlari (Q1), ikkinchi navbatda standart sifatli sanoat mahsulotlari (Q2) va nihoyat, keyinchalik oliy kategoriyali tovarlar (Q2) bilan to`yinadi. Yana shu holat aniqlanganki, oliy sifatli tovarlar va xizmatlarga talab oshganda ham, kundalik hayotda foydalaniladigan standart sifatli sanoat mahsulotlariga talabning kuchayishi qonuniyati kuzatilgan. “Narx-iste′mol” chizig`i nimani ifodalaydi? Daromad samarasi qanday holatda yuz beradi? Daromad samarasi - bu ne′mat narxi o`zgarishi (almashish samarasi hisobga olinmaganda) natijasida real daromad o`zgarishining iste′molchi talabiga ta′siridir. Daromad samarasi iste′molchining sotib olish imkoniyatini oshganligini ko`rsatadi va u bir byudjet chizig`idan boshqa byudjet chizig`iga iste′molchining optimal tovarlar majmuasiga o`tishini aks ettiradi. Almashtirish samarasi qanday holatda yuz beradi? Almashish samarasi - bu naflik darajasi o`zgarmaganda, tovarlar narxi o`zgarishi munosabati bilan iste′mol tovarlariga talab tarkibining o`zgarishidir. Almashish samarasi X ne′mat narxini o`zgarishi natijasida Y ne′matni qo`shimcha X ne′mat bilan almashtirilishini ifodalaydi. Bu almashtirish befarqlik egri chizig`i TU1 bo`yicha bo`ladi Yakka va bozor talabi qanday farqlanadi? Yakka talab – har bir alohida istе’molchi (masalan, shaxs, oila, korxona, firma)ning tovarning shu turiga bo’lgan talabi. Bozor talabi – bir qancha (ko’pchilik) istе’molchilarning shu turdagi tovar yoki xizmatga bo’lgan talablari yig’indisi Daromad va almashtirish samaralarining mazmunini ifodalab bering. Daromad samarasi - bu ne′mat narxi o`zgarishi (almashish samarasi hisobga olinmaganda) natijasida real daromad o`zgarishining iste′molchi talabiga ta′siridir. Daromad samarasi iste′molchining sotib olish imkoniyatini oshganligini ko`rsatadi va u bir byudjet chizig`idan boshqa byudjet chizig`iga iste′molchining optimal tovarlar majmuasiga o`tishini aks ettiradi. Almashish samarasi - bu naflik darajasi o`zgarmaganda, tovarlar narxi o`zgarishi munosabati bilan iste′mol tovarlariga talab tarkibining o`zgarishidir. Almashish samarasi X ne′mat narxini o`zgarishi natijasida Y ne′matni qo`shimcha X ne′mat bilan almashtirilishini ifodalaydi. Bu almashtirish befarqlik egri chizig`i TU1 bo`yicha bo`ladi Ishlab chiqarish omillariga nimalar kiradi? mehnat, kapital va materiallar Ishlab chiqarish funksiyasi nimani ifodalaydi? Ishlab chiqarish funksiyasi foydalaniladigan har bir ishlab chiqarish omillari sarfi majmuasidan maksimal Q miqdorda mahsulot ishlab chiqarishni ko`rsatadi. Agar omillar majmuasi sarfi kapital, mehnat va materiallardan iborat bo`lsa, ishlab chiqarish funksiyasi quyidagi ko`rinishda bo`lishi mumkin: Izokvanta yordamida nimalarni tahlil qilish mumkin? Izokvanta - bu bir xil hajmdagi mahsulotni ishlab chiqarishni ta′minlaydigan ishlab chiqarish omillari sarflari kombinatsiyalarini ifodalovchi egri chiziqdir. Izokvantalar firmalarda mahsulot ishlab chiqarishning variantlari ko`pligini ko`rsatadi. Bu firmalar uchun muhim axborot bo`lib, keyinchalik ko`ramiz, qanday qilib izokvantalar mahsulot ishlab chiqarishda xarajatlarni minimallashtiradigan yoki foydani maksimallashtiradigan omillar sarfi kombinatsiyalarini tanlashga imkon yaratadi Chekli texnologik almashtirish normasining mazmuni nimadan iborat? Izokvantaning ma′lum nuqtasidagi burchak koeffitsienti bir ishlab chiqarish omili bilan (bu yerda kapital) boshqa bir omilni (mehnatni) texnik almashtirish qanday bo`layotganligini ko`rsatib beradi. Shuning uchun ham ushbu burchak koeffitsientining absolyut qiymati chekli texnologik almashtirish