«mikroiqtisodiyot»
Yüklə 0,55 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Quyida keltirilgan malumotlarga mos keluvchi bozor strukturasini toping
- Mustaqil ishlash uchun masala va topshiriqlar
- Foydalanilgan adabiyotlar
|
Mavzuga doir masalalar
Jadvalda mehnat va kapitalning chegaraviy mahsuloti va ularning puldagi ifodasi to'g'risida ma'lumot berilgan. Ikkala resurs ham o'zgaruvchan bo'lib, ular raqobatli bozorda sotib olinadi. Mehnat bahosi - 2 $, kapital bahosi - 3 $.
Quyidagilarni toping: . Firma 64 birlik mahsulotni minimal harajatlar bilan ishlab chiqarish uchun necha birlik mehnat va kapital jalb qilishi kerak? 99 birlik mahsulotgachi? ’ . Maksimal foyda olish uchun firma necha birlik mehnat va kapitaldan foydalanadi? Firma 7 mahsulotni sotayotgan bozorni takomillashgan bozor deb bo'ladimi? Firma mahsulotini qaysi narxda sotadi? Firma raqobatli bozor sharoitida mehnatni yollaydi va o'z mahsulotini ham raqobatli bozorda sotadi. Ushbu sharoitda firmaning mehnatga bo'lgan talabini ko'rsatuvchi jadvalni to'ldiring.
Agar ish xaqi stavkasi 27,95 $ bo'lsa, firma nechta ishchini yollashi kerak. 19,95 $ bo'Isa-chi? Buning sababani tushuntirib bering. Yuqoridagi firmaning mehnatga bo'lgan talab egri chizig'ini grafikda aks ettiring. v) endi yuqoridagi firma takomillashmagan raqobat sharoitida amal qilsa, uning mehnatga bo'lgan talab egri chizig'ini chizing. Firma 17 birlik mahsulotni har birini 2,2 $ dan sotish mumkin bo'lsada, u har bir keyingi ishchining chegaraviy mahsulotini sotish uchun uning bahosini 0.05$ kamaytirish kerak bo'ladi? Xosil bo'lgan yangi talab egri chizig'ini avvalgi chiziq bilan solishtiring. Sof raqobat sharoitida ishchilarni yollavotgan firma uchun mehnat taklifini ko'rsatuvchi jadvalni to'Idiring.
Grafik orqali mehnat taklifi va niehnatning chegaraviy harajatlari egri chiziqlarini chizing. Bu chiziqlar orasidagi bog'liqlikni tushuntiring. Quyidagi ma'lumotlar asosida kelasi davrda mahsulot realizaciyasi hajmining o'sishini hisoblang: hisobot yilida mahsulot realizaciyasi hajmi 974 ming som, ishlovchilar soni 448 kishi. kelasi yil rejasi bo'yicha ishlovchilar soni 33 kishi bolgan holda mehnat unumdorligi 7% oshishi ko'zda tutilgan. Ushbu jadvalda alohida firma uchun pul ifodasidagi chegaraviy mahsulot to'g'risida ma'lumot keltirilgan.
Faraz qilaylik 100 ta firma uchun ham pul ifodasidagi chegaraviy mahsulot birliklari yuqoridagi jadval bilan bir xil. Ushbu mehnat turiga bo'lgan umumiy bozor talabini hisoblang. Ma'lumotlarni quyidagi jadvalga kiriting.