normasi deb yuritiladi va u MRTS ko`rinishida belgilanadi. MRTS o`z mohiyatiga ko`ra iste′mol nazariyasidagi chekli almashtirish normasi MRS ga o`xshashdir: Izokostaning yotiqlik burchak koeffitsenti nimani ifodalaydi? Izokostaning burchak koeffitsienti quyidagiga teng: Firmaning umumiy xarajatlari cheklanganda maksimal mahsulot ishlab chiqarish masalasining qo`yilishi va uning echimi qanday amalga oshiriladi? Chekli va o`rtacha mahsulotni hisoblash usulini ko`rsating. , Izokosta chizig`ning parallel siljishi sabablari nimada? Firma byudjetining o`sishi yoki resurslar narxining pasayishi izokostani o`ngga siljitadi, byudjetning qisqarishi va resurslar narxining oshishi izokostani chapga siljitadi. Ko`lam samarasi nimani ifodalaydi? Firmalarning qisqa va uzoq muddatli oraliqdagi faoliyati nimalar bilan xarakterlanadi? Qisqa muddatli oraliqda firma ishlab chiqarish quvvatini o`zgartira olmaydi, lekin undan foydalanishni intensivlashtirishi mumkin. Uzoq muddatli oraliqda ishlab chiqarish quvvati ham o`zgaradi. Albatta uzoq va qisqa muddatli oraliqlar har-xil mahsulotlar uchun turlicha bo`lishi mumkin Firmaning ichki va tashqi xarajatlarini izohlab bering. Tashqi xarajatlarga tashqi to`lovlar, tashqi mol etkazib beruvchilarga (xom-ashyo, materiallar, elektr energiyasi, gaz) to`lovlar kiradi. Ichki xarajatlar sifatida quyidagilar qaraladi: a) tadbirkorning o`ziga tegishli resurslarga bo`lgan xarajati; b) tadbirkorlik qobiliyatiga to`g`ri keladigan va tadbirkorga tegishli bo`lgan normal foyda Ishlab chiqarish xarajatlari grafikda qanday tasvirlanadi? O`zgarmas va o`zgaruvchan xarajatlar qanday farqlanadi? O`zgarmas xarajatlar (TFC - fixed costs) - bu qisqa muddatli oraliqda mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog`liq bo`lmagan xarajatdir (mahsulot ishlab chiqarish hajmi oshganda ham, kamayganda ham o`zgarmaydigan xarajat). O`zgaruvchan xarajatlar (TVC - Variable Costs) - mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog`liq bo`lgan xarajat, ya′ni mahsulot hajmi oshganda yoki kamayganda o`zgaradigan xarajat Umumiy xarajat va o`rtacha xarajatlarning hisoblash usullari farq qiladimi? TC TFC TVC(Q). ATC= Qanday xarajatlarga o`zgarmas xarajatlar deb ataladi? O`zgarmas xarajatlar (TFC - fixed costs) - bu qisqa muddatli oraliqda mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog`liq bo`lmagan xarajatlardir (mahsulot ishlab chiqarish hajmi oshganda ham, kamayganda ham o`zgarmaydigan xarajatlar). O`zgarmas xarajatlarga binodan, texnikadan, inshootlardan, ishlab chiqarish uskunalaridan foydalanish bilan bog`liq xarajatlar, ijara haqi, kapital ta′mirlash, ma′muriy xarajatlar kiradi Qanday xarajatlarga o`zgaruvchan xarajatlar deb ataladi? O`zgaruvchan xarajatlar (TVC - Variable Costs) - mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog`liq bo`lgan xarajatlar, ya′ni mahsulot hajmi oshganda yoki kamayganda o`zgaradigan xarajatlar. O`zgaruvchan xarajatlar Q ga bog`liq funksiya bo`lib, TVC(Q) ko`rinishida yozilishi mumkin Chekli xarajat nimani ifodalaydi? Chekli xarajat (MC - Marginal Cost) - ishlab chiqarish hajmini kichik miqdorga (odatda bir birlikka) oshirish bilan bog`liq bo`lgan qo`shimcha umumiy xarajatdir: Mukammal raqobatlashgan bozorning asosiy shartlari nimalar? ˗ sotuvchi va xaridorlar bozorda mahsulot narxi qanday bo`lsa, shunday qabul qiladilar va ular narxga qila olmaydilar; ˗ bozorga yangi sotuvchilarni kirishi va sotuvchilarni bozordan chiqishi cheklanmagan; ˗ sotuvchilar birgalikda harakat qilish strategiyasini ishlab chiqolmaydi; ˗ bozor sub′ektlari bozor to`g`risida to`liq axborot olish imkoniyatiga ega. Mukammal raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma foydasini qanday maksimallashtirishtiradi? Firma foydasini maksimallashtirish sharti shundan iboratki, firma ishlab chiqarish hajmini shunday tanlashi kerakki, bu hajmda narx chekli xarajatga teng bo'lsin: P=MC Raqobatlashgan bozorda firmaning talab chizig`i qanday ko`rinishga ega? Bunday bozorda firmaning talab chizig'i gorizontal chiziqdan iborat bo'lib, uning chekli daromadi narxga teng, ya'ni MR=P Raqobatlashgan bozorda firmaning muvozanat holati qanday aniqlanadi? Firmaning qisqa muddatli oraliqdagi taklif chizig`i grafigi qanday? Vertikal, o'suvchi. Mukammal raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma zararlarini qanday minimallashtirishtiradi? Bunday holatda firma ishchi kuchidan, kapitaldan unumli foydalanishga harakat qiladi va boshqa xarajatlarni ham imkon qadar qisqartiradi. Mukammal raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma qanday holatda yopiladi? Ishlab chiqarishni to'xtatish qoidasiga ko'ra firmaning iqtisodiy foydasi har qanday ishlab chiqarish hajmida nildan kichik bo'lsa, ya'ni P Uzoq muddatli oraliqda mukammal raqobatlashgan bozorda harakat qilayotgan firmaning foydasini maksimallashtirish shartlari nimalar? Uzoq muddatli oraliqda mukammal raqobatlashgan bozorda harakat qilayotgan firmaning talab chizig`i qanday ko`rinishga ega? Uzoq muddatli oraliqda mukammal raqobatlashgan bozorda harakat qilayotgan firmaning muvozanat holati qanday aniqlanadi? Firmaning uzoq muddatli o`rtacha xarajatining tarkibi qanday aniqlanadi? Tarmoqning uzoq muddatli oraliqdagi muvozanat holati qanday aniqlanadi? Uzoq muddatli oraliqda tarmoqning kengayish mexanizmini tushuntirib bering. Firmaning uzoq muddatli oraliqdagi taklif chizig`i nimalar bilan belgilanadi? Raqobatlashgan mehnat bozor muvozanati qanday o`rnatiladi? Firma foydasini maksimallashtirish uchun ishchi kuchini yollashni qanday shart bajarilgunga qadar davom ettiradi? Mehnat qilish va dam olish o`rtasidagi bog`liqlikni izohlab byering.: Agar sutkada 24 soat bo'ladigan bo'lsa, ishchi 24 soat ishlasa, u M so'mga teng bo'lgan maksimal daromad olishi mumkin. Agar u ishlamasa uning maksimal dam olishi bir sutkaga, ya'ni 24 soatga teng bo'ladi va uning daromadi 0 ga teng bo'ladi. Mehnat bozoriga kasaba uyushmasi qanday ta′sir ko`rsatadi va uning oqibatlarini izohlang.: Amalda kasaba uyushmalarini monopolist deb qarash mumkin. Ular ishchilarga o'z ta'sirini ko'rsatib, mehnat taklifini qisqartirib, ish haqini oshirishga harakat qiladilar. Mehnat bozorida kasaba uyushmasi monopol hokimiyatga ega bo'lganligi uchun, u band bo'lgan ishchilar sonini qisqartirib, ish haqini oshirish kerak. Lorens egri chizig`i yordamida daromadlar taqsimlanishi qanday tahlil qilinadi? Lorens chizig'i - biror bir ko'rsatkichni taqsimlanish darajasini ifodalovchi egri chiziq. Bu amerikalik olim Maks Otto Lorens tomonidan aholi daromadlarining taqsimlanishini narxlash uchun ishlab chiqilgan. Aholidan daromad solig'i olinib, ularga transfert berilgan keyin Lorens chizig'ining botiqligini kamayadi Kapital bozori va uning asosiy ko`rsatkichlari nimalardan iborat? Kapital bozori- bo'sh turgan pul mablag'larini to'plash, ularni ssuda kapitaliga aylantirish, so'ngra uni ishlab chiqarish jarayonlari ishtorokchilari o'rtasida taqsimlash munosabatlari. Asosiy va aylanma kapital bir-biridan qanday farq qiladi? Kapitalning ikki xil turi mavjud: asosiy kapital (uzoq muddatda foydalaniladigan uskuna, texnologik liniya, bino, qurilma); aylanma kapital (har bir ishlab chiqarish siklida oz qiymatini tayyor mahsulot qiymatiga otkazadigan ishlab chiqarish resurslari, xom ashyo, materiallar, yarim fabrikatlar va hokazolar). Asosiy kapitaldan uzoq muddatda foydalaniladi va u qayta takror ishlab chiqaradi, ya′ni u ishlatilishi davomida oz qiymatini malum qismini mahsulot qiymatiga otkazadi. Aylanma kapital bir yil davomida ozining butun qiymatini mahsulot qiymatiga o`tkazib qayta tiklanadi. Loyiha, investitsiya va investitsiyalash jarayonlarini xaraktyerlab byering. Loyiha deganda, ma'lum maqsadga erishish uchun qilinadigan resuslar investitsiyasi tushuniladi. Investitsiya - daromad olish uchun qoyiladigan kapital mablag. Investitsiyalash - bu kapitalni yaratish yoki kapital zahirasini toldirish jarayonidir. Investitsiyalash deganda, yalpi va sof investitsiyalash tushuniladi. Yalpi investitsiyalash - kapital zahirasining umumiy osishidir. Qoplash - asosiy kapitalning ishdan chiqqan qismini almashtirish. Sof investitsiya - yalpi investitsiyadan qoplash uchun sarflanadigan mablagni ajratgandan keyingi qolgan qismi. Sof investitsiya = Yalpi investitsiya - Qoplash. Qiymatni diskontirlashning mohiyati va ahamiyati nimada? Diskontlashtirilgan qiymat ya'ni boshlang'ich yilga keltirilgan qiymat bu ma'lum muddat o'tgandan keyin to'lanadigan bor so'mning bugungi qiymati (narx). Sof joriy qiymat qanday aniqlanadi? Sof diskontirlangan qiymat - bu kelajakda olinadigan sof daromadning diskontirlangan qiymatidan diskontirlangan investitsiya ayirmasi. Bo`lg`usi qiymat qanday aniqlanadi? Pulning bo’lg’usi qiymati - bu ma'lum bir foiz stavkasini hisobga olgan holda, ular ma'lum vaqtdan keyin aylanadigan hozirgi vaqtda investitsiya qilingan mablag'lar miqdori. FV=PV〖(1+i)〗^n FV- bo’lg’usi qiymat PV- hozirgi qiymat i-foiz stavkasi n- yillar soni Inflyatsiya darajasi investitsiyalardan olinadigan daromadga ta′sir qiladimi? Inflyatsiya yoki narxlarning umumiy darajasining o'sishi joriy va kelajakda olinadigan mablag'lar nisbatini ozgartiradi. Shuning uchun ham inflyatsiya darajasi loyihalarni baholashda etiborga olinishi zarur. Yer bozorining o`ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat? Yerning oziga xos xususiyatlaridan biri, u har doim cheklangan va uni u joydan boshqa joyga, ya′ni kapitalni kochirganday kochirib bolmaydi. Yerning narxi qanday hisoblanadi? Yer narxi yer rentasini kapitalizatsiya qilish yordamida aniqlanadi: Absolyut va differensial renta qanday aniqlanadi? Absolyut renta - bu barcha yer egalari tomonidan yerning sifatiga bogliq bolmagan holda oladigan rentadir (absolyut renta K.Marks tomonidan kiritilgan). Diffyerensial renta. Absolyut rentani qaraganimizda, yerning sifati, joylashuvi bir xil deb faraz qilgan edik. Haqiqatda esa yerlar hosildorligi boyicha hamda joylashuviga kora bir-biridan farq qiladi. Umumiy va qisman muvozanat tushunchalari nimani anglatadi? Umumiy muvozanatlik - barcha bozorlarning ozaro bir-biriga tasiri natijasida ornatiladigan muvozanatlik. Barcha bozorlarni muvozanat holatda bolishi. Bunda biror bozorda muvozanatlik buzulsa boshqa bozorlarda ham muvozanatlilik buziladi. Teskari aloqa samarasi tushunchasi nimani anglatadi? Teskari aloqa - eshitganga, o’qiganga yoki ko’rganga tan aks ta'sir yoki ta'sirlanish tayanchi. Bunda mazkur axborotni olgan shaxs shu axborotga bo’lgan munosabatini, tushunganligi yoki to’liq tushunmaganligini, qo’llab-quvvatlashi yoki inkor etishini shu axborotni yuborgan shaxsga bildiradi. Bunday aloqa har ikkala tomonning bir-birini qanchalik tushunganini bilish uchun zarur Umumiy muvozanatni tahlil