6. Aholining 20 foiz kam ta’minlangan qismi jamiyatdagi umumiy daromadning 15 % ni oladi, aholining eng yaxshi taminlangan 20 % qismi esa jamiyat daromadlarining 50% ni oladi. Ma’lumotlar asosida daromadni notekis taqsimlanish darajasini ifodalovchi g) Mahalliy bozordagi ishchi kuchiga talab funksiyasi LD=1200 -25×W, taklif funksiyasi esa LS= -600+35×W ko'rinishida berilgan. Bu yerda, W - kunlik ish haqi dollar hisobida, L – ishchilar soni. a) agar minimal ish haqi miqdori kunlik 40 $ qilib belgilab qo’yilsa, qancha ishchi kuchi ishsiz bo'lib qoladi? b) minimal ish haqi stavkasi belgilangandan keyin ishchilarning umumiy daromadi qanchaga o'zgaradi? 8. Musulmon mamlakatlarining birida ish boshqaruvchilarga bo'lgan talab funksiyasi LD=1000-3×W, taklif esa LS=-200+9×W ko'rinishida berilgan. Bu yerda W – yillik ish haqi ming dollar hisobida, LD va LS lar yillik ishchilarga talab va taklif hajmi, ming kishi hisobida. Nimadir sabab bo'ldi-yu ayollar boshqaruvchi lavozimida ishlashdan mahrum qilindilar. Agar mamlakatdagi erkak ish boshqaruvchilar taklifini ko'paytirish imkoni bo'lmasa, ish haqi va ishchilar soni qanday o'zgaradi? 9. Toshkent shahridagi ishchi ayollarning taklif funksiyasi LS(A)=-200+W, ishchi erkaklar taklifi funksiyasi esa LS(E)=-300+2×W va ishchilarga talab funksiyasi LD=1500-2×W ko'rinishida berilgan. Bu yerda W-oylik ish haqi ming som hisobida, LD va LS – ishchilarning oylik talabi va taklifi hajmi, ming kishi hisobida. Ayollarni rabatlantirish maqsadida har bir ayol ishchi uchun oylik 50 ming som qo'shimcha haq to'lanadigan bo'ldi. Ushbu qaror natijasida: a) ishchi ayollar soni qanchaga oshadi? b) erkak ishchilar soni qanday o'zgaradi? c) erkak ishchilarning oylik maoshi qanchaga kamayadi? d) ishchi ayollarning oylik maoshi necha foizga ortadi?
Firma mehnat bozorida monopolist hisoblanadi va mahsulotini raqobatlashgan bozorda sotadi. Aniqlansin:
b) ishchilar tomonidan olinadigan renta;c) ishchilar kasaba uyushmasiga birlashib harakat qilsalar va kasaba uyushmasi mehnat bozorida monopolist sifatida harakat qilsa, firma tomonidan qancha ishchi yollanadi, ish haqi stavkasi va ishchilar tomonidan olinadigan renta. 11. Kollejda o'qish 2 mln 650 ming somni tashkil etadi. Kollej diplomi bir yillik ish haqiga 500 ming som qo'shimcha daromad keltiradi. Bankning foiz stavkasi 10%. Kollejni tugatgandan so'ng mutaxassislik bo'yicha necha yil ishlaganda ma’lumot olishga sarflangan investitsiya (2 mln 650 ming som) o'zini qoplaydi? 19 -MAVZU. Korxonalar faoliyatini davlat tomonidan boshqarush. Reja: 1. Bozor munosabati kamchiliklari. 2. Davlatning atrof-muhitni muhofaza qilish va ichki bozorni himoya qilish siyosati. 3. Bozorning davlat tomonidan boshqarish qurollari. Monopoliva - bu shunday bozor modeliki. u quyidagi xususiyatlar bilan xarakterlanadi. Tarmoqda bitta yirik firma xukmron bo'ladi. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar o'xshash bo'lib, o'rin almashtiruvchilar bo'lmaydi, baho ustidan kuchli nazorat o'rnatilgan. Tarmoqqa kirish uchun to'siqlar mavjud bo'ladi. Monopolist firma mahsulotining o'xshashi yo'qligi sababli, iste’molchi tanlov imkoniyatidan mahrumdir. Sof raqobat sharoitida amal qilavotgan korxonalardan farq qilib, monopolist o'z mahsuloti takIifini va uning natijasida bahoni ham kuchli nazorat qiladi. Monopollashgan tarmoqlarda yangi firmalarning kirishi mumkinligi ulardagi texnologik jaravonlar faqat yirik masshtablarda samara keltiradi. Sof raqobat va monopoliyaning eng asosiy modellaridan biri monopollashgan raqobat va oligopoliyadir. Monopol raqobat deganda bozordagi shunday holat tushuniladiki, bunga nisbatan ko'p firmalar ilste'molchilarga o'xshash, lekin aynan bir xil bo'lmagan mahsulotni taklif qiladilar. Sohaga kirish uchun to'siqlar deyarli bo'lmaydi. Mahsulotlar bir guruhga mansub bo'lib, bir-biriga o'xshashi va o'rnini bosa olishi bilan bir qatorda ijrosining sifati, dizayni bilan bir-biridan farq qiladi. Har bir firma o'z mahsuloti xususida birdan bir ishlab chiqaruvchi va shu ma'noda monopolist bo'ladi. Bozorda ishlab chiqaruvchilar sonining nisbatan ko'pligi tufayli har bir firma bozorning nisbatan oz qismini nazorat qiladi va bozor narxiga unclialik ta'sir ko'rsata olmaydi. Bundan tashqari, ishlab chiqaruvchilar bir-biridan mustaqil bo'lib, har bir ishlab chiqaruvchi bahosi iqtisodiy siyosatiga ta'sir qila olmaydi.Ishlab chiqarilayotgan mahsulotning tabaqalashuvi raqobatbardosh firmalar ishlayotgan xom ashyo, yiish sifati, sotish sharoitlari, sotishdan kevingi xizmatni ham keltirib chiqarishi mumkin. Mahsulotning tabaqalashuvi natijasida monopol raqobat sharoitidagi firmalar cheklangan bolsada, o'z mahsulot bahosini nazorat qiladi. Chunki iste’molchilar ma'lum aniq firmaning mahsulotini afzal ko'rib,undan yuqoriroq bahoda sotib olishga tayyor turadi. Monopol raqobat sharoitida alohida firma mahsulotiga bo'lgan talab elastikligi nisbatan yuqori bo'ladi. Talab elastikligi tarmoqdagi raqobatdoshlar soniga to'g'ri proporcional, mahsulotni tabaqalashuv darajasiga esa teskari proporcional, ya'ni raqobatdoshlar soni qancha ko'p bo'lib, mahsulotning tabaqalashuvi qancha past bo'lsa, ma'lum firmaning mahsulotiga bolgan talab elastikligi shuncha yuqori bo'ladi. Oligopoliya tarmoqlari bozorda bir nechta firmalar hokimligi bilan xarakterlanib, ularning har biri bozorda ma'lum tovar yoki xizmatlarning salmoqli qismini egallaydi. Ishlab chiqarish ko'lamini kengaytirish natijasida harajatlar iqrisodi juda katta boisa, samarali ishlab chiqarish mahsulot katta xajmda bitta korxonada yaratilganda mavjud bo'lishi mumkin. Boshqacha aytganda, ishlab chiqarish samaradorligi faqat har bir korxona katta ishlab chiqarish quvvatiga va alohida mahsulotga bo'lgan talabning katta qismiga ega bo'lgandagina erishishi mumkin. Ilgari ko'rilgan bozor modellaridan farq qilgan xolda oligopoliyani bir bozor xolati deb baholab bo'lmaydi. Oligopoliya tushunchasi bozorda 2-3 ta firma mavjud bo'lgan qat'iy oligopoliya xolatiga ham va bozorda talab korxonalar mahsulotning 70-80% ini egallagan holatda ham tegishlidir. Bundan tashqari, oligopol