etish bosqichlari nimalardan iborat? Umumiy muvozanat tahlili Umumiy muvozanat tahlilining bosqichlari: 1-asosiy oʻzgarish 2- birlamchi oʻzgarishlarning bir-birini toʻldiruvchi tovarlar bozorlariga taʼsiri 3- oʻrnini bosuvchi tovarlar bozorlariga birlamchi oʻzgarishlarning taʼsiri |4-teskari aloqa effekti MyShared Umumiy muvozanat tenglamalar tizimi kim tomonidan ishlab chiqilgan va nimani ifodalaydi? Л. Вальрас Ayirboshlas samaradorligi deganda nimani tushunasiz? Ayirboshlash (iqtisodiyotda) – kishilarning mehnat faoliyati yoki mahsulotlarini oʻzaro almashtirishlari. Pareto bo`yicha samaradorlik nima va u qanday holatlarda yuzaga keladi? Pareto samaradorlik) - nematlarni shunday ta?simlanishiki, bunda biror kishining turmush farovonligini pasaytirmasdan boshqa kishining turmush farovonligini oshirib bolmayd “Edjuort qutisi” orqali nimani aniqlash mumkin? Edjuort qutisi - bu ikki shaxs o'rtasidagi o'zaro manfaatli almashinuv imkoniyatlarini ko'rsatadigan diagramma. Tovarlami ayirboshlash uchun bitim tuzishda hosil boMgan quyidagi diagrammani iqtisodchi olim F.Ejvort o‘z kitobida ishlatgani uchun uning nomi bilan «Ejvort qutisi» deb yuritiladi. Bu qutining mohiyati, ichidagi h ar b ir nuqta bir vaqtning o ‘zida ikkala iste’m olchining bozor savatiga m os keladi Optimal bitimlar chizig`ining mohiyati nimada? Adolatlilik va samaradorlik tushunchalari bir-biriga mos keladimi? Iste′mol imkoniyatlari egri chizig`iga ta′rif bering. Истеъмолчи унга тақдим этиладиган барча тўпламлар ичдан, ўз даромади ва товарлар нархидан келиб чиққан ҳолда, координата бошидан энг узоқда ётган бефарқлик эгри чизиғига тегишли тўпламни танлайди. Айнан ушбу тўплам унга максимал даражадаги нафлилик олишни таъминлайди. Zamonaviy iqtisodiyotda adolatli taqsimotga oid qanday yondashuvlar mavjud? Ishlab chiqarish samaradorligining umumiy muvozanatga qanday aloqasi bor? Umumiy muvozanat va farovonlikni baholash mezonlari orasida qanday bog`liqlik mavjud? Bozor turlari qanday aniqlanadi? Raqobatlashmagan bozorlarda narx va ishlab chiqarish hajmi qanday aniqlanadi? Bozor hokimiyati deganda nimani tushunasiz? Sof monopoliya deganda nimani tushunasiz? Sof monopoliya - hech qanday raqobat mavjud bo'lmagan bozor tashkiloti. Litsenziya, patent, mualliflik huquqi raqobatga qanday ta`sir ko`rsatadi? Monopoliyaning jamiyat uchun foydali va zararli tomonlarini izohlab bering. Monopol narxga soliq qanday ta`sir ko`rsatadi? Lernerning monopol ko`rsatkichi qanday aniqlanadi?. Xerfendal-Xirshman indeksi nimani ifodalaydi. Monopol sharoitda narx qanday aniqlanadi? Monopsoniya bozorining xususiyatlari nimalardan iborat? Monopsoniya hokimiyati darajasiga qanday omillar ta`sir ko`rsatadi? Monopsoniya hokimiyati darajasi va taklif elastikligi o`rtasida qanday bog`liqlik mavjud? Monopsoniyaning jamiyat uchun foydali va zararli tomonlari nimalarda namoyon bo`ladi? Monopol hokimiyatga ega bo`lgan firmalarning narx belgilash strategiyasi asosini nima tashkil etadi? “Adolatli foyda olishni na`minlaydigan narx” qanday aniqlanadi? Narx belgilashda iste′molchi yutug`ini egallash deganda nima nazarga tutiladi? Narxlar diskrininatsiyasining qanday toifalari turlarimavjud? Birinchi toifali narx diskriminatsiyasida narx qanday belgilanadi? Birinchi toifali mukammal narx diskriminatsiyasida iste′molchi yutug`i qanday egallanadi? Ikkinchi toifali narx diskriminatsiyasida narx belgilashning shartlari nimalardan iborat? Blokli narx belgilash deganda nimani tushunasiz? Uchinchi toifali narx diskriminatsiyasiga ko`ra narxlarni diversifikatsiyalash qanday amalga oshiriladi? Xaridorning rezerv narxi qanday o`lchanadi? Iste′molchilar daromadiga kora narxlarni belgilashning ideal varianti har bir xaridorning imkoniyatidan kelib chiqib, u sotib oladigan har bir tovarga maksimal narx belgilashdir. Ushbu maksimal narxni xaridorning rezerv narxi deb qaraladi. Har bir xaridor uchun rezerv narx belgilashga iste′molchilarning daromadiga kora narxlarni ideal diversifikatsiyalash deyiladi. Istemol hajmiga kora narxlar diversifikatsiyasi. Ba′zi bir tovarlarga bolgan talab u tovarni ishlab chiqarish va sotish oshgan sari kamayib boradi. Bunday tovarga elektr energiyasi misol bola oladi. Har bir iste′molchi bir oyda malum miqdordagi (kilovatt/soat) elektroenergiyaga pul tolab, undan ortiqchasiga to`lash qobiliyati pasayib boradi Ikki qismli (tarkibli) tarifda narx belgilash tartibi qanday? Ikki qismli tarif - ishlab chiqaruvchi yaxshi yoki xizmat bo'linmasini sotib olish huquqi uchun tekis to'lovni talab qiladigan narx-navo sxemasi bo'lib, unda yaxshi yoki xizmatning o'zi uchun qo'shimcha narx belgilanadi. Ikki tomonlama tariflar bozorda logistik jihatdan qulay bo'lishi uchun bir nechta shartlar qondirilishi kerak. Eng muhimi, ikki qismli tarifni amalga oshirishni istagan ishlab chiqaruvchi mahsulotga kirishni nazorat qilishi kerak. Boshqacha qilib aytganda, mahsulot kirish to'lovini to'lamasdan sotib olish mumkin emas. Bu mantiqqa to'g'ri keladi, chunki hech qanday erkin foydalanishni nazorat qilmasdan, bitta iste'molchi mahsulotning bir nechta qismlarini sotib olishi va keyinchalik ularni dastlabki to'lovni to'lamagan mijozlarga sotishi mumkin. Shu sababli, mahsulotga qayta sotish bozorlari mavjud emasligi bilan bog'liq bo'lgan zarur shart. Ikki qismli tarif bo'yicha yagona model - birja narxini marginal narxga tenglashtirish (yoki marjinal xarajatlar iste'molchilarning pul to'lashga tayyorligini ta'minlaydigan narx) va keyinchalik kirish badalini iste'mol profosining miqdoriga tenglashtirish bir birlik narxida iste'mol qilsa. (E'tibor bering, bu kirish narxi iste'molchi bozordan butunlay ketishidan oldin to'lanishi mumkin bo'lgan maksimal miqdor). Ushbu modeldagi qiyinchilik, barcha iste'molchilarni to'lovga tayyorlik nuqtai nazaridan bir xil deb hisoblaydi, lekin u hali ham foydali boshlanish nuqtasi sifatida ishlaydi Iste′molchilar soni qismli (tarkibli) tarif belgilashda qanday ahamiyatga ega? Raqobatlashgan monopol bozor muvozanatini belgilovchi ko`rsatkichlar nimalardan iborat? Raqobatlashgan monopol bozorning samaradorligi to`g`risida so`zlab bering. Raqobatlashgan bozorda iste’molchi va ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaliklari o`zining maksimal qiymatiga erishadi. Monopol raqobatlashgan bozorning samarali yoki samarasiz ekanligini tahlil qilish uchun raqobatlashgan va monopol raqobatlashgan bozorlarning uzoq muddatli oraliqdagi Muvozanat holatlarini taqqoslaymiz. Mоnоpоlistik raqоbat bоzоrida harakat qilayotgan firmalarning ko`pligi ularni o`zarо maхfiy ravishda kеlishuvi mumkin emasligini bildiradi. Har bir firma tavakkalchilikni bo`yniga оlgan hоlda o`zi harakat qiladi va o`zining narх siyosatini bеlgilashda bоshqa firmalarning harakatini e’tibоrga оlmaydi. Bоshqaraqоbatlashuvchi firmalar qanday harakat qiladi qanday narх siyosatini amalga оshiradi. Bu kabilarni оldindan ko`ra bilish amalda mumkin ham emas. Tоvarlarni differensiallashuvi nafaqat ularning sifatidagi farqlarga, bеzagiga bоg`liq, balki ularni sоtishda ko`rsatiladigan хizmatlarga ham bоg`liqdir. Istе’mоlchilarni u yoki bu tоvarni tanlashiga tоvarni yaхshi qadоqlanishi, do`kоnning o`ng`ay