tarmoqlarda bir turdosh standartlashgan mahsulotlar (po'lat, mis), tabaqalashgan mahsulot ham (avtomobil, kiyim, oyoq kiyimi) ishlab chiqarilishi mumkin. Oligopoliya sharoitida firmalar ular sonining ozligi va ulardan biri bozorning salmoqli qismini egallagani uchun o'zaro bog'Iiqdir. Bir firmaning xatti-xarakati boshqasining iqtisodiy siyosatiga bevosita ta'sir ko'rsatadi. Oligopolistlar orasida "Baholar o'yini" holati keng tarqalgan, ya'ni iste’molchilarni o'ziga jalb etish uchun firmalar baholarni paydar-pay pasaytirib boradilar. Bu pasayish mahsulot bahosi chegaraviy harajatlarga tenglashguncha yoki bahoning pasayishdagi biron firma naf ko'ra olmasdigan bo'lib qo'lguncha davom etishi mumkin. Oligopoliya sharoitida baholar shakllanishiga xos bo'lgah xususiyat shundaki, agar baholar o'zgarsa, bu o'zgarish hamma firmalar tomonidan bir vaqtda amalga oshiriladi. Oligopol tirmalarda bahosiz raqobat keng tarqalgan. Mashg'ulotning maqsadi. Monopoliya xaqida tushunchaga ega bolish. Monopol raqobat mohiyatini tushunish. Oligopoliya sharoitida firmalar faoliyatininig ahamiyati. Quyida keltirilgan ma'lumotlarga mos keluvchi bozor strukturasini toping: Sof raqobat; Monopoliya; Monopol raqobat; Oligopoliya; Monopsoniya; bozorda katta miqdordagi sotuvchilar firma oyoq kiyimini nisbatan o'hsliash baholar bo'yicha taklif etadilar; bozorda yagona telekommunikaciya xizmatlarini taklif etadi; v) juda ko'p miqdordagi firmalar bozorda kartoshkani bir xil narxda taklif etadilar; g) avtomobil shinalari bozorida bir nechta yirik firma faoliyat ko'rsatadi; ko'mir qazib olish jihozlarini solib oluvchi xaridor mavjud: yagona firma kema qurilmalarini ishlab chiqaradi. Mustaqil ishlash uchun masala va topshiriqlar Oligopol bozorda bir turdagi tovarlarni ishlab chiqaruvchi ikki firma mavjud. Ikkala firma bozorda bir xil ulushga ega bo'lib, tovarga bir xil baho belgilaydi. Quyida har bir firmaning mahsulotiga bo'lgan talab va xarajatlari to'g'risida ma'lumotlar keltirilgan.
agar har bir firma o'z tovarlarining bahosini aniqlashda uning raqobatdoshligi ham shu bahoni tanlashiga iqror bo'Isa, bozorda qanday baho o'rnatiladi; agar y'uqoridati xolat saqlansa. har bir firma ishlab chiqarishning qanday hajmini tanlaydi. v ) uzoq kelajakda bozorda yangi firmalar paydo bo'ladimi? g) har ikkala firma o'z tovariga bo'lgan bahoni raqobatdoshidan past qilib o'rnatishda manfaatdor bo'ladimi? Foydalanilgan adabiyotlar Gulomov S.S. va boshkalar Mikroiqtisodiyot. Toshkent. SHarq.2001 Pindayk R., Rubenfeld D.Mikroiktisod. Toshkent. Shark.2002 Hamdamov Q. Mikroiktisod. T.: TDIU.2001 CHerkashov Ye.M.Ekonomicheskaya teoriya. Mikroekonomika. RTV. 2004. 6 .Egamberdiev E..«Mikroiqtisodiyot» (lotin alifbosida).Toshkent.2005 Kembell R. Makkonell, Stenli L. Bryu Ekonomiks. Moskva. Res’ublika. 1997 Teshaboeva U. “Mikroiqtisodiyot” fanidan ma’ruzalar matni.Far’I. 2006. Teshaboeva U. , Axunova M., “Mikroiqtisodiyot” fanidan mustaqil ishlarni bajarish uchun uslubiy ko’rsatma. Farg’ona 2005. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|