jоylashuvi va ishlash rеjimi, хaridоrlarga yaхshi хizmat ko`rsatilishi sabab bo`lishi mumkin. Yuqоridagilar kichik magazinlarga, sartarоshхоnalarga, bеnzin quyuvchi shaхоbchalarga ham to`liq tеgishlidir Oligopolistik bozor qanday xususiyatlarga ega? Oligopolistik bozorlarda sotuvchilarning faqat kichik guruhi bo’lganligi sababli oligopoliyaning asosiy xususiyati hamkorlik va o’z manfaatlarini yuqori qo’yish o’rtasidagi keskinlikdir. Oligopolistlar guruhi monopolist yoqtiradigan– kam miqdorda ishlab chiqarish va chekli xarajatdan yuqori narxni belgilash hamkorlik va ishlashning eng yaxshisi. Chunki har bir oligopolist faqat o’zining foydasi haqida o’ylaydi va bu yerda monopoliyadan chiqish yo’lini davom ettirishdan firmaning bir guruhida kuchli rag’batlantiruvchi omil bor “Narxlar jangi” orqali oligopolistik bozor muvozanati shartini tushuntiring. Narxlar janggi – bu raqobatlashadigan firmalar tomonidan oligopolik bozorda narxlarni bosqichma-bosqich tushirishidir. Oligopol bozorda ishlab chiqarilayotgan tovar bir turdagi ham diversifikatsiyalashgan ham bolishi mumkin. Agarda iste‘molchilar biror bir firma savdo belgisiga alohida e‘tibor qaratmasalar, bozordagi aksariyat tovarlar absolyut o‗rnini bosuvchi tovarlar bo‗lsa, bu bozor sof yoki bir turdagi oligopoliya bozori hisoblanadi. Bunday bozorlarga misol qilib, sement, alyuminiy, qog‗oz, kimy mahsulotlari bozorini keltirish mumkin Kurno muvozanatini izohlab bering. Birinchi firmaning ishlab chiqarish chizig‘I bilan ikkinchi firmaning ishlab chiqarish chizig‘I kesishgan nuqtaga mos keluvchi birinchi va ikkinchi firmalar tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulot hajmlari muvozanati Kurno muvozanati deyiladi. Muvozanat nuqtada har bir firma o‘zining raqobatchi firmasining ishlab chiqarish hajmini aniq faraz qiladi. Muvozanat nuqtaga mos holda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi ikkala firma uchun ham optimal hisoblanadi va hech qaysi firma o‘z mahsulotining ishlab chiqarish hajmini optimal hajmdan ko‘proq yoki kamroq hajmga o‘zgartirishdan manfaatdor emas. Mahsulot hajmini optimal hajmdan har qanday o‘zgartirilishi ikkala firmaning ham daromadini kamayishiga olib keladi.Kurno modeli duopolistlar Kurno muvozanat holatida bo‘maganda, ular shu muvozanatga erishish uchun harakat qilishi mumkinligi to’g’risida hech narsa demaydi. Nima uchun deganda, modelda raqobatchining mahsulot ishlab chiqarish hajmi o‘zgarmas deb qilinadigan asosiy farazi bajarilmaydi. Hech qaysi firmaning mahsulot ishlab chiqarish hajmi o‘zgarmasdan qolmaydi Duopolik bozorda harakat qilayotgan firmalar uchun quyidagilardan qaysi biriga erishish afzalroq: Kurno muvozanatiga, raqobatlashgan muvozanatga va kelishgan holda harakat qilishga? Kurnoningduopoliyamodeli. Ikki raqobatlashuvchi firma o‘rtasidagi munosabatlarni duopoliya sharoitida 1838 yil birinchi bo‘lib o‘rgangan fransuz iqtisodchisi Ogyusten Kurno hisoblanadi. Bu holat no kooperatsiyalashgan oligopoliyani ilk marotaba tahlil qilish imkonini bergan. Bu munosabatni o‘rganishda quyidagilar faraz qilinadi: ikkala firma ham bir xil tovar ishlab chiqaradi va bu tovarlarga bo‘lgan bozor talabi chizig‘I ularga ma’lum. Ikkala firma ham bir vaqtning o‘zida mustaqil ravishda tovar ishlab chiqarish bo‘yicha qaror qabul qiladi. Ishlab chiqarish bo‘yicha qaror qabul qilinganda, har bir firma shuni bilish kerakki, uning raqobatchisi ham ishlab chiqarish bo‘yicha qaror qabul qiladi va mahsulotning pirovard narxi ikkala firma tomonidan ishlab chiqarilgan umumiy mahsulot hajmiga bog’liq bo‘ladi. Kurno modelida har bir firma mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha qaror qabul qilganda, raqobatchi firma tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulot hajmini o‘zgarmas deb qaraydi. Kurno modelini misolda ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik, ikkinchi firma mahsulot ishlab chiqarish xajmi nolga teng. Unda birinchi firma bozordagi barcha talabni qondiradi va maksimal ishlab chiqarish xajmiga erishadi. Agar ikkinchi firma ishlab chiqarishni bir birlikka oshirsa, unda birinchi firma bozordagi qolgan talabni qondiradi. (bozordagi talab-ikkinchi firma mahsulotiga talab=birinchi firma ulushi). Agar ikkinchi firma maksimal darajada ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yib, bozordagi barcha talabni qondirsa, birinchi firma o‘zishlab chiqarishini nolga tenglashtirishga majbur bo‘ladi. Shunday qilib, bir firmaning optimal ishlab chiqarish xajmi boshqa bir raqobatchi firmaning ishlab chiqarish xajmini oshirishi yoki kamaytirishiga qarab o‘zgarib turadi “Qamalga shaxs muammosi” nimani bildiradi va uni iqtisodiy masalalarni echishga qo`llash tartibini tushuntirib bering. Oligopolik firmalar ham ko‘p hollarda "qamalgan shaxs muammo" lariga uchraydi. Bunday holatda firmalar oldida ham quyidagi varantlardan biri turadi: agressiv raqobat orqali ikkinchi tomonga qarashli bozor ulushining ma’lum qismini egallash (narx strategiyasi orqali), yoki passiv harakat qilish, yoki ikkinchi tomon bilan kelishish. Lekin u passiv harakat qilsa, ikkinchi tomon agressiv harakat qilib, uning bozordagi ulushining bir qismini egallab ol-ishi mumkin. Shuning uchun ham firmalar oldida "qamalgan shaxs muammosi” turadi. Narx belgilashda liderlikning ahamiyati nimalardan iborat? Narx belgilashda liderlikda lider-firma narxni birinchi bo‘lib, belgilaydi, qolganlar uning narxiga qarab o‘z narxlarini belgilaydilar. Bunday firmalarni ergashuvchi firmalar deymiz. Lider-firmaning narx belgilashi, lider narxni belgilaganda ergashuvchi firmalarning harakatiga bog’liq, ya’ni lider narxni oshirsa, ergashuvchilar ishlab chiqarishni oshiradilarmi yoki bozordagi oldingi ulushini saqlaydimi? Agar ergashuvchilar o‘z ishlab hiqarish hajmlarini cheklasalar, lider foydani maksimallashtiradigan umumiy narxni belgilaydi. Yoki, lider o‘z foydasini maksimallashtiradigan narxni o‘rnatadi, ergashuvchilar esa ushbu narxda qancha xohlasa, shuncha ishlab chiqarishi mumkin bo‘ladi Kelishuv yechimi deganda nimani tushunasiz? Kelishuv yechim, duopol bozordagi ikkala firmaning ma’lum bir shartnoma asosida birgalikda kelishib harakat qilishiga asoslanadi. SHartnomada firmalarning har biri qancha miqdorda tovar ishlab chiqarishi, uni qanday narxda sotishi va tushgan foydani qanday qilib o’rtada bo’lishi kelishilgan holda ko’rsatilishi mumkin. Firmalar kelishib harakat qilganda umumiy foydani maksimallashtiradilar. Ikkala firmaning kelishib harakat qilishi duopol bozorda sof monopoliyani vujudga kelishiga olib keladi Lider firma bozordagi o`z ulushini qanday aniqlaydi? Odatda lider bu asosiy bozorni rivojlantirishga katta hissa qo‘shuvchi firmadir. Liderning javobgarligini aniqlovchi eng tabiiy strategiya bo‘lib, yangi iste’molchilarni egallashga, mavjud tovarlarni qo‘llashda yangi tashviqotga yoki tovarlarni bir marta iste’molini o’stirishga yo‘naltirilgan global talabni kengaytirish strategiyasi bo‘lib hisoblanadi. lider firma monopolizmda ayblanishdan qochish uchun bozordagi o'z ulushini qisqartirishni ko'rib chiqishi mumkin. Alloh manfaatli qilsin, Amin Yüklə 0,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|